It has been years.
Hindi ako nagsisising pinakawalan ko ang marangyang buhay ko sa puder ng mga Gromeo upang umuwi rito sa probinsya kung nasaan ang mga taong tunay na nagmamahal sa akin. Pagkatapos ng ilang taon na wala ako rito, hindi nagbago ang pagmamahal sa akin ng nag-iisang kapatid ko. “Kung buhay lang sila nanay at tatay hanggang ngayon, sigurado akong susugod ang mga 'yon sa magaling na Bryant na 'yon. Si tatay? Tututukan niya talaga ng itak ang lalaking 'yon!” Umiling ako sa sinabi ni Karl habang pinapalitan ng diaper ang anak kong titig na titig sa akin. Marahan kong pinisil ang pisngi ng anak ko dahil sa gigil. “Sinong pogi?” “Ako.” Napairap ako sa pagsingit ng kapatid ko. “Siyempre, ang baby Aeon ko!” Mula sa kusina, napasilip tuloy si Karl sa anak ko habang hawak-hawak ang tasa ng kape na katitimpla niya lang. Bumuntong-hininga siya. “Pogi nga ang pamangkin ko. Sayang lang Ate Iyana at hindi mo naging kamukha. Ganiyan ba ang mukha ng tatay niya?” Dahan-dahan akong tumango. Tila hindi ko nga anak ang anak ko dahil wala manlang itong nakuha sa akin kahit isa. Kung hindi ko lang ito iniluwal ay baka akalain ni Karl na inampon ko lang si Aeon. “Ang malas ni Bryant. Hindi niya nakikita ang ganda ng lahi niya.” Umismid si Karl. “Mahal mo pa ba ang lalaking 'yon, ate?” “Bakit ka ba nandito, Karl?” Sinamaan ko siya ng tingin. “Sigurado akong hinahanap ka na ng asawa mo ro'n! Umuwi ka na sa bahay niyo.” Agad siyang natawa sa sagot ko. “Wala si Shiela sa bahay, ate. Nasa puwesto namin sa palengke, nagtitinda. Ang bilis mo namang magalit! Tanong lang naman 'yon.” Umirap ako at binuhat ang anak ko upang patulugin. “Pagkatapos mong magkape, tulungan mo na lang ang asawa mo ro'n kaysa inisin ako rito!” Sasagot na sana siya nang biglang may tumawag sa pangalan ko mula sa labas. Malakas ang boses na 'yon at paulit-ulit ang pagtawag sa akin. Nakagat ko ang ibabang labi ko at sinenyasan si Karl na buhatin muna ang anak ko para sa akin. “Ipasok mo sa kuwarto. Patulog na 'yan.” Agad kong hinarap si Aling Mildred na salubong ang mga kilay habang nakatayo sa harap ng gate ng bahay. “Katapusan na, Iyana! Ano? Kailan mo balak magbayad ng mga utang mo?” Hindi naman siya sumisigaw, ngunit sadyang malakas ang boses ni Aling Mildred. Sa tuwing pumupunta siya rito sa bahay upang maningil, napapalabas ang mga kapit-bahay ko upang makichismis. Pati ang mga dumadaan lang naman ay napapatingin sa amin. Minsan nga ay may mga humihinto pa upang makinig. Napalunok ako. “A-Aling Mildred, w-wala pa po talaga akong pera sa ngayon. Pasensya na po talaga. Puwede pong pahingi ulit ng palugit?” Mas lalong kumunot ang noo niya at halos magdikit na nga ang mga kilay. “Hija naman, ganiyan din ang sinabi mo sa akin noong nakaraang buwan! Ganito na lang ba palagi?!” Nanlumo ako sa sinabi niya. “Pasensya na po talaga, Aling Mildred. Maliit lang po ang sahod ko bilang saleslady sa palengke. Kinailangan ko pong unahing bilhin yung mga pangangailangan ng anak ko kaya hindi po ako makapagbayad sa 'yo. Pasensya na po talaga.” Umiling sa akin ang ginang. “Naku, hija. Nakukuha ko ang sitwasyon mo pero kailangan mo talaga akong bayaran kasi kailangan ko rin ng pera. Papasok na sa kolehiyo ang panganay ko. Kailangan ko rin ng pambayad sa mga gastusin niya.” Tumango-tango ako. “Opo, Aling Mildred. Huwag po kayong mag-alala. Nakahanap po ako ng bagong trabaho! Dalawa na po ang trabaho ko. Sa susunod na buwan po, mababayaran ko na po kayo.” Ilang salita pa ang binitawan ko bago ko nakumbinsi si Aling Mildred. Nagpakawala na lang ako ng isang malalim na hininga sa pag-alis niya. Nalagpasan ko nanaman ang eksenang 'yon, pero paano na kaya sa mga susunod? Ganito lagi ang eksena tuwing katapusan. Malaki ang utang ko kay Aling Mildred dahil sa panganganak ko. Five digits ang inabot ng bill ko sa hospital noong nanganak ako. Hindi 'yon kinaya ng pera na hawak ko noon na mula pa sa mga Gromeo kaya naman kinailangan kong umutang. Mag-iisang taon na ngunit hindi ko pa rin 'yon mabayaran. Simula noong bumalik ako sa trabaho ay napupunta ang anim na libong suweldo ko kada buwan sa gatas at iba pang pangangailangan ng anak ko. Sa totoo lang, hindi ko alam kung paano ko babayaran ang utang ko kay Aling Mildred. Pagbalik ko sa loob ay nadatnan ko si Karl sa puwesto kung saan ko siya iniwan kanina. Hawak niya pa rin ang anak ko na ngayon ay umiiyak na. Dali-dali kong kinuha si Aeon mula sa kaniya. “Pasensya na, Ate Iyana. Kung may pera lang ako, ako na talaga ang magbabayad sa utang mo. Kaso, kapos din kami ni Shiela ngayon. Alam mo na, dalawang anak na namin ang nag-aaral.” Mabilis akong umiling. “Huwag mong problemahin ang utang ko, Karl. Puntahan mo na ang asawa mo ro'n.” Gano'n ang eksena ng buhay ko hanggang sa maging tatlong taong gulang si Aeon. Nakakabayad ako nang paunti-unti kay Aling Mildred ngunit nadaragdagan ko ang utang ko sa tuwing kinakapos. Mabuti na nga lang at napigilan ko siyang ipa-baranggay ako noon. Talagang lumuhod at humagulgol ako sa harap niya habang paulit-ulit na sinasabi ang sitwasyon ko. Mabuti na lang at naintindihan niya pa ako. “Mommy! Look, stars!” “Wow! Three stars? Ang galing-galing naman ng anak ko!” Ang dating dalawang trabaho ko ay naging tatlo. Halos hindi na ako matulog magawa ko lang ang lahat ng kailangan kong gawin upang mabuhay at makapag-aral ang anak ko. Hindi ko alam kung hanggang kailan na ganito ang buhay ko. Habang tumatagal ay mas lalo akong nahihirapan ngunit hindi naman ako maaaring sumuko dahil nakasandal sa akin ang anak ko. Kahit anong hirap pa 'yan, basta't nakikita kong masaya ang anak ko at napapakain ko siya ng tatlong beses sa isang araw, kakayanin ko. “A-Ate . . .” “Ano 'yon, Karl?” “S-Si Aeon, ate. Y-Yung anak mo, n-naaksidente.” Pero, bakit naman kailangang umabot sa ganito ang paghihirap ko? Nasa trabaho ako nang matanggap ko ang tawag na dahilan upang muling gumuho ang mundo ko. Hindi ko na alam ang gagawin ko. Dali-dali akong pumunta sa ospital. Doon ko naabutan si Karl na naiiyak akong sinalubong. Sa likod niya ang asawang si Shiela na naluluha rin nang hinarap ako. “A-Ate, sorry. Patawad, Ate Iyana. Na-late kasi ako ng pagsundo sa kaniya dahil galing kami ng asawa ko sa palengke. H-Hindi ko alam kung paano siya nakalabas pero, isa si Aeon sa mga napuruhan ng dumaan na kotseng mabilis daw ang takbo sa harap ng school.” Tuluyan na akong humagulgol nang makita ang kalagayan ng anak ko sa loob ng emergency room. Hindi ko mabilang kung ilang tubo ang nakakabit sa kaniya upang suportahan ang kaniyang buhay. “H-Hindi siya puwedeng magtagal na ganiyan, Ate Iyana. Kailangang maoperahan agad si Aeon.” “B-Bakit hindi na siya operahan ngayon, Karl? S-Sabihin mo na sa mga doktor! H-Hindi ko kakayanin kapag mawala ang anak ko sa akin!” Lumunok si Karl at binigyan ako ng isang iling. “K-Kailangan ng bayad. Kahit kalahati lang naman daw muna. K-Kaya naman naming magbigay ni Shiela. Pero Ate Iyana, hindi sasapat 'yon. A-Aabot ng milyon ang babayaran.” Agad akong kumilos. Kinatok ko ang lahat ng pinto ng mga taong maaari kong utangan, ngunit walang nagpautang sa akin dahil takot sila na baka hindi ko sila mabayaran, gaya ng nangyari kay Aling Mildred. Sinubukan ko na ring magmakaawa sa mga amo ko sa tatlong trabaho na meron ako, ngunit tanging suweldo ko lang sa kasalukuyang buwan ang nakaya nilang ibigay. Ang hirap. Sobrang hirap. Lumuhod na ako't lahat. Ginawa ko na ang lahat ng makakaya ko, pero hindi pa rin naging sapat. Kailangang maoperahan ang anak ko at isang tao na lang ang nasa isip ko na maaaring makatulong sa akin. Si Bryant. Ang tatay ng anak ko.“K-Kailangang operahan ang anak ko dahil may namuong dugo sa utak niya pagkatapos ng aksidente . . .”Nanginginig ang mga kamay ko habang inaabot kay Arden ang envelope na naglalaman ng medical records ng anak ko na hindi manlang nagawang tapunan ng tingin ni Bryant kanina. “B-Baka hindi ka naniniwala—”“W-Where is your son?”Hindi na ako pinatapos pa na magsalita ni Arden. Agad niya akong pinasakay sa kotse niya at pinatakbo 'yon palayo sa mansyon. Bumilis ang pagpapatakbo ng lalaki pagkatapos kong ibigay ang address ng ospital kung saan kasalukuyang naka-confine ang anak ko.Tila nabawasan ang bigat na nararamdaman ko noong mga oras na 'yon at nakahinga ako nang maluwag. Alam kong tutulungan ako ni Arden dahil sa kasunduan namin. Maooperahan na ang anak ko. “You should've told me you have a son, Iyana.” May diin at seryoso ang pagkakasabi niyon ni Arden habang nasa daan ang tingin at nagmamaneho. “Hindi sana kita hinayaang umalis na lang basta-basta noon.” Bakas ang panghihina
May pagkakahawig si Arden at Bryant kaya malamang ay hindi imposibleng maging kamukha rin ng anak ko si Arden. Dugong Gromeo ang nananalaytay sa anak ko. Agad akong umiling sa tanong ng kapatid ko. “Si Arden ay kapatid ni Bryant, Karl. Hindi siya ang ama ni Aeon.”Nalukot ang mukha ng lalaki. “Bakit siya ang tumutulong sa anak mo, Ate Iyana? Hindi ba dapat yung magaling niyang tatay? Nasaan ba ang lalaking 'yon? Bakit hindi niya manlang magawang panagutan ang anak niya?” Hindi ako agad nakapagsalita. Bakas ang galit sa boses ni Karl. Nabahala ako na baka totohanin niya talaga ang banta niya na ipapakulam niya si Bryant sa oras na malaman niya ang dahilan. Bago pa man muling makapagtanong si Karl ay dahan-dahang bumukas ang pinto. Iniluwa niyon si Arden na may dala-dalang mga paper bag galing sa isang kilalang fast food chain. Agad kaming tumayo ni Karl. Tutulungan ko sana ang lalaki sa mga bitbit niya pero hindi niya ako hinayaan. Nakita ko kung paano tumingin si Karl kay Arden na
'Yon ang oras na hindi pa ako handang harapin. 'Yon ang unang pagkakataon na nagtanong si Aeon tungkol sa kaniyang ama. I wasn't ready to answer his question. Hindi ko alam kung sasabihin ko ba sa kaniya ang totoo o magsisinungaling ako at gagawa ng ibang kuwento.Bata pa ang anak ko, hindi ko siya mapipigilan sa pagtatanong ng mga bagay na tungkol sa kaniyang ama. Alam ko na sa paglaki niya, maghahanap at maghahanap siya ng isang ama. Ngunit, hindi ko alam kung maiintindihan niya ba kapag sinabi ko ang totoo dahil . . . napakabata niya pa.My lips parted but no words came out from my mouth. Nakagat ko ang ibabang labi ko habang nakatingin sa anak ko na tila naghihintay ng sagot mula sa akin.Pareho kaming napalingon sa pinto nang bumukas 'yon. Iniluwa niyon si Arden na may dala-dalang tray na naglalaman ng pagkain, ilang prutas, at tubig.“D-Daddy!” Napalingon ako sa anak ko. Lumiwanag ang mga mata ni Aeon nang makita si Arden. My son even raised his left arm to reach for him. Pagka
Ang mga bagay na kaakibat ng pagpapakasal ko kay Arden ay hindi ko naisip noong tinanong ko siya tungkol sa alok niya sa akin dati. Ang tanging pumasok sa isip ko ay gagamitin niya ako upang makuha ang kumpanya niya. Hindi ko agad naisip ang malalalim na kapalit ng desisyon ko. Hindi lang ako ang bibitbit ng apilyedo niya kundi pati ang anak ko. Sampung araw ang itinagal ni Aeon sa ospital bago siya tuluyang ma-discharge. Sa loob ng sampung araw na 'yon, kasama ko si Arden sa pagbabantay. Parang wala ngang naging silbi ang pag-book niya ng hotel dahil dalawang beses lang siyang natulog doon. Sa mga sumunod na araw, sa hospital na siya natulog kasama ko. Ang dahilan ng lalaki, hindi raw siya makatulog sa hotel. Isa pa, mabilis na na-attach ang anak ko sa kaniya. Paanong hindi kung hanggang ngayon, hindi ko pa rin nasasabi sa anak ko na hindi niya tunay na ama si Arden. Ang dahilan? Pinigilan ako ng lalaki. “Aeon is too young for a heartbreak. Hindi rin maganda ang lagay ng bata ng
“Do you want it cash or through bank?”“Cash, hijo. Wala akong bangko.”Hindi na ako nakasingit nang mag-usap sina Aling Mildred at Arden. Ang babae na rin mismo ang nagsabi sa lalaki ng tungkol sa utang ko. Nakaramdam ako ng hiya habang nakatayo sa tabi ni Arden at nakikinig sa kanilang usapan.Nilabas ni Arden ang wallet niya. Binuksan niya 'yon at hindi ko nabilang kung ilang cards meron ang lalaki. Bumunot siya ng isa sa mga 'yon at sinenyasan ang isa sa mga tauhan niya na lumapit.“There's a bank five minutes away from here. Please withdraw one hundred thousand pesos and give it to her.”Lumingon si Arden kay Aling Mildred na mukhang nagulat. Mukhang hindi siya makapaniwala na pagkatapos ng halos apat na taon ay mababayaran na ang utang ko sa kaniya kasama ang pinatong niyang interes, sinobrahan pa nga ni Arden. “You may come with him, Aling Mildred.” Walang sinayang na oras si Aling Mildred. Agad siyang umalis kasama ang tauhan ni Arden. Kagat ko ang ibabang labi ko habang pin
Bakit naman ako matutulog sa iisang kuwarto kasama si Arden?“H-Hindi, ah!”Ikakasal kami, oo, pero sa tingin ko ay hindi naman namin kailangang magsama sa iisang kuwarto. That would be awkward for the both of us, sigurado ako.Tumango si Arden sa akin at umiwas ng tingin. Ibinaling niya ang atensyon sa loob ng buong kuwarto. “Saan mo gusto?” “Nasaan ang mga gamit ko?” “Sa kuwarto sa tabi ng kuwarto ni Aeon.” Dali-dali akong tumayo sa kama at lumabas ng master bedroom. Nasa isang regular room ang mga gamit ko, tanda na 'yon naman talaga ang kuwartong nakalaan para sa akin kaya dapat lang na ro'n ako manatili. Agad akong pumasok doon at sinimulang ayusin ang mga gamit ko. Naramdaman ko ang pagsilip ni Arden sa loob ngunit hindi na siya nagsalita pa. Sandali lang 'yon at agad ding umalis ang lalaki.Ilang mga damit ko lang muna ang nilabas at inayos ko. Nang dumating ang alas sais ay pinuntahan ko ang anak ko sa kuwarto niya.Hayon, abala pa rin si Aeon sa paglalaro. Binabawi yata
Wala naman akong balak umatras. Alam ko naman na kailangan ko siyang bayaran. Nakuha ko na ang gusto ko mula sa kaniya, kaya dapat makuha niya rin ang gusto niya. Pagkatapos ng pag-uusap namin ni Arden, tila wala nang balak pa ang antok na dalawin ako. Gusto ko pa siyang tanungin. Gusto ko pang makausap si Arden tungkol sa bagay na kanina pa gumugulo sa isip ko, ngunit hindi sapat ang lakas ng loob ko noong kaharap ko pa ang lalaki kaya ako na mismo ang nagpaalam na matutulog na. Gusto niya akong maging handa emotionally . . . and physically, para sa kasal namin. Ibig sabihin ba niyon ay . . . Napapikit ako at napalunok dahil sa kaba. I shouldn't be thinking about it at this point of time. Kinabukasan, nagising ako na wala na si Arden. Mahimbing pa rin na natutulog ang anak ko nang iwanan ko siya sa kuwarto niya. Bumaba ako at nagulat nang pagpasok ko sa kusina ay may babae nang nagluluto ro'n. Base sa hitsura ay nasa early 50's na siguro siya. Agad itong ngumiti nang makita
“We cooked chicken adobo with pineapples. Meron pa sa kusina.” “I'm too tired to eat, Iyana.” Maging sa boses ng lalaki ay halata ang pagod. Mabibigat ang hakbang niya paakyat sa hagdan hanggang sa maabutan niya ako.“Matutulog na ako. Matulog ka na rin, Iyana.”Inunahan na akong umakyat ni Arden sa taas. Napailing na lang ako habang papunta sa sarili kong kuwarto. Hindi ko naman siya pipilitin kung gano'n. Sayang lang dahil gusto ko sana siyang makausap. Kinabukasan, nagising ulit ako nang hindi na naabutan pa si Arden. Gaya kahapon ay naabutan ko ulit si Nanay Lina sa kusina. Sa araw na 'to, ako ang nagluluto habang si Nanay Lina naman ay nag-aayos ng mga groceries na pinamili ni Tatay Rico. Noong dumating kami rito ay walang kalaman-laman ang kusina, ngunit halos dalawang araw pa lang kami rito ay punong-puno na ito. “Maaga na ako pumunta rito pero hindi ko pa rin siya naabutan. Napanis din ang itinira nating ulam kagabi para sa kaniya. Hindi ba 'yon kumain, hija?”Umiling ako