Mahirap talagang kalimutan ang isang taong naging bahagi ng buhay mo, kahit gaano pa kasakit ang dinulot niya sa'yo. Hindi mo siya basta-basta maaalis sa isip mo, dahil tumatak na siya sa puso't buhay mo. Tulad ko, noong una, hirap na hirap akong mag-move on. Nakakabaliw, hindi ba? Ako na nga ang biktima, pero heto ako, hindi siya makalimutan.
Hinahanap-hanap ko pa rin ang mukha niya, pero pinilit kong kalimutan siya. Ginawa ko ang lahat—tinapon ko lahat ng dyaryong may mukha niya, sinunog ko pa. Hindi na rin ako nanonood ng TV, kahit yun ang libangan ko sa bahay. Iniwasan ko ang mga tao at tsismis tungkol sa kanya. Ngayon, nag-iimpake ako ng gamit dahil babalik na ako sa probinsyang pinanggalingan ko—ang lugar na matagal ko nang iniwan para maghanap ng trabaho. Pero iba ang ibinigay ng tadhana. “Cass! Tara na, baka mahuli tayo sa byahe.” Isinara ko ang itim na bag bago tumingin kay Lory. Nagpumilit siyang sumama sa akin, dahil wala siyang kamag-anak dito at malapit na rin akong manganak. Ayaw niyang mahirapan ako. Napakasaya ko nang makilala siya—ang nag-iisa kong kaibigan at sandigan sa lahat ng problema. “Tara na,” sagot ko, habang binibitbit ang bag palabas ng bahay. Bago ako umalis, nilingon ko ang bahay sa huling pagkakataon. Mamimiss ko ito. Bumuntong-hininga ako at tinakpan ng bulaklaking tela ang ulo ko. Hinimas ko ang malaking tiyan ko at sumunod kay Lory. Bagong lugar, bagong buhay. Sana tahimik na ang buhay ko pagdating doon. “Naku! Ang laki-laki mo na, Cassandra. Buti at bumalik ka sa probinsya natin. Namiss kita,” masayang bati ni Aling Fe nang dumating kami. Siya ang kapitbahay namin at ang nag-alaga sa bahay namin. “Namiss ko rin ang hangin dito,” masaya kong sagot. “Hala! Tuloy kayo. Malayo pa ang biyahe niyo.” Napangiti ako habang pinagmamasdan ang bahay. Wala itong pinagbago, at alagang-alaga pa rin. Malaki ang pasasalamat ko kay Aling Fe. Kung wala siya, ewan ko kung ganito pa rin ito ngayon. Isang linggo kaming masayang nagkwentuhan. Kilala pa rin ako ng mga tao sa bayan, kahit matagal na akong nawala. Akala ko huhusgahan nila ako dahil buntis ako, pero hindi. Masaya ako dahil kahit hindi nila alam ang buong kwento, tinanggap nila ako. Ang sabi nga nila, "Ganyan talaga ang buhay. Hindi natin inaasahan ang mga pangyayari, pero minsan, iyon pala ang biyaya." Naging abala kami ni Lory sa pagtatanim ng gulay at bulaklak, na siya na rin naming ikinabubuhay. Tama ang desisyon kong bumalik sa probinsya. Hindi ko pinagsisihan ang tahimik na buhay dito, malayo sa mga mapanghusga. --- Sa gitna ng gabi, nagising ako dahil sumakit ang tiyan ko. Hinimas ko ito, umaasang mababawasan ang sakit. Pumikit ako, pero lumakas ang kirot. “Jusko! Wag naman ngayon, Lord, pwede bang bukas na lang?” bulong ko. Sumirit bigla ang tubig sa hita ko. Pumutok na ang panubigan ko. “Lory,” mahina kong tawag. “LLLOORRYY!” sigaw ko nang muling humilab ang tiyan ko. Biglang bumukas ang pinto at nakita ko si Lory, may hawak pang sandok at magulo ang buhok. “Nasaan? Nasaan ang magnanakaw?” taranta niyang tanong. Napapikit ako, hindi ko alam kung tatawa o maiinis. Pero bigla na namang sumakit ang tiyan ko, kaya napahiyaw ako. “Manganganak na ako, Lory.” “Huh? Manganganak ka na? Ay yun lang pala—ANO? Manganganak ka na? Jusko! Bakit ngayon pa? Pakisabi sa anak mo, bukas na lang, inaantok pa ako!” “LLOOORRYY!” “Oo na, oo na! Jusko! Anong gagawin ko? Ah, tricycle! Ay, hindi, komadrona pala!” Aligaga niyang sagot. “Tangina, Lory! Komadrona ang kailangan ko! Tawagin mo si Aling Linda!” Hindi ko mapigilang mainis. “Ito na, tatawag na ako!” Isang oras akong umire bago ko nailuwal ang mga anak ko. Apat silang lahat. Napa-react si Aling Linda, “Apat? Anong klaseng sem*lya meron ang ama nito?” Nagkagulo ang lahat dahil kay Aling Linda. Kahit hinang-hina na ako ay nakuha ko pang matawa sa sitwasyon namin. "Susko! Natalo pa ata si Cassandra sa reaksiyon ni Linda. Pambihira!"rinig ko pa mula kay Aling Fe. Napangiti akong nilingon ang mga anak ko sa tabi ko. Suot nila ang binili namin ni Lory na damit nila. Pati ako ay hindi din makaniwala na apat ang isisilang ko. "Mga anak ko. Pambihira bakit kamukha niyo ang ama niyo? Ako ang naghirap tapos ganito? Unfair."Lumipas ang ilang taon, habang lumalaki ang mga anak ko, lalo silang nagiging kamukha ng kanilang ama. Sa edad na anim, tinutulungan nila akong magtanim at magdilig. Tinutulungan din nila ako sa pagtitinda kapag sila’y nakakauwi mula sa paaralan. Tama po kayo. Nag-aaral na sila at nasa Grade 1 na. Matalino rin sila. Sa murang edad nila, para na silang matanda kung mag-isip. Tama nga ang sabi ng iba—sila ang biyaya ko sa gitna ng lahat. Kung wala sila, hindi ko alam kung magiging masaya ako tulad ngayon. Siguro, nakatakda talagang mangyari iyon sa buhay ko upang bigyan ng kulay ang madilim at malungkot kong nakaraan. May mabuti rin palang naidulot ang trahedya sa buhay ko. Masaya na ako ngayon kasama sila—si Lory, ang mga anak ko, at ang mga kababayan ko."Nanay! I want milk po. Meron po ba tayong milk?" tanong ng nag-iisa naming prinsesa, si Zebediah Ursula.Napatawa ako bago ko siya nilingon. Nakanguso siya sa may pinto habang may hawak na baso. Lumingon muna ako sa tatlo kong prinsi
Nabalik ako sa reyalidad nang pinitik ni Lory ang kanyang daliri sa mukha ko. Napatingin ako sa kanya, kita sa mukha niya ang pagkakunot ng noo habang naghihintay ng sagot mula sa akin. Parang may bumara sa lalamunan ko kaya hindi ako makapagsalita. Hindi ko alam. Hindi ko alam kung ano ang sasabihin ko."M-Marami naman siguro siyang babae, hindi lang ako, Lory. Madami pa diyan sa tabi-tabi. Hindi lang ako, at alam ko ‘yun. Wala akong pakialam kung mawala ang pagiging Mafia Lord niya. Anong pakialam ko sa organisasyon nila? Sa underground nila? Sa mga patakaran at regulasyon nila? Wala."I know I'm dump and stupid to think about that. Wala na akong pakialam dahil ganun naman talaga kapag isa kang mafia, hindi ba?Tumayo ako, ngunit bago ko iniwan si Lory, inilapag ko ang diyaryo sa silya at muling nabasa ang malalaking letra:"Mr. Smith, pinapahanap ang mga babaeng dumaan sa buhay niya.""Isang taon na lang ang natitira upang may maipakita sa ibang mafia na may magmamana sa titulo niy
Simula nang malaman ko iyon, bantay-sarado ko na ang apat kong anak. Hatid-sundo ko sila sa paaralan. Sobra akong natatakot. Ilang araw na ring naghahanap ang mga lalaking iyon sa bayan namin. Buti na lang at hindi nila nakita ang mga anak ko kahit na ang dami-dami nila. Minsan ko na silang nakita noong dumaan sila sa bahay namin at bumili ng paninda ko. Noon, nasa paaralan ang mga anak ko, at pinasalamatan ko talaga ang Diyos dahil doon. Pero dumating na ang araw na labis kong kinatatakutan, at hindi ko mapigilang mabahala."Hindi na ito biro, Cass. Kailangan mo na siyang dalhin sa pribadong ospital.""Ang taas ng lagnat niya. Apat na araw na ito. Alam mo ‘yan, ija. Walang sapat na kagamitan ang ospital natin dito para alamin ang kondisyon ng anak mo."Napakagat ako ng ibabang labi ko. Bakit nangyari ito? Huminga ako ng malalim at masuyong hinaplos ang pisngi ng aking anak na babae habang natutulog siya. Naawa ako sa kanya. Sino bang ina ang hindi maawa sa kalagayan ng kanyang anak?
Nandito na ako. Nasa harapan ko na ang reyalidad. Sobrang tagal na rin pala mula noong umalis ako sa syudad. Ang daming nagbago. Mas maraming establishment ang nakatayo ngayon. Mas naging traffic na rin at sobrang daming tao.Napakurap-kurap akong nakatitig sa harapan. Ang isa sa mga sikat at pribadong ospital sa buong pinas kilala bilang isang tanyag at prestihiyosong ospital na kilala hindi lamang sa bansa kundi pati na rin sa labas ng Pilipinas. Nakatayo ito nang matayog, modernong gusali na tila ba nagpapakita ng kakayahan at karangyaan ng mga serbisyong medikal nito. Kumikislap ang mga salamin sa mga bintana, nagpapakitang handa itong tumanggap ng mga taong nangangailangan ng lunas, ngunit para sa akin, ang bawat hakbang papasok ay tila nagpapabigat ng aking dibdib.Parang kahapon lang nang huli akong nandito, ngunit ngayon, iba ang dahilan ng aking pagdating. Noon, hindi ako pinapasok dahil dukha ako at buntis kahit gusto ko lang naman magtrabaho bilang janitress, pero ngayon, d
Kumunot ang noo ko habang nakatitig sa nakasaradong pinto matapos marinig ang bulong ng doctor. Hindi ko maintindihan kung ano ang sinasabi niya. Masyado itong mahina at hindi klaro sa pandinig ko.Nagkibit-balikat na lang ako at lumingon sa anak kong si Zephyr, na ngayon ay nakaupo nang prente sa sofa. Nakakunot ang noo nito, kaya tinaasan ko siya ng kilay."Anong nangyari sa'yo?" nagtataka kong tanong. Sumimangot siya."I don't like him, Nanay," masungit niyang sagot."He’s your sister’s doctor.""Still, I hate him.""Why?""I dunno," sagot nito. Naku, batang ‘to."O, siya! Dito ka lang. Bantayan mo ang kapatid mo, okay? Huwag kang lalabas dito. Bibili ako ng makakain natin sa labas. Alam ko namang ayaw mo ng pagkain dito sa hospital. Anong gusto mo, mahal na prinsipe?" nakita ko siyang nag-iisip."I want ampalaya and torta, Nanay," masaya niyang sagot na kinatango ko. Mahilig na silang kumain ng gulay. Minsan lang sila kumain ng karne. Ayaw nila ng baboy. Ang gusto nila ay manok na
Nanginginig ang mga tuhod ko habang tinatahak ko ang daan papunta sa kwarto ng anak ko. Hindi ko alam kung bakit ako kinakabahan. Pinagpapawisan na rin ako. Mahigpit kong hinawakan ang mga supot na may lamang pagkain. Sa kalagitnaan ng hallway, huminto ako. Humugot ako ng malalim na hininga at pumikit nang mariin.“Think positive, Cassandra. Walang mangyayaring masama ngayon,” kombinsi ko sa sarili at muling naglakad papunta sa kwarto.Huminga ako nang malalim nang makarating ako sa tapat ng pinto bago ito buksan. Pagpasok ko, sinalubong ako ng anak kong babae na nakaupo sa kama, habang ang kuya niya ay nakaupo sa silya katabi ng kama, nakasimangot at hinihimas ang pisngi. Napakunot ang noo ko nang marinig ang binulong niya."I really hate that doctor of yours, Ursula," masungit niyang bulong. Sinarado ko ang pinto, dahilan para makuha ko ang atensyon nila.Nanlaki ang mga mata ni Zebediah nang makita ako at pumalakpak. Si Zephyr naman ay nakasimangot pa rin, hinihimas ang pisngi. Lum
Next morning... "Zephyr, anak, maligo ka muna," sabi ko sa anak kong nakahiga sa sofa habang nakatingin sa kisame. Agad siyang napaupo sa sinabi ko at lumingon sa akin na may kunot sa noo. "Ayaw ko po," sagot niya. Pinanlakihan ko siya ng mata dahil sa tugon niya. Naku naman! Napakamot siya sa batok at parang lantang gulay na lumapit sa akin. Kinuha niya ang iniabot kong tuwalya at damit. "Pwede po mamaya na lang, Nanay? It's so early and I know the water is soooo cold. Please," pakiusap niya habang nagpa-puppy eyes. "Oo na, oo na! Basta mamaya maliligo ka, lagot ka talaga sa akin. Naku! Ang baho mo na kaya!" "I'm not mabaho, Nanay." "Okay, okay. Nga pala, anak, bantayan mo muna si Zebe. May pupuntahan lang ako, aalamin ko kung magkano na ang bayarin natin." Tumango naman siya at umupo sa tabi ni Zebediah. "Zeb, alis muna si Nanay. Si Kuya Hades mo ang magbabantay sa’yo. Babalik agad ako, anak." Ngumiti siya sa akin kaya napangiti na rin ako. Wag kang mag-alala, anak. Kapa
"Naku, anak. Wala pa ang kuya mo. Nasaan na kaya yun? Ang batang yun talaga—haist," sabi ko. Bumungisngis lang si Zebediah sa inakto ko. Akmang tatayo ako mula sa kama nang biglang bumukas nang pabagsak ang pinto. Lumingon kami ni Zebediah at nakita namin si Zephyr, nakasandal sa pinto habang pinupunasan ang noo at naghahabol ng hininga. "Anong nangyari sa'yo? Bakit ngayon ka lang? Sabi ko naman sa'yo, ako na lang sana. Ayan tuloy, pinagpawisan ka. Halika dito, anak," tawag ko sa kanya. Lumingon siya sa akin, kunot ang noo. Hindi siya lumapit at sa halip ay nag-cross ng mga braso sa dibdib, mukhang bad trip. "I hate him." "Huh?" Napatingin ako sa sinabi niya. Kunot na kunot ang noo niya habang nakatitig sa sahig. "I bumped into a random guy, nanay. Natapon ang mga coins. Hinanap ko, pero hindi ko makita. Sinipa ko siya sa tuhod. He glared at me but he was totally shocked when he saw me. I didn’t care about his reaction. Tsk! Wala tayong tubig, nanay. I hate him for that," mahaban