Amelia Vicencio
Pinakakalma ko ang aking sarili habang kinakaladkad ng aking tiyuhing si Leon na mariing nakakapit sa aking palapulsuhan at halos maiwan na ang bakas ng kamay nito sa aking balat.Naguunahan ang aking mga luha sa kahihiyan. Gusto ko ng umalis sa Bayang ito.
Mula ng mamatay ang aking mga magulang nanilbihan ako sa aking Tiyahing si Josefa at sa asawa niyang si Leon. Sa kanilang pagkakilanlan mula palang sa pangalan mabagsik na at malupit kahit pa sa sarili nilang kadugo. Tila hindi nila ako pamangkin kung ituring. Sawa na raw sila sa aking kamangmangan at kamalasan.
“Tiyo Leon tama na po. Nasasaktan po ako, nakakahiya.” mahinang bulong ko sa kaniya ngunit bingi siya sa aking mga hinaing. Nanginginig ang aking katawan sa takot at sa paningin ng mga taong mapanghusga.Patuloy pa rin ang paggapos ng kaniyang mga kamay na animo tanikalang humihigpit. Sa bawat paghigit ko sa aking palapulsuhan ganoon din ang pagkaskas ng kaniyang mga kuko sa aking balat.“Tiyo, parang awa mo na. Wag po ninyo itong gawin sa akin" nanlulumong aking pagsamo, Patuloy pa sa pagmamakaawa.“P*****a! manahimik ka wala ka ng binigay sa akin kundi sama ng loob. Amelia, ito nalang ang paraan para makabayad ka sa pagkakautang ng iyong lintik na kapatid!” puno ng galit na sambit nito. Ang luhang nagbabadyang umagos ay tuluyang kumawala sa aking mga mata. Napayuko ako at kinagat ang ibabang labi. Nagpatiyanod ako sa kaniyang mahigpit na panghihila.Mula ulo hanggang talampakan ang nadarama kong panliliit sa dami ng taong nakakakita at nakakarinig sa amin. Sa oras na ito gusto ko nalang lamunin ng lupa sa matinding kahihiyan.“Maaari ko pong maibalik ang salaping kinuha ng aking kapatid sa ibang paraan po. Tiyo, maniwala po kayo.” humihikbing wikain ko bago tuluyan kaming makapasok sa isang palasyo. Matagal-tagal ko na itong nadaraanan pagnadadako ako sa Bayan upang mamili. Palasyo ito ng mga Zamora kung saan naninirahan si Don Griyego.“Naririto na tayo kaya manahimik ka.” may pagbabantang utos niya saakin. Kasabay ng pagdating ng mga katulong upang anyayahan kaming maghintay sa silid-tuluyan.“Dito ho kayo maghintay, maya-maya ay baba na rin si Don Griyego.” malumanay na saad ng isang kasambahay. Kasabay ng yabag mula sa itaas, nagayos ng tayo ang mga katulong at sabay-sabay na bumati bago umalis.“Leon, kumusta?” pangangamustang sabi ni Don Griyego“Don Griyego, mabuti ho. Ito si Amelia ang ipagpapalit ko sa walong buwan kong buwis sa bayan.” walang pagaalinlangang sambit ni Tiyo Leon.“Hija, masama ba ang pakiramdam mo?” nagaalalang tanong ng matanda nang mapansin ako sa gilid ng lalaki. Nakita kong naningit ang mata ni tiyo Leon.“Ayos lamang ho ako, pagbubutihin ko po ang lahat ng iuutos ninyo.” maliit na ngiti ang aking ginawad sa kaniya. Hinihimas-himas ko ang palapulsuhan kong tila pulang-pula sa gigil na paghila kani-kanina.“Magpahanda kayo ng maiinom at makakain.” utos niya. Dumating ang mga katulong na may dalang pangpawi ng gutom. Kuminang ang aking mga mata. Ngayon na lamang ako makakain ng champorado mahal kasi ang presyo ng tsokolate sa bayan.“Leon, makakaalis ka na.” wika ng matanda pagkatapos namin magmeryenda. Nagpaalam na siya bago umalis. Ngunit bumulong upang magbilin “Huwag kang gagawa ng katangahan. Kundi malilintikan ka saakin.” tumango ako at naiwang nagmamasid sa buong silid.Tumikhim ang matanda.“Amelia, magpahinga ka muna.” tumawag ito ng katulong “samahan mo siya sa kaniyang silid.” tumango ang babae at nagumpisang lumakad. Kinuha ng isa ang aking mga gamit at tinulungan akong buhatin ang mga iyon.Nadako ang paningin ko sa isang pintuan. Tila na tuod ako sa kinatatayuan ng buksan ng katulong ang napakalaking silid. Hindi ko akalaing ganito nila itrato ang kanilang mga kasambahay. Nawala ang aking ulirat.Umimik ang isang babae, “Ako si Flora namamahala sa mga katulong at tagapagalaga ni Augustin. Hija, magpahinga ka tawagin mo ako kung may kailangan. Bukas na bukas ituturo namin sayo ang mga dapat mong gawin.” prinoproseso ko ang kaniyang mga salita. bago dahang-dahang tumango. Oo nga pala bukas na bukas kailangan kong maghanda upang hindi ko mabigo ang aking tiyo. Alam ko na ang kahihinatnan kung sakaling may mangyareng hindi ayon sa kaniyang nais. Malilintikan ako kailangan kong pagbutihin ang pagsisilbi habang naririto ako. Nang isarado na ang pinto naupo ako sa aking higaan.“Napakalambot.” mahinang saad ko pinasadahan ko ng tingin ang pader, ang papag, ang estante at ang salamin. Napipikit akong nahiga.Nagulat ako ng may kumakatok sa labas ng pintuan, patuloy sa pagtawag
Marahan kong idinilat ang aking mga mata dumako ang aking paningin sa orasan ng silid.Magaalas-singko na ng umaga maaring naghihintay na si Pablo sa ibaba. Nagpalit ako ng damit upang mas maging kumportable sa aking kasuotan. Hindi mawala sa aking kaisipan kung anong mayroon sa hacienda. Wala akong naririnig na kahit anong usapan o tunog mula sa ibaba marahil natutulog pa sila Manang Flora. Pababa na ako ng matapos kong isuot ang sapatos. Nang makarinig ako ng pagbubukas pintuan sa kabilang kuwarto, Pablo. “Magandang araw Senyor.” magalang na pagbati ko sa matipunong lalaki sa aking harapan. Nagulantang ako ng bigla itong humalakhak. “May nakakatawa ba?” pagtatanong ko sa aking sarili.“Magandang araw Binibini.” pagbati niya ng may panggagaya sa aking tinig. Napahalakhak ako ng de oras sa hindi inaakalang tinig na kaya niyang kopyahin.“Tayo na, maya-maya’y masikat na ang araw mahirap kung tingkad na tingkad ito habang nililibot ang lupain.” pahayag niya sa mas determinadong tono, t
Ilang sandali natapos ko na ang pagaayos ng napamitas. Tumuloy na ako sa hapag, nahagip ng mata ko si Don Griyego nagbabasa ito ng dyaryo. Matapos akong bumati ay bumaling ang paningin nito saakin. “Hija, namitas ka ba ng mga bunga sa hacienda?” tanong nito. tumango ako at dumugtong.“Mga hinog ho ang kinuha ko upang hindi na maghintay bago kainin.” napangiti ito.“Napakatatamis ng mga bunga ng prutas roon, noong kabataan ko’y hindi pa man sa akin ang lupa iyon ay lagi akong pumupuslit upang makapasok para lamang makakuha ng mangga.” kumikislap ang kaniyang mga mata na animo’y binabalikan ang matamis na nakaraan. “Ipasabi mo lang kung kailan mo nais bumalik roon, napakasariwa ng hangin at napakaganda ng tanawin mula doon.” dugtong pa niya, tama siya gugustuhin ko ngang bumalik sa hacienda. Wala ang mahaba-habang lakbayin kung ganoon kaganda ang tanawing maabot ng iyong pantingin. “Sige ho, ngunit ayaw kong makaistorbo sa mga tao doon kaya bibisi-bisita nalang ako kung may libreng o
“Ayos lang ho, Senyor Augustin maalam po ako sa halos lahat ng gawaing bahay. Huwag ho kayong magalala.” anas ko. Nagkatinginan ang dalawang magpinsan nagtawanan ito. Tila gumaan ang kibot ng hapag. “Augustin, pumunta tayo maya-maya sa talon. Upang mabilis na matuyo ang iyong mga galos.” saad ni Pablo, sumangayon si Augustin tutal wala naman raw siyang kailangang tapusin ngayong araw. “Isama ninyo si Amelia, wala siyang magagawa dito nakakaburyong ang palasyo.” banat ni Don Griyego. suminghap si Donya Felicidad. “Nako ho, ayos na ako rito maari akong tumulong kila Manang Flora. Don Griyego.” pagsingit ko. Kahit nais kong masilip ang sikat na talon dito sa nayon. “Napakaraming maaring tumulong kay Flora, sumama ka kila Augustin.” utos nito. “Para makaligo ka sayang ang panahon kung ako’y walang dapat gawin sa araw na ito. Mas pipiliin kong lumangoy roon.” nakangiting pagkukwento nito. Natapos ang usapin, nililigpit ko na ang mga pinagkainan sa mesa ng magsimula na silang tumayo up
Isang linggo na ang nakaraan ng dalhin ako ni tiyo Leon dito sa palasyo, pinagsisikapan kong makitungo sa bawat isa. Ang tanging pinagkakaabalahan ko ay ang hardin at ang kusina, hindi pa ako masyadong maalam sa mga pagluluto kaya naging gabay ko si Manang Flora. Hindi ko na muling nakita si Pablo, ngunit dito na namamalagi si Augustin. Nadadaanan ko ang silid nito, minsan ako naman ang nagaaya ditong kumain pagnauutusan ni Manang Flora.Nasasanay na ako sa pamamalagi rito, may mga naging kaibigan na rin ako, si Lira ang pinakakasundo ko marahil dahil sa aming edad. Siya ang namamalengke at tagapagbili sa bayan. Madalas akong sumasama sa kaniya upang matulungan siyang mamili ng mga sariwang isda, karne at mga gulay. Wika niya kase madalas siyang mabulyawan ni Manang Flora dahil bilasa ang mga napipili niya.Kasalukuyan akong nagdidilig ng mga tanim na bulaklak sa hardin ng mapansin ko ang lalaki, si Senyor Augustin nagbabasa ito ng libro sa gilid. Tumikhim ako, bumaling ang kaniyang
Pagkatapos ng umagahan naghahanda kami ng makakain bago pumunta sa panliliguan.“Talaga bang napakalinis ng tubig doon?” pangungulit sa akin ni Lira. “Oo nga.” naiiritang sagot ko. Nakailang ulit na ako ng pagsagot sa mga tanong niya, kumakanta-kanta pa ito habang nagbabalot ng pagkaing aming babaunin. “Lira at Amelia naghihintay na ang mga guwardiya sibil.” pasadyang saad ni Manang Flora.“Susunod na po birheng Flora.” panunudyo ni Lira. Pinandilatan ni Manang Flora si Lira at pabirong hinampas. Nagtawanan kami sa kakulitan ni Lira. Bumaba na kami ni Lira. Hinihintay na nga talaga kami ng mga sibilyan, dala-dala pa rin ng mga ito ang kanilang mga armas, tila may labanang magaganap sa pagitan nila at ng mga damo't puno. Natahimik si Lira parang natuod ito sa kinalalagyan ng makita ang mga sasama saamin patungo sa talon. “Senyora Amelia” sabay-sabay na bati ng mga ito bago yumuko.“Magandang araw” pagbalik bati ko sa kanila. “Huwag na ninyo akong tawaging senyora, ayos na ang Ameli
Umalingawngaw ang putok sa buong kagubatan. Nagsilabasan din ang mga mangangaso na bahagyang nagulat sa mga guwardiya sibil. Naalis na ang nakasipit na bakal kay Julio, tinapalan ko ng tela at dahon ang balat niyang nabaunan ng matalas na parte ng bakal. Tinignan ng kapitan ang mga mangangasong naglagay bitag sa daanan.“Pasensya na kapitan, Akala namin ay walang magdaraan sa kagubatan ngayong araw.” paumanhin ng isang mangangaso.“Hindi dapat ninyo nilalagyang bitag ang tabas na damong may lupa. Kahit pa maaring walang magdaan, ipamamalita ko kay Don Griyego ang nangyari upang wala ng makapangaso sa lugar na ito.” pagsasalitang may bahid na galit ni Kapitan. Tinignan ko ang mukha ng mga mangangaso, pamilyar ang mga ito lalo na ang isang matandang lalaking nanlulumo sa sinabi ng kapitan. Marahil ito ang kaniyang hanap-buhay.“Kapitan, hindi na kailangan. Ako na ang bahalang magsabi kay Don Griyego ng insidente. Upang hindi mawalan ng pagkakakitaan ang mga mangangaso.” singit ko sa us
Narito na ako, bahagya akong nagulat sa kalagayan ng bahay nila Lira. Tagpi-tagpi ito, nakita ko si Lira nagsasampay ito. Hindi ako napansin ng babae kaya patuloy ito sa pagsasampay ng may sumigaw. “Ate Lira, si Baste ayaw tumigil kakaiyak!” sigaw mula sa kanilang bahay.“Oo, sandali lang. Baste anak hintayin mo si mama patapos na akong magsampay!” saad ni Lira. Bumaling ito sa may pwesto ko. Nagulat ito sa aking presensya.“Ay jusko!” sigaw nito mula sa pagkakagitla. “Amelia, bakit ka nandito? hindi ka manlang nagpasabi sana ay nasundo kita sa labasan!” pagaamok niya.“Hindi na kailangan Lira wala naman akong mabigat na bitbit.” paninigurado ko.“Kahit na baka mapaano ka pa, iba pa naman ang mga klase ng tao rito.” pagaalala nito.“Tuloy ka.” saad niya, habang binubuksan ang pinto. Tumuloy ako sa loob upang kami’y makapagusap marami-rami akong nais itanong at ikwento sa kaniya ngunit mas marami ata siyang dapat ipaliwanag saakin.“Pagpasensyahan mo na itong bahay namin. Alam mo naman