Marahan kong idinilat ang aking mga mata dumako ang aking paningin sa orasan ng silid.
Magaalas-singko na ng umaga maaring naghihintay na si Pablo sa ibaba. Nagpalit ako ng damit upang mas maging kumportable sa aking kasuotan. Hindi mawala sa aking kaisipan kung anong mayroon sa hacienda. Wala akong naririnig na kahit anong usapan o tunog mula sa ibaba marahil natutulog pa sila Manang Flora. Pababa na ako ng matapos kong isuot ang sapatos. Nang makarinig ako ng pagbubukas pintuan sa kabilang kuwarto, Pablo.“Magandang araw Senyor.” magalang na pagbati ko sa matipunong lalaki sa aking harapan. Nagulantang ako ng bigla itong humalakhak. “May nakakatawa ba?” pagtatanong ko sa aking sarili.“Magandang araw Binibini.” pagbati niya ng may panggagaya sa aking tinig. Napahalakhak ako ng de oras sa hindi inaakalang tinig na kaya niyang kopyahin.“Tayo na, maya-maya’y masikat na ang araw mahirap kung tingkad na tingkad ito habang nililibot ang lupain.” pahayag niya sa mas determinadong tono, tango nalang ang aking ginawad bilang sagot.Sumakay si Pablo sa kabayong nakahanda, hindi naman na ako nagulat. Maalam rin ako sa pagsakay sa kabayo naturuan ako ng aking ama bago ito pumanaw. Sinimulan ko ng iangat ang aking panghakbang sa stirrup. Nakita ko pa ang pagkamanghang reaksyon ng binata.Nagsimula na niyang patakbuhin ang kabayo gayon na rin ang kusang pagsunod ng kabayong aking sinasakyan. Palagay ko’y matagal ng magkasama ang dalawang kabayong ito.Malayo-layo na ang aming nalakbay puro puno at matataas na damo lang ang aking natatanaw. Hanggang sa nakita ko ang pulang bakuran napakalawak ng sakop nito.“Naririto na tayo, iwan mo na ang kabayo sila na ang bahala d’yan.” imik ni Pablo. Tumuloy na siya sumunod na lamang ako. Namamangha ako sa aking nakikita ang kuwadra ang malawak na lupaing tabas ang damo. Hindi ko mapigilang ngumiti ng matagpuan ng aking mga mata ang taniman ng mga bulaklak.“Napakasariwa ng hangin dito Senyor!” buong galak kong saad. Nais ko na dito nalang tumira kahit pa sa maliit na kubo lamang.“Napakaganda ng tanawin, binibini.” dagdag niya nilingon ko ito at walang imik na nagiwas tingin nang mapagtantong nakatitig ito saakin. Sinimulan na namin ang lumibot sa lupain upang maaga na ring makabalik sa palasyo.“Pablo! akala ko’y hindi ka paparito ngayon?” wika ng lalaking mahaba ang buhok. Bahagya itong nagulat ng maramdaman ang presensya ko. Yumuko ako bilang pagbati at nagangat tingin.“Narito ako upang ipasyal ang aming bisita, Amelia.” sagot ni Pablo.“Connor, Magandang umaga binibini.” pagpapakilalang saad ng lalaking mahaba ang buhok, tinugon ko rin ito.Nadaanan namin ang mga taniman at ang gulayan, maya-maya’y sumilaw ang punong hitik na hitik sa bunga. Mangga ito kumikislap-kislap ang aking mga mata, hinog na hinog na kasi ang mangga ayon sa balat nito.“Maari bang pumitas kahit isa lang?” ‘di maiwasang aking pagtatanong. Nagbabakasakaling pagbibigyan ang munti kong kahilingan.“Oo naman, ilan ba ang kaya mong kainin Amelia?” tugon ng binata. Sabay utos niya sa isa na kumuha na ng lalagyan. Namimitas ako ng may tuluyang nagabot saakin. Hiwa ng mangga. Kumuha ako at napapikit ako sa tamis nito.“Maraming salamat.” pagpapaalam ko bago napagpasyahang umuwi na sa palasyo. Si Pablo ang siyang nagdala ng mga napamitas. Habang na sa daan hindi ko lubos maisip kung ano ang mayroon sa makakapal na damo. Gayon nalang ang gulat ko ng magsimulang magwala ang aking sinasakyang kabayo. Ahas!“Amelia, kumapit ka ng mahigpit sa hawakan!” buong tinig na sigaw nito. Sinunod ko ito ngunit sa tindi ng pagwawala ng kabayo nahihilo ko itong nabibitawan. Bumaba ito sa kaniyang kabayo, inilabas ang kaniyang tabak at sinimulang ihambalos sa ahas. Wala pang ilang sandali ng ihagis niya sa mataas na damo ang patay na hayop, kumalma na ang kabayo.“Pumaroon na tayo.” huling imik niya bago tumuloy. Alas nuebe ay naroroon na kami sa palasyo, inilalabas ko ang mga napamitas na mangga sa sako. Nang biglang tumawag si Manang Flora “Hija, nakalimutan na ninyong mag-agahan. Pumasok ka na raw utos ni Senyor Pablo, naghihintay sila sa hapag-kainan”Ilang sandali natapos ko na ang pagaayos ng napamitas. Tumuloy na ako sa hapag, nahagip ng mata ko si Don Griyego nagbabasa ito ng dyaryo. Matapos akong bumati ay bumaling ang paningin nito saakin. “Hija, namitas ka ba ng mga bunga sa hacienda?” tanong nito. tumango ako at dumugtong.“Mga hinog ho ang kinuha ko upang hindi na maghintay bago kainin.” napangiti ito.“Napakatatamis ng mga bunga ng prutas roon, noong kabataan ko’y hindi pa man sa akin ang lupa iyon ay lagi akong pumupuslit upang makapasok para lamang makakuha ng mangga.” kumikislap ang kaniyang mga mata na animo’y binabalikan ang matamis na nakaraan. “Ipasabi mo lang kung kailan mo nais bumalik roon, napakasariwa ng hangin at napakaganda ng tanawin mula doon.” dugtong pa niya, tama siya gugustuhin ko ngang bumalik sa hacienda. Wala ang mahaba-habang lakbayin kung ganoon kaganda ang tanawing maabot ng iyong pantingin. “Sige ho, ngunit ayaw kong makaistorbo sa mga tao doon kaya bibisi-bisita nalang ako kung may libreng o
“Ayos lang ho, Senyor Augustin maalam po ako sa halos lahat ng gawaing bahay. Huwag ho kayong magalala.” anas ko. Nagkatinginan ang dalawang magpinsan nagtawanan ito. Tila gumaan ang kibot ng hapag. “Augustin, pumunta tayo maya-maya sa talon. Upang mabilis na matuyo ang iyong mga galos.” saad ni Pablo, sumangayon si Augustin tutal wala naman raw siyang kailangang tapusin ngayong araw. “Isama ninyo si Amelia, wala siyang magagawa dito nakakaburyong ang palasyo.” banat ni Don Griyego. suminghap si Donya Felicidad. “Nako ho, ayos na ako rito maari akong tumulong kila Manang Flora. Don Griyego.” pagsingit ko. Kahit nais kong masilip ang sikat na talon dito sa nayon. “Napakaraming maaring tumulong kay Flora, sumama ka kila Augustin.” utos nito. “Para makaligo ka sayang ang panahon kung ako’y walang dapat gawin sa araw na ito. Mas pipiliin kong lumangoy roon.” nakangiting pagkukwento nito. Natapos ang usapin, nililigpit ko na ang mga pinagkainan sa mesa ng magsimula na silang tumayo up
Isang linggo na ang nakaraan ng dalhin ako ni tiyo Leon dito sa palasyo, pinagsisikapan kong makitungo sa bawat isa. Ang tanging pinagkakaabalahan ko ay ang hardin at ang kusina, hindi pa ako masyadong maalam sa mga pagluluto kaya naging gabay ko si Manang Flora. Hindi ko na muling nakita si Pablo, ngunit dito na namamalagi si Augustin. Nadadaanan ko ang silid nito, minsan ako naman ang nagaaya ditong kumain pagnauutusan ni Manang Flora.Nasasanay na ako sa pamamalagi rito, may mga naging kaibigan na rin ako, si Lira ang pinakakasundo ko marahil dahil sa aming edad. Siya ang namamalengke at tagapagbili sa bayan. Madalas akong sumasama sa kaniya upang matulungan siyang mamili ng mga sariwang isda, karne at mga gulay. Wika niya kase madalas siyang mabulyawan ni Manang Flora dahil bilasa ang mga napipili niya.Kasalukuyan akong nagdidilig ng mga tanim na bulaklak sa hardin ng mapansin ko ang lalaki, si Senyor Augustin nagbabasa ito ng libro sa gilid. Tumikhim ako, bumaling ang kaniyang
Pagkatapos ng umagahan naghahanda kami ng makakain bago pumunta sa panliliguan.“Talaga bang napakalinis ng tubig doon?” pangungulit sa akin ni Lira. “Oo nga.” naiiritang sagot ko. Nakailang ulit na ako ng pagsagot sa mga tanong niya, kumakanta-kanta pa ito habang nagbabalot ng pagkaing aming babaunin. “Lira at Amelia naghihintay na ang mga guwardiya sibil.” pasadyang saad ni Manang Flora.“Susunod na po birheng Flora.” panunudyo ni Lira. Pinandilatan ni Manang Flora si Lira at pabirong hinampas. Nagtawanan kami sa kakulitan ni Lira. Bumaba na kami ni Lira. Hinihintay na nga talaga kami ng mga sibilyan, dala-dala pa rin ng mga ito ang kanilang mga armas, tila may labanang magaganap sa pagitan nila at ng mga damo't puno. Natahimik si Lira parang natuod ito sa kinalalagyan ng makita ang mga sasama saamin patungo sa talon. “Senyora Amelia” sabay-sabay na bati ng mga ito bago yumuko.“Magandang araw” pagbalik bati ko sa kanila. “Huwag na ninyo akong tawaging senyora, ayos na ang Ameli
Umalingawngaw ang putok sa buong kagubatan. Nagsilabasan din ang mga mangangaso na bahagyang nagulat sa mga guwardiya sibil. Naalis na ang nakasipit na bakal kay Julio, tinapalan ko ng tela at dahon ang balat niyang nabaunan ng matalas na parte ng bakal. Tinignan ng kapitan ang mga mangangasong naglagay bitag sa daanan.“Pasensya na kapitan, Akala namin ay walang magdaraan sa kagubatan ngayong araw.” paumanhin ng isang mangangaso.“Hindi dapat ninyo nilalagyang bitag ang tabas na damong may lupa. Kahit pa maaring walang magdaan, ipamamalita ko kay Don Griyego ang nangyari upang wala ng makapangaso sa lugar na ito.” pagsasalitang may bahid na galit ni Kapitan. Tinignan ko ang mukha ng mga mangangaso, pamilyar ang mga ito lalo na ang isang matandang lalaking nanlulumo sa sinabi ng kapitan. Marahil ito ang kaniyang hanap-buhay.“Kapitan, hindi na kailangan. Ako na ang bahalang magsabi kay Don Griyego ng insidente. Upang hindi mawalan ng pagkakakitaan ang mga mangangaso.” singit ko sa us
Narito na ako, bahagya akong nagulat sa kalagayan ng bahay nila Lira. Tagpi-tagpi ito, nakita ko si Lira nagsasampay ito. Hindi ako napansin ng babae kaya patuloy ito sa pagsasampay ng may sumigaw. “Ate Lira, si Baste ayaw tumigil kakaiyak!” sigaw mula sa kanilang bahay.“Oo, sandali lang. Baste anak hintayin mo si mama patapos na akong magsampay!” saad ni Lira. Bumaling ito sa may pwesto ko. Nagulat ito sa aking presensya.“Ay jusko!” sigaw nito mula sa pagkakagitla. “Amelia, bakit ka nandito? hindi ka manlang nagpasabi sana ay nasundo kita sa labasan!” pagaamok niya.“Hindi na kailangan Lira wala naman akong mabigat na bitbit.” paninigurado ko.“Kahit na baka mapaano ka pa, iba pa naman ang mga klase ng tao rito.” pagaalala nito.“Tuloy ka.” saad niya, habang binubuksan ang pinto. Tumuloy ako sa loob upang kami’y makapagusap marami-rami akong nais itanong at ikwento sa kaniya ngunit mas marami ata siyang dapat ipaliwanag saakin.“Pagpasensyahan mo na itong bahay namin. Alam mo naman
Natapos ang araw na iyon at nakabalik na ako ng palasyo, natutuwa ako at babalik na muli si Lira rito. Nagulat man ako na isa na pala siyang ina ngunit napakatatag niya, hindi ko maiwasang hangaan ang mga kaya niyang gawin at kung sino siya. Kinabukasan ay naparito na si Lira napakalalakas na naman ng halakhakan sa palasyo ng iba pang kasambahay sa kakulitin nito, maya-maya pa ay nagluto kami ng minatamis na saging upang meryendahin. Nang nasa mesa na kaming lahat nagpasimulang magsalita si Lira. “Paborito ito ng anak ko.” saad niya, habang hinihipan ang mainit na pagkain. Nagulat ang lahat at nagsitawanan ngunit seryosong tumingin si Lira sa kanila. “Hindi ako nagbibiro, may anak na ako.” nanahimik ang lahat nang ipagpatuloy niya ang pag-amin. “Baste ang pangalan niya dalawang taon na ito.” may ngiti sa labing banggit niya. “Kaya kahit mahirap at hinuhusgahan ako ng mga nakakakita sa akin, hindi ako napapagod magtrabaho para sa kaniya. Gusto kong mabigyan siya ng magandang buhay ka
Nagising na lamang ako sa isang madilim na silid at napansin ko si Lira sa aking tabi, mahimbing itong natutulog. Iginaya ko ang aking mga paningin sa loob ng kinalalagyan namin sa mga oras na ito nilukob ng takot ang aking kaisipan. Maaring hindi kami makalabas ng ligtas. Naisip kong bodega ang aming kinalalagyan, dumako ang aking mga paningin sa isang parte ng pader na mayroong mga nakatakip na kahoy, palagay ko'y bintana iyon. Maari kaming doon lumabas upang makatakas sa mga lalaking dumakip sa amin, may pagiingat ko itong nilapitan. Tama nga ang hinala kong bintana ito. "Amelia, nasasaan ba tayo?" pagsisimula ni Lira. "Hindi ko alam Lira. Ngunit ang maari lang nating gawin ay humanap ng paraan upang makatakas sa kanila." saad ko. Nakarinig kami ng mga yabag mula sa labas ng pintuan, nagkumpulan kami ni Lira sa isang tabi. Walang ano-ano'y bumukas ang pintuan at niluwa nito ang dalawang lalaki. "Boss, wala mukhang hindi sasagot si Senyor." sabi ng isa. "Ano? dapat may m