CHAPTER 4

NAGING kontento na ako sa buhay na mayroon ako. Unti-unti kong natutunan na tanggapin ang bagong takbo ng buhay namin. Masaya ako kasama si Ate Ophelia, si baby Quila, at si Mommy. Masaya ako sa mga bago kong kaibigan sa public school na sina Grace, Hannah, at Liza. Masaya ako kahit na simpleng ulam lang ang nakahain sa hapag-kainan, dahil buo kaming magkakasama.

Pero ang akala ko ay maayos na ang lahat, pero hindi pa pala.

Napapansin ko ang pagiging matamlay ni Mommy kahit na pilit niyang itinatago sa akin. Madalas siyang tulala kapag akala niya'y walang nakatingin. Kung dati ay laging puno ng enerhiya ang mga kilos niya, ngayon ay tila mabagal na, parang mabigat ang dinadala. Kapag kinakausap ko siya, ngumiti siya nang pilit — ngiti na hindi umaabot sa mga mata niya.

“Okay ka lang ba, 'My?” Tanong ko habang naghuhugas ako ng pinggan.

“Okay naman ako, anak. Pagod lang siguro,” sagot niya, sabay abot ng basang plato na akala niya’y nahugasan na.

Nagtama ang tingin namin. Alam kong pagod siya — mula sa trabaho, mula sa pag-aalaga kay baby Quila, mula sa pagsasakripisyo para sa amin ni Ate. Pero may iba pa akong nararamdaman. Parang may bumabagabag sa kanya, isang bagay na hindi niya sinasabi.

Sinubukan kong pagsabihan si Ate Ophelia, pero ang sabi lang niya ay huwag akong mag-alala. “Alam mo naman si Mommy, palaging nag-aalala para sa atin. Pero malalampasan din niya 'yan. Huwag kang masyadong mag-isip.”

Gusto kong maniwala kay Ate, pero hindi ko maalis sa isip ko ang mga nakikita kong pagbabago kay Mommy. Hindi ko alam kung iniisip niya ang mga bayarin, ang mga gastusin namin, o kung may iba pang bumabagabag sa kanya. Kung minsan, naririnig ko siyang naglalakad sa sala nang dis-oras ng gabi, tila nagmumuni-muni. Gusto ko siyang lapitan, pero natatakot ako at baka masaktan siya kung malaman niyang alam ko na may pinagdaraanan niya.

Isang araw, umuwi si Mommy mula sa trabaho na halos hindi na makatayo. Namumutla siya at tila nawalan ng lakas. Mabilis na tumakbo si Ate Ophelia para saluhin siya. Halos patakbo kaming nagdala kay Mommy sa pinakamalapit na health center. Pinilit ni Mommy na ngumiti, pero kita ang hirap sa kanyang mga mata.

Pagkatapos ng mga pagsusuri, nilapitan kami ng doktor. Nakatayo si Ate sa tabi ko, hawak ang kamay ni baby Quila. Ako, tahimik lang — pero bawat tibok ng puso ko ay parang sasabog na.

"May kailangan tayong pag-usapan," sabi ng doktor, seryoso ang boses. "May sakit ang nanay niyo. Isang uri ng cancer na huli na nang ma-diagnose."

Para akong nabingi. Parang huminto ang mundo ko. Si Ate, tahimik na napaluha, habang si baby Quila ay walang kamalay-malay na patuloy lang na naglalaro habang karga-karga ni ate. Si Mommy, nakatingin sa amin, pilit na ngumiti kahit kitang-kita kong namumuo na ang luha sa kanyang mga mata.

"Pasensya na, mga anak," mahina niyang sabi. "Akala ko kaya ko. Akala ko lilipas lang."

Niyakap ko siya nang mahigpit. Ang mga braso niyang dati'y malakas at kayang-kayang buhatin kami ni Ate ay ngayon tila nanghihina na. Nang gabing iyon, umiiyak kami nang tahimik habang yakap-yakap si Mommy. Ramdam ko ang bigat ng bawat hikbi niya, ang pangamba, ang takot, at ang pagsisisi.

Sumunod na mga araw, nagsimula ang chemotherapy ni Mommy. Ang ginagamit naming pambayad ay ang perang naipon niya. Ito ang mga panahong halos hindi ko na siya makilala. Ang dating malakas at masayahing Mommy ay unti-unting nanghina. Minsan, tulog siya buong araw dahil sa gamot. Minsan naman, nagsusuka siya at hirap kumain. Nakikita ko rin si Ate, pilit na nagpapakatatag kahit na kitang-kita ko ang pagod at lungkot niya.

Ako, natutunan kong maging mas responsable. Kapag wala si Ate, ako ang nag-aalaga kay baby Quila. Ako ang nagluluto kahit pa madalas ay nasusunog ang kanin. Tinutulungan ko si Mommy kapag kailangan niyang uminom ng gamot. Kahit mahirap, pilit kong pinapakita kay Mommy na kaya namin — na kaya ko.

Minsan, kapag tulog na sina Ate at baby Quila, umuupo ako sa tabi ni Mommy. Doon ko siya nakikitang nakatulala, nakatingin sa labas ng bintana. Parang may inaabot na hindi ko makita.

"Anak, kapag nawala ako..." mahina niyang simula isang gabi.

"Huwag mong sabihin 'yan, 'My. Lalaban ka, di ba?" Pigil kong sagot. Ramdam ko ang pangangatal ng boses ko.

Ngumiti siya, pero bakas ang lungkot. "Lalaban ako, anak. Para sa inyo. Pero kung sakali man... gusto ko lang malaman niyo na mahal na mahal ko kayo."

Hindi ko na napigilang humikbi. Mahigpit ko siyang niyakap, parang ayokong bumitaw.

Dumating ang araw na ayaw naming mangyari. Isang madaling araw iyon — tahimik, malamig, tila walang anumang senyales na ang lahat ay magbabago nang tuluyan. Nakaupo kami ni Ate sa tabi ng kama ni Mommy. Si Ate, hawak ang kamay ni Mommy, tila pinipilit na ipadama na nariyan pa rin kami. Ako naman, tahimik na nakatingin, nagdarasal na sana ay humaba pa ang oras na kasama namin siya.

Matagal-tagal na rin mula nang magsimulang lumala ang kalagayan ni Mommy. Sa bawat araw na nagdaraan, unti-unti siyang humihina. Ang mga ngiting dati'y puno ng sigla ay napalitan ng mga pilit na ngiti, mga ngiting alam kong ginawa niya para hindi kami mag-alala. Kahit pagod, kahit nasasaktan, palagi siyang nagpapakatatag — para sa amin.

Naaalala ko pa ang gabing nag-usap kami ni Mommy. Hindi ko makakalimutan ang bigat ng mga salitang binitiwan niya.

Nang gabing iyon, para akong nabiyak. Sa murang edad ko, hindi ko pa kayang tanggapin ang ideya na maaaring mawala si Mommy. Ang ideya na maaaring magpatuloy ang mundo nang wala siya sa tabi namin.

Nang madaling araw na iyon, bigla kong naramdaman ang bigat ng hangin. Bumibigat ang paghinga ni Mommy — mabagal, mahina. Tinawag siya ni Ate, halos pabulong, nanginginig ang boses.

"Mommy... 'My, nandito kami," sabi niya, luhaang nakatingin sa kanya.

Pinilit kong gisingin siya, nanginginig ang kamay ko habang hinahawakan ang kamay niya. "Mommy, nandito kami."

Pero hindi na siya nagmulat. Hindi na niya narinig ang tinig namin. Kasabay ng pagbagsak ng mga luha ni Ate ang unti-unting pagtigil ng tibok ng puso ni Mommy. Napuno ng katahimikan ang buong kwarto — katahimikang tila sumisigaw ng sakit, ng pagkawala, ng pamamaalam.

Wala na si mommy.