Chapter 1

"Ate," napalingon ako sa aking likod nang marinig ko ang boses ni Reev, ang nakababata kong kapatid.

"Ano 'yon, bunso? Bakit?" tanong ko bago ko ibaling ang aking atensyon sa ginagawa kong pag-aayos ng mga papeles na kakailanganin ko sa paghahanap ng trabaho ngayong araw.

Naglakad ako papunta sa kabinet na katabi ng kama ko at kinuha ang plantsado ko ng formal attire, na binili ko pa sa ukay-ukay para lang talaga sa araw na 'to.

"Tawag ka ni Mommy," sagot niya sa aking tanong.

Naramdaman ko naman ang paglapit niya sa gawi kung saan ako nakatayo. At 'di nagtagal ay narinig kong tumunog ang kama ko na nakapwesto malapit lang sa akin. Muli ko siyang nilingon, kaya nakita ko ang malungkot niyang mukha. At dahil sa ginawa kong pagtingin sa kaniya ay 'di ko naiwasang hindi padaanan ng tingin ang payat niyang pangangatawan.

Twelve years old na si Reev, at pangatlo siya sa aming magkakapatid. Siya ang bunso at nag-iisang lalaki sa pamilya.

"May problema ba?" tanong ko bago ko muling nilingon ang kabinet na nasa aking harapan. Narinig ko naman ang kaniyang pagbuntong-hininga.

"Naaawa na kasi ako sa iyo, ate. Halos wala ka palagi rito sa bahay. Palagi kang nasa labas at naghahanap ng trabaho. Wala ka na halos pahinga," sagot nito na siyang nagpahinto sa akin. Nilingon ko siyang muli at nakita kong namumugto na ang maliliit niyang mga mata.

"Ano bang nangyari? May nangyari ba habang wala ang ate?" tanong ko sa nakababata kong kapatid.

Umalis ako sa harapan ng damit na akin na sanang susuotin at tinabihan si Reev ng upo sa kama.

"Wala naman, ate. Naaawa lang kasi ako sa iyo. Kasi simula umpisa ikaw na ang nagtatrabaho para sa amin. Wala man lang akong magawa," sabi nito bago yumuko.

Napangiti naman ako sa sinabi ni Reev. At the same time, naramdaman ko na naman ang parehong galit na matagal ko ng dala-dala sa aking dibdib.

"Binata na ang baby namin, ah. Matanda na mag-isip," pang-aasar ko sa kaniya bago ako mapait na ngumiti.

"Pasensya na, Reev. Pasensya na kasi palaging wala ang ate. Pasensya na kung 'di na kita nalalaro katulad noon," sabi ko bago mapait na ngumiti at hinawakan ang kaniyang ulo. Napahinga rin ako ng malalim bago ko kinagat ang pang-ibaba kong labi.

Ipinikit ko ang aking mga mata, at bahagya kong ikinuyom ang aking isang kamay na nakapatong sa aking binti. Ang lahat ng paghihirap naming 'to ay dahil sa akin. Lahat ng 'to ay kasalanan ko! Ngunit dahil din ito sa lalaking walang konsensyang tumakas sa kasalanan niyang nagawa.

"Ate, 'wag ka humingi ng pasensya. Gusto ko lang talaga makasama kayo ng kumpleto nila mommy dito. Wala nang iba," sabi nito.

Iminulat ko na ang aking mga mata, at diretsong iginawi iyon kay Reev na ngayon pala'y nakatingin sa akin. Tinignan niya ako sa mata bago siya bahagyang ngumiti. Bahagya rin akong ngumiti para maipakita sa kaniya na ayos lang ako, na darating din ang araw na magiging maayos din ang lahat.

"Darating din ang araw na 'yan," sabi ko bago ko bahagyang ginulo ang kaniyang buhok.

Parang biglang nagbalik ang sakit ng kahapon. Parang bigla na namang piniga ang puso ko dahil sa konsensya at galit na meron ako para sa sarili ko at sa taong 'yon.

"Ang laki-laki mo na, ah. Siguro may nililigawan ka na, 'no?" biro ko bago ko siya kiniliti.

"Wala po, ate," sagot nito sa akin bago malakas na tumawa habang pinipigilan ang aking kamay at sinusubukan na makaalis mula sa aking hawak.

Patuloy lang kami sa paghaharutan ng 'di nagtagal ay dumating si Ranie. Siya ang isa sa nakababata kong kapatid, ang sumunod sa akin.

"Renice," napahinto ako sa ginagawa kong pagkiliti kay Reev, at napalingon sa pinto nitong kwarto naming dalawa.

"Nakaayos ka na raw ba?" diretsong tanong nito habang nakatingin sa aming dalawa ni Reev.

"Malapit na, Ran. Magbibihis na lang ako," sagot ko bago ngumiti sa kaniya. Tumango naman ito at agad ding umalis.

Nanatili ang aking gawi sa pwesto kung saan nakatayo kanina si Ranie. Napahinga ako ng malalim bago ko muling nilingon naman si Reev na ngayon ay hinang-hina habang nakahiga sa kama.

"Reev, bibihis na ang ate," sabi ko bago ko hinawakan ang kaniyang kamay upang tulungan siyang maka-upo. Hinawakan kong muli ang kaniyang ulo at ginulo ang magulo na niyang buhok.

"Galit pa rin talaga si Ate Ranie, 'no?" biglang tanong nito. Napangiti naman ako sa kaniya.

"Hayaan mo na 'yon. Sa akin naman galit si Ranie," sabi ko bago muling patuloy na ginulo ang kaniyang buhok.

"Sana makalimutan na ni Ate Ranie ang mga nangyari noon, sana magbati na kayo. Wala ka naman kasing kasalanan, aksidente ang nangyari noon." sabi ni Reev bago tumalon pababa ng kama.

"Ate, dito na ako," pagpapatuloy nito sa kaniyang sinasabi bago tuluyang umalis ng kwarto.

Nang tuluyang makalabas si Reev, ako naman ang tumayo at lumapit sa pinto. Sinara ko 'yon, at pagkatapos ay lumapit akong muli sa kabinet at tuluyan ng sinuot ang mga damit na binili ko sa ukay-ukay para sa pag-aapply kong ito.

Naglakad ako papunta sa isang lumang vanity table namin dito sa kwarto, at nanalamin. Tinitigan ko ang aking buong mukha bago bahagyang napangiti.

I got my eyes on him, on our father. Tanging ang mata lamang ang namana ko kay Daddy. I have a small eyes na talagang bumagay lang sa aking maliit na mukha. Matangos din ngunit maliit ang aking ilong, at natural na maliit pero heart shape ang aking labi. Kamukha ko raw talaga si Mommy, pero ang mga mata ko ang talaga naman daw na nakaka-attract sa akin.

Ipinagpatuloy ko ang pagbibihis habang nanatili ang aking mga mata sa aking sariling repleksyon sa salamin.

Napabuntong hininga ako bago ako naglakad palapit sa kama at umupo. Ipinikit ko ang aking mga mata. At habang nakapikit ito, bigla kong naalala ang araw na 'yon. Ang nag-iisang araw sa buhay ko na matagal ko ng gustong makalimutan.

I was 8 years old that time. Habang 5 naman si Ranie, at pinagbubuntis palang ni Mommy si Reev. Nasa sasakyan ako with Daddy. Habang si Mommy naman at si Ranie ay nasa bilihan ng mga bulaklak.

Inaamin ko, hindi ko masisisi si Ranie kung bakit galit pa rin siya sa akin hanggang ngayon. Dahil ako naman talaga ang dahilan, ako ang may kasalanan. And she's a daddy's girl after all.

Naka-upo lang ako noon sa loob ng sasakyan, at nag-aabang na matapos sila mommy sa pamimili para makauwi na kami sa bahay. Galing kasi kami sa pamamasyal sa mall, at sa paborito naming palaruan ni Ranie.

I remember Daddy's saying compliments towards me while smiling, and trying to make me laugh. Dahil nakasimangot ako sa loob ng sasakyan. Hindi ko na naaalala ang mga eksaktong sinasabi niya sa akin noon. Dahil ang tanging naaalala ko na lamang ay noong biglang nabaling ang aking atensyon sa manong sa gilid ng kalsada na nagbebenta ng ice cream. Naaalala ko na nagpapabili ako kay Daddy ng ice cream. But he refused on buying me one.

Bata lang ako noon, pero sinisisi ko ang sarili ko. Dahil kung nakinig lang ako, maybe hindi ganito ang buhay namin. Maybe masaya kami ngayon, at nakapag-aral sana ako sa kolehiyo. I am already 20 years old, supposedly ay patapos na sa pag-aaral. Pero dahil sa kagagawan ko noong bata pa ako, nasira ang lahat pati na ang dapat ay magandang buhay na meron kami ngayon.

Pinagbawalan na ako ni Daddy na bumili ng ice cream, pero talagang makulit ako. Noong nabaling ang atensyon ni Daddy sa phone niya dahil may tumatawag sa kaniya, dali-dali akong bumaba ng sasakyan. At tumakbo patawid sa kalsada para pumunta sa manong na nagbebenta ng ice cream.

Ilang taon na ang nakakaraan, pero natatandaan ko ang pangyayaring 'yon. Natatandaan ko kahit pa bata pa lamang ako.

Idinilat ko ang aking mga mata at iginawi ang aking tingin sa butas-butas na bubong dito sa aking kwarto upang pigilan ang aking luha sa pagtulo. Kinagat ko rin ang pang-ibaba kong labi bago ko muling ipinikit ang aking mga mata.

Naging mabilis ang pangyayari no'ng araw na 'yon. All I can remember was Daddy's terrified voice. He was shouting, he was calling my name. Nilingon ko siya, and I saw him running towards me. I stopped on the middle of my track, then suddenly nakaramdam ako ng malakas na pwersang tumulak sa akin palayo sa kalsada. Matapos n'yan ay wala na akong maalala, maliban sa sigawan ng mga tao at magulong paligid.

"Ate?" mabilis kong idinilat ang aking mata at agad na napalingon sa pinto ng aking kwarto. Mabilis ko ring pinahid ang luha na nagbabadya ng tumulo. Hindi nagtagal ay pumasok si Mommy sa loob ng kwarto.

"Mom," bungad ko bago ako bahagyang ngumiti.

"Paalis ka na?" nakangiting tanong niya sa akin. Tumango naman ako bilang pagsagot.

"Hindi ka mag-aayos ng mukha mo?" tanong niyang muli habang nakatitig sa akin. Hindi rin nagtagal ay lumapit siya sa akin, at umupo sa kama upang tabihan ako.

"Pulbo at liptint lang, Mom," sagot ko sabay pakita sa kaniya ng liptint na kinuha ko sa ibabaw ng vanity table.

"Nakapagpahinga ka naman ba ng maayos ngayon?" tanong nito bago tuluyang lumapit sa akin, at sinuklay ang aking buhok. Tumalikod naman ako sa kaniya at humarap sa salamin.

Hindi ko alam bakit bigla kong na-miss ang mga ganito kasimpleng bagay na ginagawa ni mommy para sa akin noon.

"Sakto lang po," sagot ko. Tinignan ko ang kaniyang mukha mula sa salamin.

Dahil sa kalagayan namin ngayon, makikita mo na ang sobrang kapayatan at kagipitan sa mukha ni mommy. Wala na ang makinis at maputi niyang mukha at balat. Nangitim na siya dahil sa pagtitinda ng bilog na basahan sa gilid ng kalsada. Ang laki na ng ipinayat niya, sobrang layo na ng pangangatawan ni mommy ngayon sa pangangatawan niya noon.

Matapos ng sagot ko sa kaniya ay nanatili na siyang tahimik. Kita ko ang lungkot sa kaniyang mukha, pati lalo  na sa kaniyang mata. Alam ko na kung ano ang pakay sa akin ni Mommy. At kung bakit kanina niya pa ako tinatawag.

"Mom," panimula ko. Tinignan niya ako sa salamin habang patuloy siya sa pagsusuklay sa aking buhok.

"Ano 'yon, anak?" tanong nito sa akin bago ngumiti. Matapos n'yan ay muli niyang ibinaling ang kaniyang atensyon sa pagsusuklay.

Kinagat ko ang pang-ibaba kong labi.

"Mom," muli kong agaw sa kaniyang atensyon. Tumingin siyang muli sa akin.

"May pagkain ba?" tanong ko. Ngumiti naman siya bilang pagsagot.

"Meron sa kusina. Kaso, kakasya kaya sa iyo 'yon? Kaunti nalang kasi, anak. Dahil tira lang 'yon kagabi," sagot ni Mommy bago bahagyang lumayo sa akin ng matapos siya sa pagsusuklay sa aking buhok.

"Paano ka? Si Reev, at Ranie?" tanong ko bago humarap sa kaniya. Ngumiti siyang muli.

"Ayos lang kami, Renice," sagot niya. Napabuntong hininga naman ako bago lumapit sa bag ko na nakasabit sa likod ng pinto. Kinuha ko ang wallet ko roon at binilang ang natitira kong pera.

Kinagat ko ang pang-ibaba kong labi ng makita ko na three hundred fifthy pesos nalang pala ang meron ako. Huminga ako ng malalim at kinuha ang dalawang daang piso. Lumapit ako kay Mommy at ngumiti.

"Ito po, Mommy. Ibili mo ng pagkain," sabi ko sabay abot ng pera.

"Paano ka?" nag-aalalang tanong niya sa akin.

"Sapat pa po ang pera ko d'yan," sabi ko sabay ngiti upang hindi siya magtaka.

Kahit ang totoo, kinakabahan ako dahil alam kong kulang ang one hundred fifty pesos na pamasahe mula rito sa amin, at sa pag-aapplyan ko ng trabaho.

"Sigurado ka?" tanong muli nito. Tumango naman ako.

"Mommy, alam ko naman na 'yan ang gusto mong sabihin sa akin," sabi ko. Nakita ko naman ang pagdaan ng lungkot sa kaniyang mata.

"Pasensya na, Renice. Ako ang magulang niyo pero ikaw ang nagpapakahirap para maka-survive tayo sa araw-araw," lumapit sa akin si Mommy at mabilis akong niyakap.

"Sige na po. Magbibihis na po ako para makaalis," sabi ko kay Mommy upang mapigilan ang aking sarili na maipakita sa kaniya na sobra akong nalulungkot.

Tumango naman siya bago ngumiti at naglakad palabas ng kwarto.

Hindi ko alam bakit, pero sa paglabas ni Mommy sa pinto ay ang siyang paglabas na rin ng luha sa aking mga mata. Bigla akong nakaramdam ng bigat sa aking dibdib.

Dahil sa nagawa kong katangahan, at dahil sa taong tumakas sa nagawa niyang kasalanan, naging salat kami sa pamumuhay.

Kahit ilang taon pa ang lumipas, hindi ko mapapatawad ang sarili ko, pati na ang taong isa sa naging dahilan ng kahirapan naming ito.

×××