Nasa labas kami ng ospital at malamig ang simoy ng hangin, pero parang nagbabaga ang paligid dahil sa nag-aapoy na galit sa mga mata ni Alexus.
“Alexus, hindi ko ginusto ang lahat ng nangyari,” mahinahon kong sabi, kahit na nanginginig na ang boses ko. “Nasaktan ka, alam ko. Pero hindi ibig sabihin—” “‘Hindi ko ginusto?’” Mabilis niyang putol sa akin, ang boses niya halos sumigaw. “Ang dali namang sabihin, Luna! Pero anong nangyari sa akin? Anong nangyari sa atin? Niloko mo ako! Niloko mo ako habang nasa ibang bansa ako! I tried to reach you out kahit niloko mo ako. Pero anong ginawa mo? You blocked me. Para akong gago na naghintay, nagtanong, nagmakaawa na bumalik ka, pero wala! Wala akong nakuha kung ‘di katahimikan!” Halos hindi ako makatingin sa kanya. Alam kong totoo ang bawat salita niya. Alam kong may karapatan siyang magalit, pero hindi ko rin kayang sabihin ang totoo. Hindi dito, hindi ngayon. “Alexus, hindi mo naiintindihan—” “Hindi naiintindihan ang alin? Ang ginawa mong panloloko sa akin?” Tumawa siya nang mapait, halos baliw. “Sabihin mo sa akin, Luna, anong dapat kong intindihin? Na bigla ka na lang naghanap ng iba? Na niloko mo ako dahil hindi ka marunong makuntento? Na habang sinusubukan kong buuin ang sarili ko, ikaw, nasaan ka? Masaya? Komportable? Tahimik na parang walang nangyari?” Hinawakan niya ang magkabilang balikat ko, at kahit gusto kong kumawala, hindi ko magawa. Ang lakas niya, at masyado siyang puno ng galit para pakawalan ako nang basta-basta. “Alam mo ba kung gaano ko kinamumuhian ang bawat araw na hindi kita kasama? Kung paano ko sinumpa ang pangalan mo sa tuwing gigising ako nang mag-isa? Luna, wala kang ideya kung anong impyerno ang pinagdaanan ko dahil sa’yo.” “Alexus, tama na—” “Hindi pa ito tapos!” sigaw niya, at ramdam ko ang init ng hininga niya sa mukha ko. “Hindi ito matatapos hanggang hindi mo nararanasan ang sakit na pinadama mo sa akin. Pangako ko sa ‘yo, Luna, babalik lahat sa ‘yo nang higit pa sa ginawa mo sa akin.” Hindi ko mapigilan ang pagtulo ng luha ko. Hindi dahil natatakot ako, pero dahil alam kong totoo ang lahat ng sinasabi niya. Alam kong may karapatan siyang magalit, pero paano ko ipapaliwanag ang mga dahilan ko kung ni ako hindi matanggap ang sarili kong mga desisyon? Tumalikod si Alexus pagkatapos ng mga huling salita niya, iniwan akong nakatayo, nanginginig, at basang-basa ng ulan na biglang bumuhos. Nakatitig lang ako sa papalayong likod niya, hinihintay kung kailan ko siya muling makakaharap—kung kailan matatapos ang kwento naming puno ng sakit, galit, at mga bagay na hindi masabi. Paglingon ko kay Bella, nakadungaw na ang ulo niya bintana. Bumuntong-hininga ako. Siguro ay narinig niya ang pinag-uusapan namin. Hanggang ngayon, wala akong balak sabihin sa kaniya kung sino talaga ang totoong niyang ama. Mas mabuti na ang ganito kesa maging masaya sa piling ni Alexus tapos biglang darating ang araw na malalaman niya ang totoong dahilan sa pakikipaghiwalay ko sa kaniya noon. Ayaw kong madamay si Bell sa away naming dalawa ni Alexus. *** Pagkarating namin sa apartment, ramdam ko ang bigat ng pagod, hindi lamang sa katawan lung ‘di lalo na sa puso. Buong biyahe pauwi ay tahimik lang ako, pilit na binabalewala ang sakit ng mga salitang binitiwan ni Alexus kanina. Ngunit paano ko ba iyon maitataboy? Ang bawat galit niyang pagtitig sa akin ay parang pako na bumabaon sa dibdib ko. “Mommy, bakit po malungkot ang mukha ninyo?” tanong ni Bella habang bitbit ko siya palabas ng sasakyan. Ang inosente niyang boses ay parang munting sinag ng liwanag sa kabila ng dilim na bumabalot sa akin. Pinilit kong ngumiti kahit mabigat ang pakiramdam ko. “Hindi ako malungkot, anak. Napagod lang si Mommy,” sagot ko habang hinaplos ang pisngi niya. “Sige na, halika na, pumasok na tayo.” Bitbit ko siya paakyat sa kwarto niya habang ang yaya niya ay tahimik na sumunod sa likuran namin, dala ang ilang gamit ni Bella. Nang makarating kami sa kwarto niya, inihiga ko siya sa kama at hinaplos ang buhok niyang kulot na tulad ng sa akin. Kinuha ko ang paborito niyang kwento mula sa shelf at umupo sa gilid ng kama niya. “Anong gusto mong basahin ni Mommy?” tanong ko, pilit na pinapakalma ang boses ko. Alam kong nararamdaman niya ang bigat ng iniinda ko. Kahit bata pa siya, sensitibo si Bella sa nararamdaman ko. Palagi niyang tinatanong kung okay lang ako, at palagi kong sinasabi na okay lang. Pero alam kong hindi ko siya naloloko. “Ito, Mommy,” sagot niya, sabay turo sa libro ng mga engkantada. Binuksan ko iyon at sinimulan kong basahin ang kwento, pilit na pinatatamis ang boses ko para aliwin siya. Habang binabasa ko ang kwento ng prinsesang naghahanap ng mahiwagang bulaklak, unti-unting nagiging mabagal ang paghinga ni Bella. Hanggang sa tuluyan na siyang nakatulog, mahimbing, tahimik, parang isang anghel. Inilapag ko ang libro sa bedside table at pinagmasdan siya. Napakaganda ng anak ko. Ang bawat linya ng kanyang mukha ay parang paalala ng lahat ng magaganda at masakit na alaala. Pinunasan ko ang pawis sa noo niya at marahang hinaplos ang pisngi niya. Sa murang edad niya, wala siyang kaalam-alam sa bigat ng mundo, sa mga lihim na hindi ko masabi, sa mga sugat na hindi maghilom-hilom. Pero paano kung dumating ang araw na malaman niya ang totoo? Paano kung malaman niyang ang ama niya… si Alexus? Mabilis akong napapikit, pilit na pinipigilan ang pag-agos ng luha ko. “I’m so sorry, Bella,” bulong ko sa sarili ko. “Patawad kung hindi mo makasama ang ama mo. Patawad kung nagkulang ako. Patawad kung kinailangan kong itago ang totoo.” Ilang taon ko nang tinatakasan ang katotohanan. Ngayon, iniisip ko kung tama ba ang naging desisyon ko. Tama bang itinago ko si Bella? Tama bang kinuha ko ang karapatan niya bilang ama? Pero paano ko haharapin si Alexus at sasabihin sa kanya ang tungkol kay Bella kung hanggang ngayon nakabalot pa rin ng matinding pagkamuhi ang kaniyang katawan? Paano ko sasabihin sa kanya na ang dahilan kung bakit ko siya iniwan noon ay dahil pinangunahan ako ng takot nang malamang si Papa ang dahilan sa paglamang kaniyang ama? Hinaplos ko ulit ang pisngi ni Bella. Napakainosente niya, walang alam sa gulo ng mundong ito. Ginagawa ko ang lahat para protektahan siya, pero alam kong darating ang araw na hindi ko na maitago ang katotohanan. At ang araw na iyon ang pinakanatatakot akong harapin. Dahan-dahan akong tumayo at inayos ang kumot niya, pagkatapos ay hinalikan ko siya sa noo. “Mahal na mahal kita, anak,” bulong ko bago ako lumabas ng kwarto, dala ang bigat ng sikretong unti-unti nang nagbabanta na sumabog.Luna’s POVNapalingon ako sa cellphone ko nang mapansing may tumatawag. Agad kong sinagot ang tawag nang makita ko ang pangalan ng aking pinsan na si Cara.“Luna, nasaan ka?” Nanginginig ang boses ni Cara.“Papunta na ako riyan sa ospital. Katatapos lang ng training namin. Bakit?” Uminom ako ng tubig. Katatapos lang ng training ko. Kaunting tiis na lang, magiging ganap na akong flight attendant. Bumuntong-hininga ako nang mapagtantong may posibilidad na makakahinto ako sa training namin kapag lumubo na ang tiyan ko. Dalawang buwan na akong buntis. Hindi pa alam ng mga pamilya namin ni Alexus ang tungkol sa pagbubuntis ko dahil pareho kaming natatakot sa magiging reaksiyon nilang lahat.Malaki ang tiwalang binigay nila sa amin na magtatapos kami sa pag-aaral at makakamit namin ang pangarap naming mga trabaho. Iniisip ko rim si Mama. May sakit siya sa puso at kasalukuyan siyang naka-confine ngayon sa isang public hospital. Habang ako naman ay working student at umaasa lang sa schola
Luna’s POVNanatili lang ako sa labas ng silid ni Mama. Nawalan ako ng lakas magpakita nang makita ko siyang kumakain habang masayang kinakausap ng pinsan kong si Nadine. Nag-text si Cara sa akin kanina habang pabalik ako sa ospital. May date daw siya at dumating na si Nadine, na papalit muna sa kaniya. Tumayo ako nang mapansin ang pagbukas ng pinto. Nakita kong lumabas si Nadine. “Nandito ka na pala. Kumusta ang practice ninyo?” tanong niya sa akin. “Katatapos lang kumain ni Tita Yassi ng hapunan. Hinahanap ka niya at si Tito James.” Hindi ako umimik. Nanatili lang akong nakatitig sa sahig. Masyadong magulo ang isipan ko ngayon. Buntis ako at hindi ko alam kung paano aaminin kay Mama.Napatay ni Papa ang ama ni Alexus at nagnakaw siya sa bangko. “Ayos ka lang ba?” nag-aalalang tanong ni Nadine sa akin. Hinawakan niya ang aking noo. “Magbihis ka muna dahil basang-basa ka sa ulan. Dinalhan kita ng ekstrang damit.” Tumango ako. Ngayon ko lang napansin na basang-basa pala ako sa u
Luna’s POVFive years later… Ang lambot ng upuan sa crew station ay halos hindi ko na maramdaman. Sa kabila ng pagod mula sa biyahe, ang puso ko ay puno ng pananabik. Sa bawat segundo ng pagbaba ng eroplano, parang mas umiikli ang distansya ko sa anak ko. “Cabin crew, prepare for landing,” sabi ng captain mula sa cockpit. Tumayo ako, sinigurong nakasarado ang overhead bins at nakaayos ang mga pasahero. Lahat ay tila abala sa kani-kaniyang ginagawa, ngunit ang utak ko ay nakatuon lang sa iisang bagay—ang yakapin si Bella. Nilingon ko ang bintana. Ang mga ilaw ng lungsod sa gabi ay parang alahas na nakahiga sa kadiliman. Malapit na talaga. Naramdaman ko ang bahagyang pag-iling ng eroplano habang bumaba ito nang tuluyan. “Ma’am, are we almost there?” tanong ng isang pasaherong nanay na may dalang sanggol. Ngumiti ako sa kaniya, ang ngiting puno ng sariling pangungulila. “Yes, Ma’am. Just a few more minutes,” sagot ko. Sana nga ganito rin kabilis ang lahat—ilang minuto na
Luna’s POVHinawakan ko ng mahigpit ang kamay ni Bella habang naglalakad kami patungo sa sakayan ng mga taxi. Nakasunod naman sa amin si Yaya Ana.“Luna!” Napatingin ako sa paligid nang marinig ang pamilyar na boses na tumawag sa akin. Nanlaki ang mga mata ko nang makita si Ate Brielle – ang kapatid ni Alexus, na tumatakbo palapit sa amin. Kasama niya ang kaniyang asawang si Kuya Mark. Niyakap niya ako kaya bigla akong nanigas sa kinatatayuan ko. “It’s been awhile. How are you?” Bumaba ang paningin niya sa batang kasama ko. “Ito na ba ang anak mo?” Tumango ako at tinago ang si Bella sa aking likod. “Yes, Ate Brielle.” Kinagat ko ang pang-ibabang labi ko. Nahihiya ako dahil hindi naging maayos ang hiwalayan namin ni Alexus noon. Pinasadahan niya ako ng tingin. “Flight Attendant ka na rin ba?” tanong ni Ate Brielle. Tumango ako. “Kakasimula ko lang po noong isang buwan,” sagot niya. Hinawakan ko ng mahigpit ang kamay ng aking anak. “Si Bella nga pala. Anak ko,” pagpapakilala ko.
Luna’s POVHuminga ako nang malalim bago pihitin ang seradura ng pintuan. Pakiramdam ko, bawat hakbang ko papasok sa silid ng ospital ay may nakapatong na mabigat na timbang. Nang tuluyan kong mabuksan ang pinto, ang malamig na hangin mula sa aircon ang unang bumati sa akin, kasunod ang tunog ng makina na mino-monitor ang tibok ng puso ni Bella. Naroon siya, nakahiga sa puting kama, napapaligiran ng mga tubo at wire na nakakabit sa maliit niyang katawan. Napakaliit niya para sa kama, parang napaka-fragile. Pero kahit ganoon, mahimbing ang tulog niya. Parang wala siyang iniinda, habang ako, parang nagugunaw ang mundo. Dahan-dahan akong lumapit, ang mga paa ko ay parang tumitimbang ng tonelada. Naupo ako sa tabi ng kama niya, pinigilan ang panginginig ng mga kamay ko bago hinawakan ang kaniyang maliliit na daliri. “Bella…” bulong ko, kahit alam kong hindi niya ako maririnig. Pinagmasdan ko ang maamo niyang mukha, ang payapang ekspresyon niya na para bang sinasabi niyang okay lang
Nasa labas kami ng ospital at malamig ang simoy ng hangin, pero parang nagbabaga ang paligid dahil sa nag-aapoy na galit sa mga mata ni Alexus.“Alexus, hindi ko ginusto ang lahat ng nangyari,” mahinahon kong sabi, kahit na nanginginig na ang boses ko. “Nasaktan ka, alam ko. Pero hindi ibig sabihin—”“‘Hindi ko ginusto?’” Mabilis niyang putol sa akin, ang boses niya halos sumigaw. “Ang dali namang sabihin, Luna! Pero anong nangyari sa akin? Anong nangyari sa atin? Niloko mo ako! Niloko mo ako habang nasa ibang bansa ako! I tried to reach you out kahit niloko mo ako. Pero anong ginawa mo? You blocked me. Para akong gago na naghintay, nagtanong, nagmakaawa na bumalik ka, pero wala! Wala akong nakuha kung ‘di katahimikan!”Halos hindi ako makatingin sa kanya. Alam kong totoo ang bawat salita niya. Alam kong may karapatan siyang magalit, pero hindi ko rin kayang sabihin ang totoo. Hindi dito, hindi ngayon.“Alexus, hindi mo naiintindihan—”“Hindi naiintindihan ang alin? Ang ginawa mong pa
Luna’s POVHuminga ako nang malalim bago pihitin ang seradura ng pintuan. Pakiramdam ko, bawat hakbang ko papasok sa silid ng ospital ay may nakapatong na mabigat na timbang. Nang tuluyan kong mabuksan ang pinto, ang malamig na hangin mula sa aircon ang unang bumati sa akin, kasunod ang tunog ng makina na mino-monitor ang tibok ng puso ni Bella. Naroon siya, nakahiga sa puting kama, napapaligiran ng mga tubo at wire na nakakabit sa maliit niyang katawan. Napakaliit niya para sa kama, parang napaka-fragile. Pero kahit ganoon, mahimbing ang tulog niya. Parang wala siyang iniinda, habang ako, parang nagugunaw ang mundo. Dahan-dahan akong lumapit, ang mga paa ko ay parang tumitimbang ng tonelada. Naupo ako sa tabi ng kama niya, pinigilan ang panginginig ng mga kamay ko bago hinawakan ang kaniyang maliliit na daliri. “Bella…” bulong ko, kahit alam kong hindi niya ako maririnig. Pinagmasdan ko ang maamo niyang mukha, ang payapang ekspresyon niya na para bang sinasabi niyang okay lang
Luna’s POVHinawakan ko ng mahigpit ang kamay ni Bella habang naglalakad kami patungo sa sakayan ng mga taxi. Nakasunod naman sa amin si Yaya Ana.“Luna!” Napatingin ako sa paligid nang marinig ang pamilyar na boses na tumawag sa akin. Nanlaki ang mga mata ko nang makita si Ate Brielle – ang kapatid ni Alexus, na tumatakbo palapit sa amin. Kasama niya ang kaniyang asawang si Kuya Mark. Niyakap niya ako kaya bigla akong nanigas sa kinatatayuan ko. “It’s been awhile. How are you?” Bumaba ang paningin niya sa batang kasama ko. “Ito na ba ang anak mo?” Tumango ako at tinago ang si Bella sa aking likod. “Yes, Ate Brielle.” Kinagat ko ang pang-ibabang labi ko. Nahihiya ako dahil hindi naging maayos ang hiwalayan namin ni Alexus noon. Pinasadahan niya ako ng tingin. “Flight Attendant ka na rin ba?” tanong ni Ate Brielle. Tumango ako. “Kakasimula ko lang po noong isang buwan,” sagot niya. Hinawakan ko ng mahigpit ang kamay ng aking anak. “Si Bella nga pala. Anak ko,” pagpapakilala ko.
Luna’s POVFive years later… Ang lambot ng upuan sa crew station ay halos hindi ko na maramdaman. Sa kabila ng pagod mula sa biyahe, ang puso ko ay puno ng pananabik. Sa bawat segundo ng pagbaba ng eroplano, parang mas umiikli ang distansya ko sa anak ko. “Cabin crew, prepare for landing,” sabi ng captain mula sa cockpit. Tumayo ako, sinigurong nakasarado ang overhead bins at nakaayos ang mga pasahero. Lahat ay tila abala sa kani-kaniyang ginagawa, ngunit ang utak ko ay nakatuon lang sa iisang bagay—ang yakapin si Bella. Nilingon ko ang bintana. Ang mga ilaw ng lungsod sa gabi ay parang alahas na nakahiga sa kadiliman. Malapit na talaga. Naramdaman ko ang bahagyang pag-iling ng eroplano habang bumaba ito nang tuluyan. “Ma’am, are we almost there?” tanong ng isang pasaherong nanay na may dalang sanggol. Ngumiti ako sa kaniya, ang ngiting puno ng sariling pangungulila. “Yes, Ma’am. Just a few more minutes,” sagot ko. Sana nga ganito rin kabilis ang lahat—ilang minuto na
Luna’s POVNanatili lang ako sa labas ng silid ni Mama. Nawalan ako ng lakas magpakita nang makita ko siyang kumakain habang masayang kinakausap ng pinsan kong si Nadine. Nag-text si Cara sa akin kanina habang pabalik ako sa ospital. May date daw siya at dumating na si Nadine, na papalit muna sa kaniya. Tumayo ako nang mapansin ang pagbukas ng pinto. Nakita kong lumabas si Nadine. “Nandito ka na pala. Kumusta ang practice ninyo?” tanong niya sa akin. “Katatapos lang kumain ni Tita Yassi ng hapunan. Hinahanap ka niya at si Tito James.” Hindi ako umimik. Nanatili lang akong nakatitig sa sahig. Masyadong magulo ang isipan ko ngayon. Buntis ako at hindi ko alam kung paano aaminin kay Mama.Napatay ni Papa ang ama ni Alexus at nagnakaw siya sa bangko. “Ayos ka lang ba?” nag-aalalang tanong ni Nadine sa akin. Hinawakan niya ang aking noo. “Magbihis ka muna dahil basang-basa ka sa ulan. Dinalhan kita ng ekstrang damit.” Tumango ako. Ngayon ko lang napansin na basang-basa pala ako sa u
Luna’s POVNapalingon ako sa cellphone ko nang mapansing may tumatawag. Agad kong sinagot ang tawag nang makita ko ang pangalan ng aking pinsan na si Cara.“Luna, nasaan ka?” Nanginginig ang boses ni Cara.“Papunta na ako riyan sa ospital. Katatapos lang ng training namin. Bakit?” Uminom ako ng tubig. Katatapos lang ng training ko. Kaunting tiis na lang, magiging ganap na akong flight attendant. Bumuntong-hininga ako nang mapagtantong may posibilidad na makakahinto ako sa training namin kapag lumubo na ang tiyan ko. Dalawang buwan na akong buntis. Hindi pa alam ng mga pamilya namin ni Alexus ang tungkol sa pagbubuntis ko dahil pareho kaming natatakot sa magiging reaksiyon nilang lahat.Malaki ang tiwalang binigay nila sa amin na magtatapos kami sa pag-aaral at makakamit namin ang pangarap naming mga trabaho. Iniisip ko rim si Mama. May sakit siya sa puso at kasalukuyan siyang naka-confine ngayon sa isang public hospital. Habang ako naman ay working student at umaasa lang sa schola