Luna’s POV
Huminga ako nang malalim bago pihitin ang seradura ng pintuan. Pakiramdam ko, bawat hakbang ko papasok sa silid ng ospital ay may nakapatong na mabigat na timbang. Nang tuluyan kong mabuksan ang pinto, ang malamig na hangin mula sa aircon ang unang bumati sa akin, kasunod ang tunog ng makina na mino-monitor ang tibok ng puso ni Bella. Naroon siya, nakahiga sa puting kama, napapaligiran ng mga tubo at wire na nakakabit sa maliit niyang katawan. Napakaliit niya para sa kama, parang napaka-fragile. Pero kahit ganoon, mahimbing ang tulog niya. Parang wala siyang iniinda, habang ako, parang nagugunaw ang mundo. Dahan-dahan akong lumapit, ang mga paa ko ay parang tumitimbang ng tonelada. Naupo ako sa tabi ng kama niya, pinigilan ang panginginig ng mga kamay ko bago hinawakan ang kaniyang maliliit na daliri. “Bella…” bulong ko, kahit alam kong hindi niya ako maririnig. Pinagmasdan ko ang maamo niyang mukha, ang payapang ekspresyon niya na para bang sinasabi niyang okay lang ang lahat. Pero hindi okay. Paano magiging okay kung ang puso niya mismo ang may sakit? Napapikit ako, pilit na nilulunod ang mga takot ko sa dasal. “Anak, sorry kung hindi ko agad nalaman. Sorry kung hindi kita naalagaan nang mabuti. Pero ipapangako ko, gagawin ko ang lahat. Pagagalingin kita. Lalaban tayo.” Hindi ko napansin na tumutulo na pala ang mga luha ko. Marahan kong pinahid ang mga iyon, ayaw kong makita niya akong umiiyak kung sakaling magising siya. Gusto kong makita niya ang nanay niyang malakas, kahit pakiramdam ko, parang bibigay na ako. Tiningnan ko ang makina na nagpapakita ng tibok ng puso ni Bella. Bawat beep ay parang kumpas ng oras na hindi ko kayang kontrolin. Pero habang naririnig ko iyon, pinapaalala rin nito sa akin na buhay siya, na may pag-asa pang mabuhay ng matagal si Bella. “Bella, kailangan mong lumaban, anak,” muli kong bulong. “Kasi narito si Mama. Hindi kita iiwan.” Pinisil ko ang kamay niya, mahigpit pero maingat, umaasang kahit sa pagtulog niya, nararamdaman niya ang pagmamahal ko. Wala na akong ibang iniisip ngayon kung ‘di ang pagalingin siya, kahit ano pa ang kailangan kong gawin. Siya ang mundo ko, at hindi ko hahayaang mawala siya sa akin. *** Nakaupo ako sa maliit na opisina ng doktor, mag-isa, habang hawak ang ballpen na ibinigay niya para sa mga kailangang isulat. Pilit kong pinakakalma ang sarili ko, pero bawat salita niya ay parang bigat na dinadagdag sa mga balikat ko. “Ma’am Luisa Natasha Reid,” simulang sabi ng doktor, nakatingin sa akin mula sa kanyang papel. “Ang kondisyon ng anak mo ay nangangailangan ng masusing pag-aalaga. Narito ang mga dapat nating gawin at iwasan para matulungan ang puso niya.” Tumango ako, kahit ramdam kong bumibigat ang dibdib ko sa bawat salitang maririnig. “Una, kailangang maging maingat tayo sa kaniyang pagkain. Bawal ang sobrang alat, matatabang pagkain, at processed food. Kailangan natin ng diet na mababa sa sodium at cholesterol.” Nag-note ako sa papel, pilit na inaalala kung paano ko babaguhin ang buong kusina namin para masunod iyon. “Yes, Doc,” mahina kong sagot. “Pangalawa,” patuloy niya, “kailangan niyang magkaroon ng tamang pahinga. Iwasan natin ang sobrang pagod o mga aktibidad na maaaring magdulot ng stress sa kaniyang puso. Ang mga laro niya, dapat controlled at hindi masyadong pisikal.” Bumigat ang pakiramdam ko. Gustong-gusto ni Bella ang tumakbo sa park, maglaro ng tagu-taguan, o kaya ay magbisikleta. Paano ko ipapaliwanag sa kaniya na hindi niya magagawa ang mga bagay na ito? “Pangatlo,” dagdag niya, “dapat nating bantayan ang kaniyang timbang. Mas mainam kung magkakaroon tayo ng regular na check-up upang masubaybayan ang progreso niya. At kung sakaling makaramdam siya ng kahit anong sintomas—kahirapan sa paghinga, matinding pagkapagod, o pananakit ng dibdib—dapat agad tayong kumonsulta.” “Dok… kaya ko po bang gawin lahat ng ito mag-isa?” tanong ko, hindi na naitago ang panginginig sa boses ko. Alam kong kailangang malakas ako, pero parang hindi ko mapigilan ang kaba sa dami ng kailangang gawin. Palagi akong wala sa tabi niya at tanging si Yaya Ana lang ang kasama ni Bella dahil may trabaho ako. Ngumiti ang doktor, isang tipong ngiti na parang sinasabing naiintindihan niya ang nararamdaman ko. “Ma’am, naiintindihan ko na hindi ito magiging madali. Pero hindi ka nag-iisa. Nandito kami para tumulong. Kailangan lang nating maging consistent at masipag sa pagsunod sa mga hakbang na ito.” Tumango ako, kahit hindi ko alam kung sapat ba ang sagot kong iyon. “Panghuli,” dagdag niya, mas seryoso na ngayon, “paghandaan natin ang posibilidad ng operasyon. Hindi pa ito sigurado, pero kung lumala ang kondisyon niya, maaaring iyon ang pinakaangkop na solusyon.” Parang nag-echo ang salitang operasyon sa isip ko. Bigla akong nakaramdam ng takot, pero alam kong hindi ko dapat ipakita iyon. Para kay Bella, gagawin ko ang lahat, kahit ang pinakamasakit na desisyon. Pagkatapos ng usapan, kinuha ko ang papel na puno ng mga tagubilin at pinanghawakan ito nang mahigpit. Habang papalabas ako ng opisina, isang bagay lang ang sigurado sa puso ko—lalaban ako para sa anak ko, kahit gaano kahirap, kahit gaano kasakit. Siya ang buhay ko, at walang puwedeng tumibag doon. Lumiban ako sa trabaho at nanatili sa ospital ng ilang araw upang maalagaan ng mabuti si Bella. Mas importante pa rin siya kaysa sa trabaho ko lalo na ngayong alam kong may sakit siya. Kaya pala palagi siyang kinakapos sa paghinga dahil may problema sa puso niya. Palabas na kami sa ospital nang mapansin ang pamilyar na pigurang nakatayo sa labas ng parking lot. Binuhat ko si Bella nang mapagtantong si Alexus ang lalaking ‘yon, kasama niya ang kaniyang pamangkin na si Sevi. “Yaya Ana, pakibitbit na lang ang mga gamit ni Bella,” utos ko at nag-abang ng taxi. “Your daughter is sick.” Napakagat-labi ako nang marinig ang boses ni Alexus sa aking likuran. Dahan-dahan akong humarap sa kaniya at siniksik ang mukha ni Bella sa leeg ko. “Sinusundan mo ba kami?” pagtataray ko sa kaniya. “Hindi mo na problema kung may sakit ang anak ko.” “Kinarma ka sa pangloloko mo sa akin noon. ‘Yan ang napala mo sa pagiging malandi mo, Luna. Hindi ka kasi marunong makuntento. Gusto mong tikman lahat ng lalaki,” pang-iinsulto ni Alexus sa akin. “Mommy, let’s go home,” paos ang boses ni Bella. “Yes, baby. We’ll go home na.” Ibinigay ko si Bella kay Yaya Ana at hinarap si Alexus nang makapasok na sila sa loob ng kotse. “Wala kang pakialam, Alexus. Siguro nga ay kinarma ako sa ginawa ko noon. Pero hindi ko pinagsisihan ang ginawa ko. Hindi mo alam kung ano ang mga pinagdaanan ko kaya huwag mo akong iinsultohin sa harap ng anak ko!” Hinawakan niya ng mahigpit ang braso ko. “Gagawin kong miserable ang buhay mo. Hindi ako titigil hangga’t hindi ka luluhod habang nagmamakaawa sa akin, Luna,” matigas niyang sabi at marahas na binitawan ang aking braso.Nasa labas kami ng ospital at malamig ang simoy ng hangin, pero parang nagbabaga ang paligid dahil sa nag-aapoy na galit sa mga mata ni Alexus.“Alexus, hindi ko ginusto ang lahat ng nangyari,” mahinahon kong sabi, kahit na nanginginig na ang boses ko. “Nasaktan ka, alam ko. Pero hindi ibig sabihin—”“‘Hindi ko ginusto?’” Mabilis niyang putol sa akin, ang boses niya halos sumigaw. “Ang dali namang sabihin, Luna! Pero anong nangyari sa akin? Anong nangyari sa atin? Niloko mo ako! Niloko mo ako habang nasa ibang bansa ako! I tried to reach you out kahit niloko mo ako. Pero anong ginawa mo? You blocked me. Para akong gago na naghintay, nagtanong, nagmakaawa na bumalik ka, pero wala! Wala akong nakuha kung ‘di katahimikan!”Halos hindi ako makatingin sa kanya. Alam kong totoo ang bawat salita niya. Alam kong may karapatan siyang magalit, pero hindi ko rin kayang sabihin ang totoo. Hindi dito, hindi ngayon.“Alexus, hindi mo naiintindihan—”“Hindi naiintindihan ang alin? Ang ginawa mong pa
Luna’s POVNapalingon ako sa cellphone ko nang mapansing may tumatawag. Agad kong sinagot ang tawag nang makita ko ang pangalan ng aking pinsan na si Cara.“Luna, nasaan ka?” Nanginginig ang boses ni Cara.“Papunta na ako riyan sa ospital. Katatapos lang ng training namin. Bakit?” Uminom ako ng tubig. Katatapos lang ng training ko. Kaunting tiis na lang, magiging ganap na akong flight attendant. Bumuntong-hininga ako nang mapagtantong may posibilidad na makakahinto ako sa training namin kapag lumubo na ang tiyan ko. Dalawang buwan na akong buntis. Hindi pa alam ng mga pamilya namin ni Alexus ang tungkol sa pagbubuntis ko dahil pareho kaming natatakot sa magiging reaksiyon nilang lahat.Malaki ang tiwalang binigay nila sa amin na magtatapos kami sa pag-aaral at makakamit namin ang pangarap naming mga trabaho. Iniisip ko rim si Mama. May sakit siya sa puso at kasalukuyan siyang naka-confine ngayon sa isang public hospital. Habang ako naman ay working student at umaasa lang sa schola
Luna’s POVNanatili lang ako sa labas ng silid ni Mama. Nawalan ako ng lakas magpakita nang makita ko siyang kumakain habang masayang kinakausap ng pinsan kong si Nadine. Nag-text si Cara sa akin kanina habang pabalik ako sa ospital. May date daw siya at dumating na si Nadine, na papalit muna sa kaniya. Tumayo ako nang mapansin ang pagbukas ng pinto. Nakita kong lumabas si Nadine. “Nandito ka na pala. Kumusta ang practice ninyo?” tanong niya sa akin. “Katatapos lang kumain ni Tita Yassi ng hapunan. Hinahanap ka niya at si Tito James.” Hindi ako umimik. Nanatili lang akong nakatitig sa sahig. Masyadong magulo ang isipan ko ngayon. Buntis ako at hindi ko alam kung paano aaminin kay Mama.Napatay ni Papa ang ama ni Alexus at nagnakaw siya sa bangko. “Ayos ka lang ba?” nag-aalalang tanong ni Nadine sa akin. Hinawakan niya ang aking noo. “Magbihis ka muna dahil basang-basa ka sa ulan. Dinalhan kita ng ekstrang damit.” Tumango ako. Ngayon ko lang napansin na basang-basa pala ako sa u
Luna’s POVFive years later… Ang lambot ng upuan sa crew station ay halos hindi ko na maramdaman. Sa kabila ng pagod mula sa biyahe, ang puso ko ay puno ng pananabik. Sa bawat segundo ng pagbaba ng eroplano, parang mas umiikli ang distansya ko sa anak ko. “Cabin crew, prepare for landing,” sabi ng captain mula sa cockpit. Tumayo ako, sinigurong nakasarado ang overhead bins at nakaayos ang mga pasahero. Lahat ay tila abala sa kani-kaniyang ginagawa, ngunit ang utak ko ay nakatuon lang sa iisang bagay—ang yakapin si Bella. Nilingon ko ang bintana. Ang mga ilaw ng lungsod sa gabi ay parang alahas na nakahiga sa kadiliman. Malapit na talaga. Naramdaman ko ang bahagyang pag-iling ng eroplano habang bumaba ito nang tuluyan. “Ma’am, are we almost there?” tanong ng isang pasaherong nanay na may dalang sanggol. Ngumiti ako sa kaniya, ang ngiting puno ng sariling pangungulila. “Yes, Ma’am. Just a few more minutes,” sagot ko. Sana nga ganito rin kabilis ang lahat—ilang minuto na
Luna’s POVHinawakan ko ng mahigpit ang kamay ni Bella habang naglalakad kami patungo sa sakayan ng mga taxi. Nakasunod naman sa amin si Yaya Ana.“Luna!” Napatingin ako sa paligid nang marinig ang pamilyar na boses na tumawag sa akin. Nanlaki ang mga mata ko nang makita si Ate Brielle – ang kapatid ni Alexus, na tumatakbo palapit sa amin. Kasama niya ang kaniyang asawang si Kuya Mark. Niyakap niya ako kaya bigla akong nanigas sa kinatatayuan ko. “It’s been awhile. How are you?” Bumaba ang paningin niya sa batang kasama ko. “Ito na ba ang anak mo?” Tumango ako at tinago ang si Bella sa aking likod. “Yes, Ate Brielle.” Kinagat ko ang pang-ibabang labi ko. Nahihiya ako dahil hindi naging maayos ang hiwalayan namin ni Alexus noon. Pinasadahan niya ako ng tingin. “Flight Attendant ka na rin ba?” tanong ni Ate Brielle. Tumango ako. “Kakasimula ko lang po noong isang buwan,” sagot niya. Hinawakan ko ng mahigpit ang kamay ng aking anak. “Si Bella nga pala. Anak ko,” pagpapakilala ko.
Nasa labas kami ng ospital at malamig ang simoy ng hangin, pero parang nagbabaga ang paligid dahil sa nag-aapoy na galit sa mga mata ni Alexus.“Alexus, hindi ko ginusto ang lahat ng nangyari,” mahinahon kong sabi, kahit na nanginginig na ang boses ko. “Nasaktan ka, alam ko. Pero hindi ibig sabihin—”“‘Hindi ko ginusto?’” Mabilis niyang putol sa akin, ang boses niya halos sumigaw. “Ang dali namang sabihin, Luna! Pero anong nangyari sa akin? Anong nangyari sa atin? Niloko mo ako! Niloko mo ako habang nasa ibang bansa ako! I tried to reach you out kahit niloko mo ako. Pero anong ginawa mo? You blocked me. Para akong gago na naghintay, nagtanong, nagmakaawa na bumalik ka, pero wala! Wala akong nakuha kung ‘di katahimikan!”Halos hindi ako makatingin sa kanya. Alam kong totoo ang bawat salita niya. Alam kong may karapatan siyang magalit, pero hindi ko rin kayang sabihin ang totoo. Hindi dito, hindi ngayon.“Alexus, hindi mo naiintindihan—”“Hindi naiintindihan ang alin? Ang ginawa mong pa
Luna’s POVHuminga ako nang malalim bago pihitin ang seradura ng pintuan. Pakiramdam ko, bawat hakbang ko papasok sa silid ng ospital ay may nakapatong na mabigat na timbang. Nang tuluyan kong mabuksan ang pinto, ang malamig na hangin mula sa aircon ang unang bumati sa akin, kasunod ang tunog ng makina na mino-monitor ang tibok ng puso ni Bella. Naroon siya, nakahiga sa puting kama, napapaligiran ng mga tubo at wire na nakakabit sa maliit niyang katawan. Napakaliit niya para sa kama, parang napaka-fragile. Pero kahit ganoon, mahimbing ang tulog niya. Parang wala siyang iniinda, habang ako, parang nagugunaw ang mundo. Dahan-dahan akong lumapit, ang mga paa ko ay parang tumitimbang ng tonelada. Naupo ako sa tabi ng kama niya, pinigilan ang panginginig ng mga kamay ko bago hinawakan ang kaniyang maliliit na daliri. “Bella…” bulong ko, kahit alam kong hindi niya ako maririnig. Pinagmasdan ko ang maamo niyang mukha, ang payapang ekspresyon niya na para bang sinasabi niyang okay lang
Luna’s POVHinawakan ko ng mahigpit ang kamay ni Bella habang naglalakad kami patungo sa sakayan ng mga taxi. Nakasunod naman sa amin si Yaya Ana.“Luna!” Napatingin ako sa paligid nang marinig ang pamilyar na boses na tumawag sa akin. Nanlaki ang mga mata ko nang makita si Ate Brielle – ang kapatid ni Alexus, na tumatakbo palapit sa amin. Kasama niya ang kaniyang asawang si Kuya Mark. Niyakap niya ako kaya bigla akong nanigas sa kinatatayuan ko. “It’s been awhile. How are you?” Bumaba ang paningin niya sa batang kasama ko. “Ito na ba ang anak mo?” Tumango ako at tinago ang si Bella sa aking likod. “Yes, Ate Brielle.” Kinagat ko ang pang-ibabang labi ko. Nahihiya ako dahil hindi naging maayos ang hiwalayan namin ni Alexus noon. Pinasadahan niya ako ng tingin. “Flight Attendant ka na rin ba?” tanong ni Ate Brielle. Tumango ako. “Kakasimula ko lang po noong isang buwan,” sagot niya. Hinawakan ko ng mahigpit ang kamay ng aking anak. “Si Bella nga pala. Anak ko,” pagpapakilala ko.
Luna’s POVFive years later… Ang lambot ng upuan sa crew station ay halos hindi ko na maramdaman. Sa kabila ng pagod mula sa biyahe, ang puso ko ay puno ng pananabik. Sa bawat segundo ng pagbaba ng eroplano, parang mas umiikli ang distansya ko sa anak ko. “Cabin crew, prepare for landing,” sabi ng captain mula sa cockpit. Tumayo ako, sinigurong nakasarado ang overhead bins at nakaayos ang mga pasahero. Lahat ay tila abala sa kani-kaniyang ginagawa, ngunit ang utak ko ay nakatuon lang sa iisang bagay—ang yakapin si Bella. Nilingon ko ang bintana. Ang mga ilaw ng lungsod sa gabi ay parang alahas na nakahiga sa kadiliman. Malapit na talaga. Naramdaman ko ang bahagyang pag-iling ng eroplano habang bumaba ito nang tuluyan. “Ma’am, are we almost there?” tanong ng isang pasaherong nanay na may dalang sanggol. Ngumiti ako sa kaniya, ang ngiting puno ng sariling pangungulila. “Yes, Ma’am. Just a few more minutes,” sagot ko. Sana nga ganito rin kabilis ang lahat—ilang minuto na
Luna’s POVNanatili lang ako sa labas ng silid ni Mama. Nawalan ako ng lakas magpakita nang makita ko siyang kumakain habang masayang kinakausap ng pinsan kong si Nadine. Nag-text si Cara sa akin kanina habang pabalik ako sa ospital. May date daw siya at dumating na si Nadine, na papalit muna sa kaniya. Tumayo ako nang mapansin ang pagbukas ng pinto. Nakita kong lumabas si Nadine. “Nandito ka na pala. Kumusta ang practice ninyo?” tanong niya sa akin. “Katatapos lang kumain ni Tita Yassi ng hapunan. Hinahanap ka niya at si Tito James.” Hindi ako umimik. Nanatili lang akong nakatitig sa sahig. Masyadong magulo ang isipan ko ngayon. Buntis ako at hindi ko alam kung paano aaminin kay Mama.Napatay ni Papa ang ama ni Alexus at nagnakaw siya sa bangko. “Ayos ka lang ba?” nag-aalalang tanong ni Nadine sa akin. Hinawakan niya ang aking noo. “Magbihis ka muna dahil basang-basa ka sa ulan. Dinalhan kita ng ekstrang damit.” Tumango ako. Ngayon ko lang napansin na basang-basa pala ako sa u
Luna’s POVNapalingon ako sa cellphone ko nang mapansing may tumatawag. Agad kong sinagot ang tawag nang makita ko ang pangalan ng aking pinsan na si Cara.“Luna, nasaan ka?” Nanginginig ang boses ni Cara.“Papunta na ako riyan sa ospital. Katatapos lang ng training namin. Bakit?” Uminom ako ng tubig. Katatapos lang ng training ko. Kaunting tiis na lang, magiging ganap na akong flight attendant. Bumuntong-hininga ako nang mapagtantong may posibilidad na makakahinto ako sa training namin kapag lumubo na ang tiyan ko. Dalawang buwan na akong buntis. Hindi pa alam ng mga pamilya namin ni Alexus ang tungkol sa pagbubuntis ko dahil pareho kaming natatakot sa magiging reaksiyon nilang lahat.Malaki ang tiwalang binigay nila sa amin na magtatapos kami sa pag-aaral at makakamit namin ang pangarap naming mga trabaho. Iniisip ko rim si Mama. May sakit siya sa puso at kasalukuyan siyang naka-confine ngayon sa isang public hospital. Habang ako naman ay working student at umaasa lang sa schola