Malamig ang simoy ng hangin mula sa bukas na bintana, pero kahit na ramdam ang preskong hangin ng gabi, tumatagaktak ang pawis ni Cherry habang maingat niyang inaayos ang laman ng kanyang maternity bag. Hindi niya maiwasang kabahan—kahit pa alam niyang ilang linggo na lang at makikita na niya ang kanyang mga anak.Habang maingat niyang tinutupi ang maliliit na damit, biglang pumasok sa kwarto ang kanyang ina, si Gemma, dala ang isang basong gatas. "Anak, pahinga ka muna. Huwag mong pilitin ang sarili mong magpagod."Umiling si Cherry at pilit na ngumiti. "Ma, kailangan kong siguraduhin na maayos na ang lahat bago ako manganak. Ayoko namang magpanic bigla ‘pag dumating na ‘yung araw, ‘di ba?"Napailing si Gemma at naupo sa gilid ng kama ng anak. "Alam mo bang ganito rin ako noong ipinagbubuntis kita? Lahat ng bagay, pinaghahandaan ko. Gusto kong maging sigurado na hindi kita pababayaan. Pero anak, alam ko rin na minsan, kailangan nating huminga at hayaan na lang ang ibang tao na tumulo
Hindi na napigilan ni Gemma ang sarili at niyakap siya nang mahigpit. "Huwag kang mag-alala, anak. Nandito kami sa tabi mo."Hinawakan ni Ralph ang kamay ng anak at pinisil ito. "Anuman ang mangyari, hindi ka nag-iisa."Napapikit si Cherry at huminga nang malalim. Sa loob ng ilang buwan, mag-isa niyang hinarap ang takot, pangamba, at sakit ng nakaraan. Pero ngayon, sa yakap ng kanyang pamilya, alam niyang hindi siya nag-iisa.Tahimik ang gabi. Malamig ang hangin na pumapasok sa bintana, ngunit para kay Cherry, ramdam niya ang init ng pagmamahal ng kanyang pamilya. Napatingin siya sa kanyang tiyan at marahang hinaplos ito, dama ang kilos ng kanyang mga anak sa loob niya. Malapit na silang dumating, at sa isip niya, gusto niyang ibigay ang lahat para sa kanila."Naisip mo na ba ang ipapangalan sa kanila, anak?" tanong ni Gemma habang inaabot sa kanya ang isang basong gatas.Napangiti si Cherry. "Wala pa po akong final names, pero may mga naiisip na ako."Umupo si Ralph sa tabi niya at s
Ngumiti siya nang pilit at umiling. "Wala pa, Ma. Wala akong ganang kumain."Umupo si Gemma sa tabi niya at hinawakan ang kanyang kamay. "Alam kong maraming bumabagabag sa isip mo, anak. Pero kailangan mong alagaan ang sarili mo. Hindi lang para sa’yo, kundi para rin sa kanila."Tumingin si Cherry sa kanyang ina at mahina siyang tumango. Tama si Gemma. Kailangan niyang maging matatag para sa kanyang mga anak.Habang kumakain siya, pumasok naman sa kwarto si Ralph, may hawak na isang maliit na kahon."Anak, gusto ko sanang ibigay sa’yo ‘to."Naguguluhan man, tinanggap ni Cherry ang kahon at marahang binuksan ito. Napasinghap siya nang makita ang laman—isang maliit na locket na hugis puso. Binuksan niya ito at nakita ang dalawang larawan sa loob: isa ay litrato nilang mag-anak, at ang isa naman ay bakante pa."Pa…" hindi niya mapigilang lumuhang muli."Gusto ko sana, anak, ilagay mo diyan ang litrato nina Mikaela, Mikee, at Mike kapag dumating na sila. Para kahit anong mangyari, lagi mo
Bago matapos ang meeting, nagsalita muli si Ms. Veronica. "Cherry, gusto ko lang malaman mo na kung kailangan mo ng kahit anong tulong, nandito lang kami. Isang chat o tawag lang."Napakagat-labi si Cherry upang pigilan ang emosyon. "Salamat po, Ma’am. Malaking bagay po ‘yan sa akin."Pagkalabas niya ng meeting, huminga siya nang malalim at ipinikit ang mata. Isang yugto ng kanyang buhay ang natapos—at isa na namang bagong kabanata ang magsisimula.Pagsapit ng gabi, habang nag-aayos ng gamit para sa ospital, biglang sumakit ang tiyan ni Cherry."Ahh!" Napakapit siya sa gilid ng kama, pilit pinapakalma ang sarili.Agad na lumapit si Ralph, ang kanyang ama. "Cherry, anak, anong nangyayari?!""Pa… parang may kung anong pumipigil sa paghinga ko… Ang sakit!"Narinig ni Gemma ang sigaw ng anak at mabilis na lumapit. "Diyos ko, Cherry! Malapit ka na bang manganak?"Humihingal si Cherry, hindi alam kung paano ibabahagi ang sakit na nararamdaman. "Ma… parang… parang lalabas na sila!"Nataranta
Napangiti si Cherry, kahit paunti-unti nang lumalalim ang sakit na nararamdaman niya. "Ma, kinakabahan po ako. Pero mas nangingibabaw yung excitement ko. Gusto ko na silang makita."Tumabi si Ralph sa kanila at hinaplos ang ulo ng anak. "Cherry, hindi mo kailangang alalahanin ang kahit ano. Nandito kami ni Mama mo. Huwag mong isipin na mag-isa ka sa laban na ‘to."Bago pa siya makasagot, biglang sumakit nang husto ang kanyang tiyan. Napakapit siya nang mahigpit sa bedsheet at napapikit."Agh! Ma!" napasigaw siya.Agad namang lumapit ang nurse na nakaantabay at sinuri siya. "Miss Cherry, mukhang lumalakas na po ang contractions ninyo. Tatawagin na po namin ulit si Doc para macheck kayo."Habang tumatagal, lalong bumibigat ang pakiramdam ni Cherry. Parang may pumipiga sa loob ng kanyang tiyan, at halos hindi siya makahinga sa tindi ng sakit."Pa... Ma... Hindi ko alam kung kaya ko pa." Umagos ang luha sa kanyang mga mata."Shh, anak, kaya mo ‘to," sagot ni Gemma habang pinapahiran ang k
Napakaliit pa nila, ngunit ramdam niyang sila na ang magiging pinakamahalagang bahagi ng kanyang buhay mula ngayon. Dahan-dahan niyang inilapit ang kamay sa incubator at hinaplos ang maliliit na daliri ng kanyang panganay na si Mikaela."Ang ganda mo, anak," mahina niyang bulong. Napangiti siya nang bahagyang gumalaw ang kamay ng sanggol, waring tumutugon sa kanyang haplos.Kasunod nito, lumapit ang isang nurse at inilagay sa kanyang dibdib si Mikee. Napaluha siya sa init ng katawan ng kanyang pangalawang anak. Para bang sa unang pagkakataon, ganap niyang naramdaman ang koneksyon nila bilang mag-ina."Napakaganda mo, baby ko," mahina niyang sabi habang hinahaplos ang maliit na pisngi ni Mikee. "Kamukha mo si Lola."Dahil sa sobrang pagod, naramdaman niyang bumibigat ang kanyang mga mata. Pero kahit gustuhin niyang ipahinga ang sarili, hindi niya magawa. Gusto niyang mas matagal pang pagmasdan ang kanyang mga anak."Miss Cherry, mukhang gusto kang yakapin ng bunso mo," biro ng nurse ha
Habang tahimik na nakatayo sa labas ng kwarto, hinaplos ni Gemma ang kanyang dibdib, pilit pinipigil ang luha ng kasiyahan. Hindi niya inakalang darating ang araw na ito—na ang dating batang inaalagaan niya noon ay isa nang ganap na ina ngayon.Dahan-dahang bumukas ang pinto ng silid at lumabas ang kanyang asawa na si Ralph, may bitbit na maliit na tray na may pagkain para kay Cherry."Kumain na ba si Cherry?" tanong nito habang nilingon ang asawa."Hindi ko pa alam… pero mukhang pagod na pagod pa rin siya," sagot ni Gemma. Napatingin siya sa loob ng kwarto, sa kanyang anak na mahimbing na natutulog habang nakahiga ang tatlong munting anghel sa kanilang mga crib. "Ang bilis ng panahon, Ralph. Parang kailan lang, siya ‘yung inaalagaan ko, ngayon, may tatlo na siyang anak."Napabuntong-hininga si Ralph at marahang tinapik ang balikat ng asawa. "Ganyan talaga ang buhay, Gem. Noon, tayo ang bumubuhay sa kanya… ngayon, siya na ang may responsibilidad sa tatlo niyang anak."Hindi na napigil
Sa loob ng command center ng Blue Ocean Cruise, nakatayo si Captain Prescilla, hawak-hawak ang kanyang tiyan habang pinagmamasdan ang dashboard ng barko. Ilang araw nang patuloy na tumataas ang mga kaso ng COVID sa loob ng barko, at kahit anong gawin nilang pag-iingat, parang hindi ito napipigilan.Habang malalim siyang nag-iisip, bumukas ang pinto at pumasok si Captain Jal, ang kanyang asawa. Kasunod nito ay si Dr. Manuel Reyes, ang chief medical officer ng barko."Captain Prescilla," seryosong bungad ni Dr. Manuel, "kailangan na po nating higpitan ang restrictions, lalo na para sa inyo. Delikado ang sitwasyon, at hindi tayo puwedeng magpabaya."Tiningnan siya ni Jal, halatang may pag-aalala sa kanyang mukha. "Prescilla, tama si Doc. Hindi ka na dapat lumalabas nang madalas. Mas mataas ang risk mo dahil buntis ka. Kailangan mong magpahinga."Nagtaas ng tingin si Prescilla kay Jal, halatang hindi siya sang-ayon sa sinasabi nito. "Jal, hindi ako puwedeng basta-basta magkulong sa kwarto
“Kung darating man siya... hindi ikaw ang kailangang matakot. Kami ng Papa mo ang bahala. Hindi ka namin papabayaan. Lalo na’t para sa mga bata ang pinoprotektahan mo.”Napayuko si Cherry, pilit pinipigilan ang luha.“Hindi ko alam, Ma, kung tama ang ginawa kong pagtatago. Baka naging makasarili ako. Baka… baka mali ang iniisip kong protektahan sila mula sa ama nila.”“Anak,” malumanay ang tinig ni Gemma, “ang isang ina, laging iniisip ang kapakanan ng anak. Hindi ‘yan pagiging makasarili. Yan ang pagmamahal. Pero… darating ang araw na hindi na kayang itago ang katotohanan. Darating ang panahon na kakailanganin mong harapin ang lahat. Kahit masakit. Kahit hindi ka handa.”Tumulo ang luha ni Cherry. Agad niya itong pinahid, ayaw niyang makita ng ina ang bigat sa dibdib niya.“Hindi pa ako handa, Ma,” halos pabulong. “Hindi ko alam kung kaya ko pang masaktan ulit.”“Anak,” mahigpit ang hawak ni Gemma sa kamay niya, “kahit kailan, hindi ka nag-iisa. Andito kami. At kahit pa single mom ka
“Anak, huwag kang mag-aalala. Malaki ang Quezon. Hindi gano’n kadaling makapunta rito. Mahigpit ang mga checkpoint, may ECQ pa. Hindi siya basta-basta makakarating dito.”Humugot si Cherry ng malalim na buntong-hininga. Hindi maikakaila ang kaba sa kanyang dibdib.“Pero Ma… ‘di ba ang swerte minsan, malupit din?” mahinang sabi niya. “Paano kung biglang mapadpad siya rito? Paano kung… makita niya ang mga bata? Paano kung malaman niya ang totoo?”Mariin ang tinig ni Gemma, puno ng paninindigan.“Huwag kang matakot. Nandito kami ng Papa mo. Kami ang bahala. Hindi ka namin papabayaan.”Tumango si Cherry pero halata sa kanyang mata na hindi pa rin siya ganap na panatag. Nagpalinga-linga siya na parang may inaabangan. Sa kanyang dibdib, ang pintig ng puso'y tila hindi mapigil, tila may kinatatakutang darating.Pinilit ni Gemma na ibahin ang usapan.“Bumili ako ng paborito mong buko. At magtitínola ako mamaya, ha? Para lumakas-lakas ang katawan mo. Palagi ka nang nagpupuyat sa trabaho.”Napa
Maingay ang tunog ng mga pinggan habang naghuhugas si Cherry sa kusina. Sa tabi niya, nakaupo si Mikee sa baby chair, habang si Mikaela ay nakahiga sa crib, at si Mike ay tahimik na natutulog. Tumunog ang kanyang cellphone—si Marites ang tumatawag."Hello, Marites? Kumusta ka na diyan sa barko?""Cherry! Grabe, ang dami kong kwento. Alam mo ba, umuwi na sina Capt. Jal at Capt. Prescilla sa Pilipinas. Kasama nila ang baby nilang si Miguel.""Talaga? Bakit sila umuwi?""Natatakot sila na baka mahawa ang baby nila sa COVID. May mga kaso pa kasi dito sa barko. Nakadaong kami pansamantala sa Vietnam, pero hindi pa rin ligtas.""Oo nga, mahirap na. Buti na lang at nakauwi sila. Dito nga, todo ingat ako sa mga bata. Laging naghuhugas ng kamay at nag-aalcohol.""Kumusta naman ang trabaho mo bilang CSR na work-from-home?""Okay naman. Nakakapagod, pero kinakaya para sa mga anak ko.""At si David? Kumusta na?""Ah, si David... Wala na kaming komunikasyon. Pinapalabas ko lang na siya ang ama ng
Si Madam Luisa ay biglang humarap kay Heidy, ang mga mata ay puno ng galit at tapang. “Heidy, tama na. Wala nang ibang maaaring pumili ng landas ni Jal kundi siya. Kung may sinuman sa atin na hindi nararapat sa Pereno, ikaw yun. May ilang bagay na hindi mo kayang tanggapin.”“Wala akong sinasabi na hindi tama, Lola,” sagot ni Heidy.Si Jal, na tila nakaramdam ng pagkabigo, ay lumapit kay Prescilla at hinawakan ang kanyang kamay. “Pres, hindi mo kailangang magpaliwanag pa. Ako na ang bahala.”“Alam ko naman, Jal. Ang gusto ko lang ay maging bahagi ng pamilya ninyo. Hindi ko po kailanman hangad na masaktan kayo,” sabi ni Prescilla, ang boses ay puno ng lungkot.Madam Luisa ay niyakap si Prescilla. “Huwag kang mag-alala. Sa atin, hindi lang pangalan ang mahalaga. Ang pagmamahal natin sa isa’t isa, yun ang magdadala sa atin.”Si Jal ay tumingin kay Heidy, at tinanong ang kanyang ina. “Ma, sana... sana tanggapin mo na ang aming desisyon.”Mabilis na tumingin si Heidy kay Jal, at sa wakas,
Pagdating sa mansyon ng mga Pereno, tahimik si Prescilla. Pinatuloy siya, inalalayan, at tila ba pinaparamdam na siya’y bahagi na ng pamilya. Ngunit hindi pa rin niya makalimutang malamig na pagtanggap ni Heidy.Tahimik na naglakad si Prescilla habang pumasok sila sa loob ng mansyon. Alam niyang hindi madaling baguhin ang lahat, at hindi pa rin nawawala ang takot sa kanyang puso. Sa kabila ng mainit na pagtanggap ng mga kasambahay at ng mga naririnig niyang papuri kay Miguel, nararamdaman pa rin niyang hindi siya ganap na bahagi ng pamilya ni Jal.“Jal, sigurado ka bang... okay lang ‘to?” tanong ni Prescilla habang huminto sa gitna ng sala, isang kamay na nakahawak sa bag at ang isa ay nakayakap kay Miguel. “Parang ramdam kong... may lamat pa rin.”Si Jal ay tumingin sa kanya, mahigpit na hinawakan ang kamay ni Prescilla. “Pres, hindi madaling baguhin ang puso ng mga tao, lalo na kung sanay sila sa ibang pamumuhay. Pero wag mong isipin na hindi mo kaya. Isa-isa nating patutunayan sa k
Maliwanag ang sikat ng araw nang magising si Prescilla. Sa kanyang tabi, mahimbing na natutulog si Miguel, ang kanilang isang buwang gulang na anak. Habang pinagmamasdan niya ang maamo nitong mukha, unti-unting napuno ang kanyang puso ng damdaming hindi maipaliwanag—halo ng kaba, tuwa, at pag-asa.Ilang oras na lang, lilipad na sila pauwi ng Pilipinas. Sa wakas, matapos ang mahigit isang taon ng pagka-stranded sa Vietnam dahil sa pandemya, may pahintulot na silang makauwi. At higit sa lahat, matatapos na rin ang pagbitbit nila ng lihim. Lihim na sila’y isang buong pamilya na.“Pres, gising ka na pala.” Lumapit si Jal habang may hawak na tasa ng kape. “Tinimplahan na kita. Saka... naka-pack na ‘yung mga gamit. Inaantay na lang natin ang sundo pa-airport.”“Salamat, Jal.” Hinawakan ni Prescilla ang tasa at umupo sa gilid ng kama. “Hindi ko pa rin mawari ang nararamdaman ko. Parang... ang bilis ng lahat.”“Ako rin. Pero sa bawat pagdikit ng paa ko sa lupa, palapit nang palapit sa 'Pinas,
Tahimik ang gabi. Tanging ang tunog ng malamig na hangin mula sa aircon at banayad na huni ng kuliglig mula sa labas ng hotel room ang maririnig. Maliit lang ang kwartong iyon, ngunit tila naging isang santuwaryo para kay Prescilla at Jal—isang lugar kung saan sila muling binuo ng kapalaran.Nakaupo si Prescilla sa gilid ng kama, pinapadede si Miguel. Malamlam ang ilaw, saksi sa mga matang punong-puno ng pagod, saya, at pangarap para sa anak. Sa harapan niya, tahimik na umiinom ng kape si Jal, nakaupo sa isang lumang silya. Sa bawat higop niya sa mainit na inumin, may lungkot sa kanyang mga mata, ngunit higit doon ang pagnanais na ayusin ang lahat ng nasira noon.“Ang bilis ng panahon,” bulong ni Prescilla, halos hindi marinig kung hindi dahil sa katahimikan ng gabi. “Parang kahapon lang, nasa isolation facility pa ako.”Tumango si Jal. “Oo,” mahinang tugon niya. “Pero ngayon, andito ka na. Kasama na natin si Miguel.”Napatingin si Prescilla sa lalaki, may bahid ng pag-aalinlangan ngu
Isang buwan na ang lumipas mula nang huling magkausap si Prescilla at Jal sa video call. Isang buwan na ang nakalipas simula nang marinig niya ang masiglang tawa ng anak nilang si Miguel. At ngayon—sa wakas—hawak na niya ang resulta ng huling COVID test. Negative. Malaya na siya. Malaya na siyang muling mayakap ang pamilyang matagal na niyang pinangarap.Tahimik ang paligid ng discharge area. Ang amoy ng antiseptic at malalaking puting pader ay tila nagpapalakas ng kabog sa dibdib ni Prescilla. Hawak niya ang maliit na bag, parang kaya pa niyang magsingit ng ilang mga pangarap sa bawat sulok ng kanyang isipan. Ang mga simpleng blusa at faded jeans na suot niya ngayon ay nagbigay ng pakiramdam ng pagiging malaya. Ngunit kahit nakatago ang kanyang mukha sa mask, ang mga mata niyang punong-puno ng pangarap at takot ay nag-aalab pa rin sa pagkatalo at paghihirap.Sa loob ng kanyang maliit na backpack ay naroon ang mga lumang sketch—mga guhit ng buhay na tinangka niyang magtulungan muli sa
Sa Gitna ng Laban: VietnamTahimik ang paligid. Malinis ang maliit na hotel room kung saan pansamantalang tumuloy si Jal Pereno kasama ang kanilang anak. Maaga pa, pero tirik na ang araw sa labas. Sa kabila ng sikat ng araw, tila may malamig na hangin na pumapawi sa init—hindi sa katawan, kundi sa puso.Nakatayo si Jal sa harap ng bintana. Suot pa rin niya ang parehong t-shirt na gamit niya kahapon. Halos hindi niya namamalayan ang paglipas ng oras. Mula sa kanyang kinatatayuan, tanaw niya ang malalayong gusali, ang banayad na trapiko sa ibaba, at ang mga taong tila wala namang alalahanin sa buhay. Iba sa sitwasyon niya ngayon. Iba sa realidad na kinasadlakan nila.Hawak niya ang cellphone. Bukas ang video call app. Tinitigan niya ito ng matagal. Ilang beses na niyang sinubukang tawagan si Prescilla pero palaging hindi nasasagot.Napalingon siya sa crib na nasa tabi ng kama. Doon, mahimbing na natutulog ang kanilang sanggol. Mahigpit na yakap nito ang maliit na stuffed toy na binili n