Stavros’ POV
Naglalakad na kami ni Aviona paakyat sa ikalawang palapag.
Mag-iisang oras ata siyang umiyak nang umiyak bago namin napagpasyahang umakyat.
Gaya ng dati, nagawa ko siyang pigilan dahil sa mga CCTV. Hindi kasi ako natutulog hangga’t hindi ko nakikitang tulog na siya. Pinanood ko siyang bumaba at pumunta sa kusina. Akala ko ay bumaba lang siya para uminom ng tubig o gatas tulad ng kaniyang nakasanayan.
Ngunit napabalikwas ako sa pagkakaupo dahil sa gulat nang makita ko siyang kumuha ng kutsilyo mula sa lalagyan. Nagmamadali akong bumaba noon. Naitulos pa ako sa aking kinatatayuan nang makita kong nakataas na ang kutsilyo at handa na siyang isaksak iyon sa kaniyang tiyan. Mabuti na lang at agad akong natauhan at nagawa kong pigilan siya.
Parang lalabas ang puso ko sa mga oras na iyon. Hindi ko rin siya napigilang bulyawan da
“Mama, baka po may pagkain na po tayo. Ang sakit-sakit na po kasi ng tiyan ko. Kagabi pa po ako hindi kumakain,” tanong ko kay mama habang haplos-haplos ang tiyan kong humihilab.Tumungga siya sa bote ng alak na iniinom at saka ako sinamaan ng tingin. Dinuro niya pa ako. “Lumakad ka sa labas! Maghanap ka ng makakain sa basurahan!” galit na utos niya at saka muling bumalik sa pagsusugal.Pinagtinginan ako ng mga kasama niya sa sugalan.“Pakainin mo na iyong bata, Lourdes. Nakakaawa naman,” komento ng isang babae na kasama niya sa mesa.“Oo nga Lourdes. Tingnan mo oh. Namimilipit na sa sakit ng tiyan si Stavros,” ani pa ng isa.Narindi si mama sa kaniyang narinig kaya wala siyang nagawa kundi ang umalis sa sugalan.“Halika nga ritong bata ka!” Piningot niya ang aking tainga at saka ako hinila pauwi sa
A tear escaped from my eyes after reminiscing that scene in my head. I was only seven years old when that happened. l didn’t know how it happened but I still woke up after that incident.Nagising ako noon sa ospital. At umiiyak si mama sa aking tabi.Nang magising ako ay niyakap niya ako agad at mas lalong umiyak. Paulit-ulit pa siyang humingi ng tawad sa akin.Masayang-masaya ako noon dahil bumalik na sa dati si mama.Naging mabait ulit siya sa akin at alagang-alaga niya ulit ako. Tumigil siya sa pagsusugal at pag-iinom. Nagpokus na lang siya sa pag-aasikaso sa akin at sa paglalabada.Hindi na rin ako gaya ng dati dahil lagi na akong busog bago pumasok sa eskwela. At lagi pa akong may baong sampung piso pang-recess namin.I really thought that everything was fine then. But those good things didn’t last long.“Oh ano,
I felt how my body started to shake because of the emotions that were triggered as I remember my past.“My mother became abusive again after that time. But it was worse than before,” I told. “Dahil kahit halos mamatay na ako sa parusa niya sa tuwing may nagawa akong hindi niya nagustuhan, wala na siyang pakialam. Kahit nga may sakit ako ay wala pa rin akong takas sa kaniya.” I faked a laugh. “Dumating iyong oras na buong araw na wala si mama sa bahay. Simula umaga hanggang hatinggabi ay nasa pasugalan siya. Wala siyang iniiwang pagkain o kahit pambili man lang bago umalis. Hindi pumasok sa isip niya na baka kumalam ang sikmura ng anak niya habang wala siya.”Napasinghap ako. “That time, I was thinking if my mother really sees me as his son.” I smiled bitterly. “Natuto akong kumayod sa murang edad dahil mas lumala pa si mama. Pagkauwi niya galing sa pasugalan ay nagwawala siya kapag walang
I wiped the tears that fell from my eyes. This recollection that I was doing was giving me a roller coaster ride. It awakened the emotions in my childhood that I buried after my mother died.“Simula noon ay hindi na ako bumalik pa kina Aling Delia. Pero kahit ganoon ay hindi siya tumigil sa pagbibigay ng pagkain sa akin. Naikwento ko kasi ang dahilan kay Koi kung bakit hindi na ako tumulong pa kay Aling Delia. Nalaman iyon ni Aling Delia kaya gumawa siya ng paraan para mabigyan ako ng pagkain nang hindi nahuhuli ni mama.“Ibinibigay niya kay Koi ang pagkain ko para sa umagahan at tanghalian kapag may pasok. Pagkatapos naman ng eskwela ay kaagad kaming uuwi sa bahay nila Koi para makakain ako ng aking panghapunan. At kapag weekends naman, pumupuslit si Koi sa amin para dalhan ako ng pagkain.” I smiled as I remembered the family who had helped me before. “Napakalaking tulong ng pamilya ni Koi sa akin para manatili akong
“I was so young back then to understand what was liver cancer, stage four. What I just understood was that my mother’s life was at stake. And I needed to find a big money for her operation so she can be saved.” Namamalat na ang aking boses. “Alam kong hindi sapat ang kikitain ko kahit iba’t ibang trabaho pa ang pasukin ko. Kailangan na namin ng malaking halaga agad-agad dahil masyado nang malala ang sakit ni mama. Gusto ring tumulong nila Aling Delia pero kulang pa rin ang pera.” Napapikit ako. “That was when I decided to find the man, I loathed the most.”Nagising ako dahil sa pagsuklay na nararamdaman ko sa aking buhok. Pupungas-pungas kong iminulat ang aking mga mata saka bumangon mula sa pagkakayuko. Sa una ay malabo pa ang aking paningin. Ngunit nang tumagal ay luminaw rin iyon.Bumungad sa aking paningin si mama na nakaupo at nakatingin sa akin. Umiiyak siya habang nakangiting nakatingin
“Huwag niyo po akong iiwan, mama ha?”Napatingin sa akin si mama dahil sa aking biglaang pagtanong. Ngunit napaiwas siya agad ng tingin. “O-oo naman, a-anak.”Parang kinurot ang puso ko sa isinagot niya.Nagsisinungaling si mama.“Kailangan niyo na pong magpalakas, mama. Sa susunod na linggo na po ang graduation namin,” paalala ko sa kaniya.Ibinalik niya ang tingin sa akin. Ilang beses na bumuka ang kaniyang bibig na parang may gustong sabihin. Pero sa huli ay pinili na lang niyang bumuntong-hininga. “P-paano kung hindi makapunta si mama sa graduation mo, anak? M-magagalit ka ba sa’kin?” alanganing tanong niya. Nag-aalalang inabangan niya ang aking sagot.Umiling ako at nginitian ko siya. “Hindi po, mama,” sagot ko.Para siyang nakahinga nang maluwag.
Sinalubong kami ng dalawang babaeng sa tingin ko ay mga katulong sa mansyon.“Pasok po kayo,” magalang na sabi ng isang babae.Sinundan namin sila ni Mang Nestor.Palingon-lingon pa si Mang Nestor at hindi maitatago sa kaniya mukha ang pagkamangha. Habang ako naman ay nakatingin lang sa likuran ng dalawang babaeng nasa harapan namin.Nakarating kami sa isang malawak na sala. Mayroon doong de-kutson na mahabang upuan. Hindi kagaya ng sa amin na gawa lang sa kahoy.“Maupo po muna kayo. Pababa na po si Don Steban,” sabi ng isa pang babae.Umupo na kami ni Mang Nestor sa malambot na upuan.Maya-maya pa ay bumalik ang isang babae dala ang isang tray ng juice at cake. “Magmeryenda po muna kayo habang naghihintay,” aniya saka inilapag sa maliit na mesang babasagin ang pagkain.Hindi sana a
“True to his words, my father helped us pay the bills in the hospital. He had already prepared the money for the incoming operation. The operation was already scheduled, too. I was so happy back then because finally, my mother would be saved from her liver cancer. But that was just my thought.”“Anak, masaya ka ba na ma-ooperahan na sa wakas ang mama mo?” tanong ni mama sa akin habang sinusuklay niya ang aking bagong gupit na buhok.Ipinalibot ko ang aking mga braso sa baywang ni mama at saka siya tinanguan. “Sobrang saya ko po, mama!” masiglang sagot ko.Natawa si mama sa aking reaksyon. Pinaharap niya ako sa kaniya. “Kaso pasensya ka na, anak. Hindi makakadalo si mama sa graduation mo bukas,” malungkot na paghingi ng tawad ni mama.Tama siya. Graduation ko na bukas. At bukas na rin ang kaniyang operasyon. Pero wala akong naramdamang lungkot o tampo. S
"Is Aviona awake already?" naalala kong itanong kay Manang Eba."Ang alam ko ay oo. Sabi nila Magda ay nasa hardin siyang muli," sagot ni Manang Eba na abala sa pagpupunas ng lababo."Did she already eat?""Hindi pa, Ser Stabros. Hindi pa siya pumupunta sa hapagkainan. Baka dumiretso na naman iyon sa hardin para magdilig ng halaman o gumuhit," sagot niya."Oh." Napatango ako sa kaniyang sagot. "Do we still have fresh milk?"Humarap sa akin si Manang Eba at ngumisi. "Oo. Nariyan sa fridge."Kaagad kong inubos ang aking kape at saka nagtungo para kumuha ng tray.Mabuti na lamang at may naluto nang agahan si Manang Eba. Kaya ay naglagay na lamang ako sa plato ng pagkain at naglagay ng gatas sa baso."Para kay Aviona ba 'yan, Ser Stabros?" singit ni Manang Eba nang matapos ako sa paglalagay ng gatas.Napakamot ako sa aking kilay at tipid na napangiti. "Yeah."Narinig ko ang impit na sigaw ni Manang Eba. "Iba ka na talaga, ser!" kantyaw niya.Natatawa akong napailing sa kaniya.Kung dati a
"Magandang umaga, Ser Stabros!" bati ni Manang Eba nang makita niya akong papasok sa kusina. "Magandang umaga rin, Manang Eba," bati ko pabalik."Kape?" alok niya sa 'kin. Tumango ako sa kaniya. "Yes, please," sagot ko saka umupo sa high chair. Nangalumbaba ako sa bar counter at tamad na pinanood si Manang Eba sa pagtimpla ng aking kape. Napapapikit-pikit pa ako. At muntik nang masubsob sa counter kung hindi lang ako nagulat sa biglaang pagharap ni Manang Eba. Nagtungo siya sa aking harapan at saka inilapag ang tasa ng kape sa bar counter. "Kape niyo po, ser. Mukhang napuyat po kayo ah," pansin niya. Tipid akong ngumiti at tumango. "Medyo lang, Manang Eba," pagsisinungaling ko. Alas kuwatro na ng madaling araw ako nakabalik sa aking silid. Tandang-tanda ko pa kung paanong nagtapos ang aming usapan ni Aviona. Narinig kong tumikhim si Aviona. Para kasing nabuhol ang dila ko nang matapos niyang sabihin ang napakahalagang katagang iyon sa akin. "A-ahm... M-matutulog na ako, S-Sta
"Bago tuluyang malagutan ng hininga si papa, nagawa niya pa ring humingi ng tawad sa akin sa huling pagkakaon." Napalunok ako. "And that's when I realized the consequences of not listening to someone's explanation. Madaming oras ang nasayang dahil sa pagpapadala ko sa aking galit." Natahimik ako saglit. At humugot muna ng panibagong lakas para magsalita. Nanghihina na kasi ako sa sobrang bigat ng emosyon na nailabas ko sa pagkukwento. "But you know what? Minsan, napapatanong pa rin talaga ako sa Diyos. Kung bakit palagi niyang binabawi sa 'kin ang mga taong minamahal ko. Una, si mama. Tapos noong napatawad ko na si papa, saka Niya siya binawi sa akin." Totoo naman. Dumating ako sa punto ng buhay ko na nalugmok ako dahil parehas ng mga magulang ko ang nawala sa akin. Hindi na ako nakabalik pa sa probinsya ni mama kahit na wala na si papa. Kaya sa mansyon ako nagluksa noon. Umabot ako sa hindi pagkain at buong magdamag na pagkukulong sa kuwarto. Walang lumabas na mga luha. Pero sobr
"P-po?" gulantang kong tanong. Nginitian niya lamang ako sa aking reaksyon. "P-pero, bakit po ako? Nariyan naman po ang asawa niyo." Bakit niya ipagkakatiwala sa akin ang isang napakaimportante at napakalaking trabaho? Nahihibang na ba siya? O baka naman dala ng kaniyang unti-unting panghihina? Nanghihina siyang napahalakhak. "Bakit hindi ikaw? Ikaw lamang ang nag-iisa kong anak. Kaya ikaw dapat ang susunod na mamahala n'on," sagot niya. "P-pero po--" "Gusto ko munang magpahinga, Stavros. Huwag na huwag mong sasabihin kay Milagros ang tungkol sa bagay na ito," huling bilin niya bago niya ako palabasin ng kwarto. Matapos ang usapan na iyon, ipinagsawalang-bahala ko na lamang iyon. Baka kasi ay naapektuhan lang siya ng mga iniinom niyang gamot. Hanggang sa isang gabi, balak ko sanang bumaba para uminom ng tubig nang marinig ko ang malakas na boses ng asawa ni Don Steban mula sa kanilang kwarto. Napatigil ako sa akmang pagbaba at pinakinggan ang kanilang usapan. Masama man
"That night, I wasn't able to sleep well because of the thoughts that were running inside my head. Pansamantala kong nakalimutan ang pagkadismaya ko sa eskwelahan. And was just thinking about my dad." Napabuntong-hininga ako. "I didn't know that I was able to feel that way for him after all the grudges that I was holding. Milagros told me that if I've made up my mind and chose to stay with them, then I'd just contact her for her to send someone to fetch me. "And after one night of thinking and weighing everything, I've decided to accept the offer. But I told her that I needed to finish my graduation ceremony first before leaving our bario. Milagros really did send someone to fetch me. I was able to bid goodbye to Koi and his family before leaving," patuloy ko. "Naging malungkot sila sa aking pag-alis. Ngunit ipinangako ko naman na babalik din ako sa aming probinsiya kapag natapos na ang lahat. Pero hindi ko alam na hindi na pala ako muling makakabalik pa sa bayang sinilangan ko." Nak
"May dapat tayong pag-usapan," tipid niyang sagot. Nanatili pa akong nakatanga. "Pasok po muna kayo," aya ko nang ako ay matauhan. Binuksan ko ang pinto at saka siya iginiyang pumasok. Tahimik siyang sumunod at inilibot ang kaniyang paningin sa kabuuan ng aming bahay. "Pagpasensyahan niyo na po ang maliit naming bahay," ani ko. Akala ko ay mandidiri siya, ngunit kataka-takang nanahimik lamang siya at tiningnan ako nang diretso. "Upo po muna kayo. Gusto niyo po ba ng kape o tubig?" tanong ko. "Hindi na kailangan," sagot niya. Pinagkrus niya ang kaniyang mga paa at pinagsalikop ang kaniyang mga palad sa ipinatong sa kaniyang tuhod. "Ang pangalan mo ay Stavros, tama ba ako?" Tumango ako. Halatang-halata sa kaniyang mukha na nagtitiis lamang siya na ako ay kausapin. Hindi na naman ako nagtataka. Bakit nga ba naman siya hindi magkakaganoon kung ang kaharap niya ay ang bunga ng pagtataksil ng kaniyang asawa? "Ano po bang sadya niyo sa pagpunta rito?" diretsang tanong ko
"Ayos ka lang ba, Stavros? Kanina ka pa nananamlay ah. Ano ba kasing napag-usapan niyo ni Mrs. Purita?" nag-aalalang tanong ni Koi sa akin habang naglalakad na kami pauwi. Tipid akong napangiti at saka umiling. "Wala lang, Koi. Tungkol lang doon sa pinakiusap niya sa akin noong isang araw," malamyang palusot ko. "Eh bakit ka biglang nanlambot? Okay ka pa naman kanina ah," pagpupumilit niya. Umiling ako sa kaniya. "Wala lang. Bigla lang sumama ang pakiramdam ko. Napasama ata pagbababad ko sa initan kanina. Mukhang hindi na ako makakatulong kina Aling Delia." Napakamot ako sa aking batok. "Nako! Ayos lang 'yon. Sasabihin ko na lang kina nanay. Saka kailangan mo ring magpahinga. Halos hindi ka na nagpapahinga sa kakaaral at kakatrabaho simula nawala si Aling Lourdes," saad niya. Napangiti ako nang mapait sa saad niya. Tumigil ako sa paglalakad nang mapatapat na kami sa daan pauwi sa kanila. Humarap sa akin si Koi at saka ako nginitian. Tinapik niya ang aking balikat at saka sina
“I stood firm with my decision of not living with my father. At the age of 13, I already lived with myself. Aling Delia would always ask me to stay with them instead. But I would always refuse them because I didn’t want to leave my mother’s house.” Ipinikit ko ang aking mga mata. “Pero ang pinakarason nang pagtira ko roon ay dahil nararamdaman ko pa rin ang presensya ni mama.”Napasinghap ako ng hangin dahil pakiramdam ko ay mauubusan na ako ng hininga sa pagkukwento.Nanatili pa ring tahimik lang si Aviona sa kabilang dako.“I strived hard to survive. I worked and study at the same time. Kahit anong trabaho basta marangal ay pinapasok ko. Ipinagpatuloy ko ang pagsama kina Aling Delia tuwing Sabado at Linggo. At kapag naman sa madaling araw bago ako pumasok sa eskwela, pumupunta ako sa palengke para maging kargador. Pagkauwi ko naman sa hapon galing sa paaralan, babalik ulit ako roon para tulungan sina Aling Delia sa pagliligpit ng mga kagamitan.”Binuksan ko ang aking mga mata at tumi
“Stavros.”Naramdaman ko ang paglapat ng palad ni Aling Delia sa aking kanang balikat. Napapikit ako nang mariin. Sa kaniyang ginawa ay muli na namang namuo ang luha sa aking mga mata.“Palagi lang kaming narito, anak,” pakikiramay niya sa aking nararamdaman.Ilang beses akong pumikit upang pigilin ang aking luha hanggang sa naramdaman ko ang pangangatal ng aking mga labi. “Sa-salamat—” Napalunok ako dahil sa pagkabasag ng aking boses. Huminga ako nang malalim bago muling magsalita. Ngayon, sa mas maayos na bigkas. “S-salamat po, Aling Delia.”Kakatapos lang na mailibing ni mama. Tatlong araw lamang ang kaniyang naging burol dahil wala namang ibang kamag-anak na hinintay. Sa loob ng ilang araw na iyon ay wala akong tulog na maayos. Kung hindi pa ako pipilitin ni Aling Delia para matulog ay hindi pa ako aalis mula sa tabi ng kabaong ni mama.Sa loob ng tatlong araw na iyon, si Aling Delia lamang ang nagawa kong kausapin. Naroon si Don Steban, sinusubukan akong kausapin, ngunit hindi ko