Ikalawang Kabanata

II.

Dumaan ang gabing iyon na puro tangis at iyakan lamang ang siyang maririnig sa loob ng bahay.

Nanatili lang akong nasa loob ng silid naming magkakapatid habang nasa labas naman sila Inay at Itay. Tulog na sina Anastasia at Veronica pero si Ditse Philautia nanatili pa ring gising. Hindi umaalis si Ditse Philautia sa tabi ko.

Rinig ko mula rito sa silid namin ang ingay ng ginagawa ni Itay. Kasalukuyan niyang ginagawan ng kabaong si Franco. Dahil nga sa sobrang layo namin sa Siyudad, dagdag gastos na kung sa bayan pa kukuha sina Inay at Itay ng kabaong para kay Franco.

Kitang-kita ko kanina ang hitsura ni Franco, bahagyang nayupi ang likod na bahagi ng ulo nito. Marahil dahil sa lakas ng pagkakabagsak niya sa sementadong sahig saka mataas din ang pinaghulugan nito.

“Tahan na, Tasha. Kanina ka pang umiiyak diyan e. Sige na, matulog ka na, babatayan ka ni Ditse.” siyang saad sa akin ni ditse Philautia saka ako nito nginitian.

Marahan niyang hinalikan ang noo ko. Mahina itong kumanta, sa pag-iisip na mapapatulog niya ako gamit non. Ngunit paano ako makakatulog? Paano ko magagawang maging kalmado gayong dahil sa akin, namatay ang bunso naming kapatid?

Paano?

Kinabukasan ay naghukay si Itay ng magiging libingan ni Franco. Masyadong malayo ang bayan kung saan naroroon ang sementeryo saka kapos kami sa pera. Ni-hindi ako nakatulog. Buong magdamag lang akong gising habang rinig na rinig pa rin ang mahinang pagtangis ni Inay sa labas ng bahay. 

Buong araw akong hindi pinansin ni Inay at tanging si ditse Philautia lang ang nag-aasikaso sa akin. Inilibing si Franco sa may likod lang ng bahay namin. Isa-isa kaming naglagay ng bulaklak sa puntod ni Franco.

Napapapikit na lang ako dahil sa malamig na hanging dumampi sa mukha ko. Nandito ako sa may ilalim ng punong mangga. Nakatanaw sa malayo habang marahang iniu-ugoy ang duyang kinauupuan ko.

Tila nawala bigla ang sigla sa loob ng bahay. Dapat sa mga oras na ito’y nakikipaglaro ako kay Veronica ng luto-lutuan. Habang si Inay naman ay abala sa pag-aasikaso sa loob ng bahay. Pero hindi e, dahil sa nangyari kagabi. Para bang biglang bumaliktad ang mundong ginagalawan ko.

“Tasha, ito kumain ka na muna. Kanina ka pang nakatulala riyan e.”

Napalingon ako sa pinanggalingan ng boses na iyon. Si ditse Philautia pala at si ditse Anastasia habang may dalang plato.

Saglit ko silang nilingon.

"Busog pa po ako,” walang ganang sagot ko saka ibinalik ang tingin sa may burikin.

Ramdam ko ang paglapit nilang dalawa sa akin.

"Kain na, kanina ka pa walang kain, Tasha. Hindi mo naman kasalanan ang nangyari. Sadyang nagulat lang si Inay sa mga nangyari kaya ka niya nasaktan. Masyado lang na grabe ang pinagdadaanan ngayon ni Inay dahil sa pagkawala ni Franco. Ngunit hindi niya sinasadyan iyon. Saka champorado 'yan, gawa ni Inay.”

Agad akong napalingon dahil sa sinabi ni ditse Anastasia.

“G-Gawa ni Inay?” hindi makapaniwalang tanong ko kay Ditse.

Imposible. Galit siya sa akin dahil pinabayaan ko si Franco. At dahil sa kapabayaan kong iyon, namatay ang bunsong kapatid namin.

“Hindi galit si Inay sa'yo kung 'yan ang iniisip mo, Tasha. Sadyang nagulat lang siya sa nangyari kahapon kaya niya nagawa 'yon. Kaya dali na, kumain ka na at ng magkalaman ‘yang tiyan mo.”

Napayuko ako sa isinaad ni ditse. Naalala ko kung gaano kagalit ang mukha ni Inay kahapon sa akin. Kung paanong gigil ang nasa mata niya noong sinampal niya ako.

“Dali na, kumain ka na bago pa lumamig ‘to. Nasa kusina si Inay, kakausapin ka raw niya pagkatapos mong kumain.”

Napatango na lang ako at inabot ang platong dala ni ditse. Naupo silang dalawa sa may lupa habang ako naman ay nasa duyan. Humihikbing kinain ko ang champorado na handa ni Inay.

Nang matapos ako sa pagkain ay pumasok na ako sa bahay gaya ng sabi ni ditse Philautia sa akin saka tinungo ang kusina. Naabutan kong nasa may lamesa si Inay, hawak-hawak ang nag-iisang larawan ni Franco. Kuha iyon noong bininyagan si Franco sa may bayan. Mahal ang magpakuha ng litrato kaya iyon lang ang kaisa-isang larawan na mayroon siya.

“I-Inay,” nakayukong tawag ko sa kan'ya.

“T-Tasha. Dali ka rito, Anak. Lapit ka kay Inay.”

Nakayuko pa rin akong lumapit sa pwesto niya. Nahihiya ako. Nahihiya ako sa pagiging pabaya ko.

“I-Inay p-patawa—”

Hindi ko na natapos ang sinasabi ko nang bigla na lang akong yakapin ni Inay. Sobrang higpit ng pagkakayakap niya sa akin dahilan para magtubig ulit ang mga mata ko. Umiiyak na rin siya gaya ko.

“Ako dapat ang humingi ng tawad sa'yo, Anak. Nasampal kita. Nasaktan kita sa bagay na hindi mo naman sinasadyang magawa. P-Patawarin mo si Inay dahil sa pananakit ko sa iyo kahapon. Sadyang nasaktan lang ako sa pagkawala ng kapatid mo. Patawarin mo sana si Inay. Pakatatandaan mo palagi na mahal na mahal ka ni Inay, Tasha.”

Ang sakit pala. Ang sakit na makitang umiiyak ang sarili mong Ina.

Niyakap ko si Inay at inalo. Marahan kong hinagod ang likod niya.

“Tahan na po, Inay. Hindi magiging masaya si Franco kapag nakita niya tayong nagkakaganito. Saka nasa mas mabuting kamay na siya ngayon 'di ba po? Nasa kamay na siya ng Diyos na tiyak hindi siya pababayaan.”

Napatango-tango si Inay habang nakayakap pa rin sa akin. Umiiyak kaming dalawa. Umiyak hanggang sa mapatawad namin ang isa't isa.

—

Dumaan ang mga ilang araw at tila bumalik na sa dati ang aming pamilya. Bumalik ang dating sigla. Bumalik na ako sa dating Tasha na masiyahin. Balik na sa dati ang lahat kahit na kulang na kami ng isa.

Talagang mahirap bumangon mula sa isang pangyayari na hindi mo naman lubos isipin na magaganap pala.

“I-Itay huwag po...”

Agad na napakunot ang noo ko.

“M-Manahimik ka, sumunod ka na lang sa akin, Philautia!”

Parang nananaginip yata ako. Ngunit parang totoo ang mga naririnig ko. Hindi ko alam kung anong oras na ba. Biglang natahimik ang paligid. Unti-unti kong iminulat ang mga mata ko. Sobrang dilim ng paligid at tanging ilaw lang ng lampara ang siyang nagbibigay ng konting liwanag sa silid namin.

Napalingon ako sa tabi ko kung saan nakapwesto si ditse Philautia ngunit laking pagtataka ko nang makitang wala siya roon sa pwesto niya. Baka bumangon ito para umihi. Medyo naiihi na rin ako kaya tumayo ako para magtungo sa labas ng bahay. Nandoon kasi ang gawa-gawang banyo ni Itay.

Pakusot-kusot pa ako sa matang naglalakad. Hindi naman ako natatakot lumabas dahil sanay na akong magising ng ganitong oras.

Hindi pa man ako nakakalapit sa banyo ay tila may naririnig akong animo’y nagsasalita sa loob no'n.

“I-Itay, tama na po. Mali po itong ginagawa natin. Tama na po, Itay. 'T-Tay ahhh...”

Bahagyang nakabukas ang tela na siyang ginawa naming tabing ng banyo namin. Kitang-kita ng dalawa kong mga mata ang ginagawa nila ni Itay at ditse Philautia. Nakatayo si ditse habang nakababa ang pang-ibabang saplot nito habang nasa likod naman niya si Itay na parehong nakababa ang saplot. Umiiyak si ditse sa ginagawa ni Itay. Gumagalaw si Itay sa likod ni ditse. 

Kitang-kita rin ng dalawa kong mga mata ang paglabas-masok ng tila kung anong bagay sa kaselanan ni ditse. Hinawakan ni Itay ang dibdib ni ditse habang patuloy pa rin ito sa ginagawa niya. 

“Itay tama na po. Masakit po.”

Mahina man ang boses ni ditse Philautia ngunit rinig na rinig ko pa rin ang sinasabi niya. Hindi sumagot si Itay at tanging malalalim lang na paghinga ang naririnig ko mula sa kanya.

Ngunit laking gulat ko nang mapalingon si ditse sa gawi ko. Tulad ko’y nanlalaki rin ang mga mata niyang nakatitig sa akin. Tila hindi niya nagustuhan na nakikita ko ngayon ang nangyayari sa pagitan nila ni Itay.

Umiiyak siya habang patuloy pa rin sa paggalaw si Itay sa likod niya. Ano bang nangyayari?

Naguumpisa ng magtubig ang mga mata ko.

Wala mang boses pero kitang-kita ko na inilabi ni ditse na, “Pasok na, Tasha.”

Ayaw ko mang pumasok ay ginawa ko na lang, tila nawala ang pakiramdam ko kaninang naiihi ako.

Pumasok ulit ako sa loob ng bahay at nahiga ako sa dati kong pwesto, iniisip kung ano ba iyong nakita ko. Bakit ganoon ang ginagawa nila ditse at Itay? Mga ilang minuto matapos kong mahiga ay narinig kong tila nagbukas ang pinto sa labas. Umakto akong natutulog, binuksan ng bahagya ang mga mata ko sapat na makita ang nangyayari sa paligid ko. 

Tanging manipis lang na kurtina ang nakatabing sa may pintuan namin kaya medyo kita mula sa loob ang nasa labas. Kita kong pumasok si Itay at dumiretso na yata sa kwarto nila ni Inay. Mayamaya'y pumasok na rin si ditse Philautia. Nakayuko ito. Hindi nakaligtas sa liwanag ng lampara ang bakas ng luha sa mukha nito. Wala sa sariling nahiga ito sa kama, katabi ko.

“Alam kong gising ka pa, Tasha.”

Rinig kong saad niya ilang minuto matapos ang mahabang katahimikan.

“A-Ano po bang nangyayari, ditse?” buong pagtatakang tanong ko sa kan'ya saka ibinuka ang mga mata ko.

Bumungad agad sa akin ang mga mata nito. Sobrang lungkot ang nababanaag ko sa mga mata niya.

Tumingin siya sa akin at isang patak ng luha ang kumawala sa mga mata niya.

“Huwag na natin pag-usapan pa, Tasha. Matulog ka na at kalimutan mo ang lahat ng iyong nakita ngayong gabi.”

Isang pilit na ngiti ang pinakawalan niya. Saka ako nito marahang hinalikan sa may noo. Niyakap niya ako habang malumanay na kinakantahan. 

Ano bang nangyayari?

-

Nagising na lang ako dahil sa sunod-sunod na pagtilaok ng mga manok sa labas ng bahay. Ako na lang mag-isa sa silid namin. Hindi ako masyadong nakatulog kagabi. Hindi ko magawang makatulog kahit na anong gawing pagkanta sa akin ni Ditse Philautia.

At kahit nakaidlip man ako, dala-dala ko pa rin sa panaginip ko ang nakita ko kagabi. Wala pa akong kamuwang-muwang sa mga nangyayari. Ngunit may sinasabi ng kutob ko na hindi maganda ito.

Wala akong alam sa ginagawa nila pero may hinuha akong mali ito base na rin sa reaksyon ni ditse.

Pansin kong ayaw na ayaw niyang naiiwanan kaming mga kapatid niya na kasama si Itay. Kung maaari ay nandoon siya palagi sa tabi namin. Nananatili lamang akong nakamasid sa bawat kilos ni Ditse. Noon akala ko normal lang ang gawain niyang ito, akala ko nagiging doble lang siya kung mag-alaga at mag-asikaso sa amin.

Ngunit ngayon tila unti-unti ko nang naiintindihan ang mga nangyayari.

“Tasha, nakita mo ba ang Ditse Anastasia mo?” siyang rinig kong tanong ni ditse Philautia sa akin habang naglalaro ako ng lutu-lutuan kasama si Veronica.

Kasalukuyan kaming nasa ilalim ng punong mangga. Sinabihan kami ni Inay na huwag kaming lalayo at uutusan niya kami mamaya na magsampay ng mga labahin sa oras na matapos na siya sa pagbabanlaw.

“Narinig kong tinawag siya ni Inay kanina. Inutusan yatang dalhan ng makakain si Itay sa bukid. Bakit po?”

Matapos kong sabihin iyon ay bigla na lang kumaripas ng takbo si ditse pero bago ito makalayo ay narinig ko pa ang sinaad niya, “Diyos ko, huwag naman pati ang kapatid ko!”

Agad akong napatayo sa pagkakasalampak ko sa lupa at sinundan si ditse. Mabilis itong tumatakbo habang tinatahak ang daan patungo sa sakahan ni Itay. Rinig ko pang tinawag ako ni Veronica ngunit sinabihan ko siyang huwag aalis at bantayan ang mga laruan namin.

Sobrang bilis ng takbo ni ditse na tila hindi inaalintana ang matinding sikat ng araw, habang ako nama’y pilit siyang hinahabol kahit na maliliit lamang ang mga binti ko.

Mas nauna siyang nakaabot sa kubo kesa sa akin. Napatigil ako at napayukod sa mga tuhod ko habang habol-habol ang hininga ko. 

“Tangina, Itay! Pati ba naman si Anastasia!” rinig kong sigaw ni ditse kaya dali-dali akong tumakbo ulit papalapit sa kubo.

“Anong ginagawa mo rito, Philautia! Sino nagsabing pumunta ka rito!”

Napatakip na lang ako ng bibig ko sa nasaksihan ko. Si ditse Anastasia, nakahubo't hubad habang nakaupo sa kawayang sahig. Pansin ko rin ang tila natuyong dugo sa pagitan ng mga hita nito. Hindi ito makalingon sa amin at nanatili lamang nakasiksik sa may gilid ng kubo.

Anong nangyayari?!

Agad akong pumasok sa loob at yinakap si ditse Anastasia. Umiiyak na pala ito. Ramdam kong nanginginig si Ditse Philautia habang nakaakap ako sa kanya.

“Hindi ka na nakuntento sa akin, Itay! Kulang pa ba ako? Kulang pa ba ang katawan ko? Pati ba naman ang walang muwang kong kapatid?! Ang baboy mo! Ang baboy mo! Napakawala mong kwentang Ita—”

Gulat na napasigaw kami ng bigla na lang tumilapon si ditse Philautia dahil sa lakas ng sampal ni Itay.

“Manahimik ka, Philautia! Wala kang karapatang pagtaasan ako ng boses dahil ama mo ako!”

Halos isiksik ko na ang sarili ko kay ditse Anastasia. Ano na bang nangyayari?! Wala akong maintindihan!

Napaiyak na lang kami ng sinaraduhan ni Itay ang pinto saka mahigpit na itinali ito.

“Total nandito naman na kayo, edi lulubusin ko na.”

Tila sa mga oras na iyon hindi siya ang Itay na kilala ko. Ang Itay na kilala ko ay mapagmahal, maalaga at marespeto sa amin. Pero tila hindi siya ang nakikita ko. Tila isang demonyo na. Nanlilisik ang mata ni Itay habang malawak ang pagkakangisi sa amin.

“Itay, maaawa ka. K-Kahit ako na lang. Huwag na po ang mga kapatid ko. Masisikmura ko kahit ako lang. P-Pero huwag naman po pati sila, ang babata pa nila para maranasan 'yan.”

Lumuluhod na si ditse Philautia habang walang tigil sa pag-iyak. Nakayakap pa rin ako kay ditse Anastasia. Sa halip na siya ang niyayakap ko kanina, heto at ako na ang pinoprotektahan niya. Nakasiksik ako kay Ditse Anastasia, hindi inaalinta na nakahubad siya at may natuyo pang dugo sa pagitan ng hita niya.

“Itay maawa ka. Ako na lang. Ako na lang ang galawin mo huwag na ang mga kapatid ko.”

Puro iyakan na kami sa loob ng kubo. Ngunit sino nga bang makakarinig sa amin.

Walang nakakarinig sa amin.

Kahit anong pagmamakaawa pa ang ginawa namin, hindi pa rin nakinig si Itay. Hindi niya pinakinggan ang mga palahaw at iyak namin. Hindi niya pinakinggan ang mga pakiusap namin. Sa edad na walong taong gulang ay kinuha niya ang pagiging inosente at birhen ko. Sa edad na walong taong gulang ninakaw niya ang lahat sa akin. 

Sa edad na walong taong gulang nasaksihan ko kung gaano kademonyo ang tao pagdating sa tawag ng laman.