Maria’s POVMasaya ako habang pinagmamasdan siya. Para siyang batang nakawala sa matagal na pagkakakulong. Ang dati niyang malamig at seryosong mukha ay napalitan ng saya at pagkamangha. Wala siyang pakialam sa mga tingin at bulungan ng mga tao sa paligid—sa halip, abala siyang i-enjoy ang bawat sandali.Naglakad kami patungo sa kabilang bahagi ng parke kung saan matatagpuan ang playground. Namamangha siyang lumapit doon, tila hindi makapaniwala sa kanyang nakikita. Mabuti na lang at walang mga bata sa paligid, kaya malaya siyang makapaglibot nang hindi naiilang."Let’s go," aniya bigla, sabay hawak sa kamay ko.Napatingin ako sa magkahawak naming kamay, tulala at hindi makagalaw. Hinila niya ako papunta sa isang slide. Nang bumalik ako sa ulirat, napansin kong nasa itaas na kami. Pinauna niya akong umupo sa slide habang siya naman ay pumwesto sa likod ko, iniikot ang kanyang mga braso sa aking baywang.Ramdam ko ang init ng kanyang katawan habang nakayakap siya sa akin. Naiilang ako,
.MARiA’S POVDahan-dahan kong tinapik ang kanyang pisngi habang nakahilig siya sa aking hita. Ramdam ko ang mabagal at pantay niyang paghinga, senyales na mahimbing ang kanyang tulog. Narating na namin ang harapan ng kanilang bahay, ngunit hindi ko pa rin maalis ang kaba sa aking dibdib matapos marinig ang sinabi ni Manong Driver kanina."Hinahanap na siya ng daddy niya."Napalunok ako ng laway. Hindi ko alam kung paano magpapaliwanag sa ama ni Jhon, lalo na’t hindi ko naman intensyong dalhin siya kung saan-saan."Jhon, nandito na tayo," mahinahon kong bulong habang patuloy siyang tinatapik.Napapaungol siya nang mahina, tila ayaw pang magising mula sa kanyang mahimbing na tulog. Dahan-dahan niyang iminulat ang kanyang mata, ngunit halata pa rin ang antok. Inunat niya ang kanyang mga braso at nagtakip ng bibig habang patuloy na nililidlid ang kanyang mga mata.Hindi ko naiwasang matawa sa kanyang reaksyon—parang batang puyat na pinilit gumising para pumasok sa eskwela. O mas tamang s
MARiA's POVMabilis lumipas ang isang buwan, at masasabi kong naging maayos naman ang trabaho ko dito. Sa totoo lang, hindi naman mahirap alagaan si Jhon. Minsan nga, iniisip ko kung bakit pa talaga siya kailangan ng yaya, pero dahil na rin sa trabahong ito ay may maayos akong hanapbuhay, kaya wala na rin akong reklamo.Ngayon, inutusan ako ni Supremo na mamalengke. Ewan ko ba kung bakit "Supremo" ang tawag sa kanya ng mga tao dito, kaya nakisabay na rin ako sa pagtawag sa kanya ng ganun. Hindi ko na rin tinanong kung bakit, baka mamaya may istorbo pa akong hindi dapat malaman.Maaga akong gumayak para mamalengke, lalo na’t wala si Yaya Rosa dahil day-off niya ngayon. Alas-sais pa lang ng umaga, kaya siguradong tulog pa si Jhon. Hindi ko na siya ginising, tutal hindi ko naman siya kailangang isama.Nang palabas na ako ng kwarto, sakto namang bumukas ang pinto ng kwarto ni Jhon. Nagulat ako sa kanya, at mukhang nagulat din siya nang makita ako. Saglit siyang natigilan at napatingin sa
NARRATOR'S POVPagdating nina Jhon at Maria sa mall, agad na napakunot ang noo ng dalaga nang mabasa ang nakasulat sa malaking signage sa harapan ng gusali—RHIAN MALL.Napaisip si Maria. Sino si Rhian? Isa kaya ito sa mga babaeng nagustuhan ni Jhon? Bigla siyang nakaramdam ng kirot sa dibdib, isang pakiramdam na hindi niya maipaliwanag. Mabilis niya iyong iwinaksi sa isip niya, pinili niyang huwag bigyan ng ibang kahulugan. Dapat lang siyang mag-focus sa pamamalengke, iyon naman ang pakay nila rito.“Let’s go,” malamig ngunit mahinahong yaya ni Jhon.Tumango na lang siya at sumunod sa binata, pero ramdam niyang maraming mata ang nakatutok sa kanila habang naglalakad. Sa loob ng isang buwan niyang pananatili sa bahay ni Jhon bilang yaya, unti-unti niyang napansin ang pagbabago sa binata. Nasanay na ito sa presensya ng ibang tao, isang malaking progreso mula sa pagiging mailap at mahilig magkulong sa bahay. Palagi niya itong hinihikayat na lumabas—maglakad-lakad sa village, tumambay sa
JHON'S POVHabang abala si Maria sa pagkuha ng mga nakasulat sa listahan, natanaw ko si Rhian—ang kapatid ko—na tila may inaasikaso rin sa di kalayuan. Agad ko siyang nilapitan, at nagulat pa siya nang makita ako."Kuya! Anong ginagawa mo rito?" masayang bati niya habang mabilis akong niyakap.Napangiti ako. "Dumalaw ako sa mall mo, syempre. Ikaw naman, parang hindi mo ako pwedeng makita sa ganitong lugar."Natawa si Rhian at umiling. "Hindi naman! Hindi lang ako sanay na makita kang nasa pampublikong lugar nang kusa! Alam mo namang madalas kang nakakulong sa bahay."Sa totoo lang, medyo sanay na ako sa mataong lugar dahil madalas akong isama ni Maria kung saan-saan—simbahan, parke, at kung minsan, nagjo-jogging pa kami. Naiirita nga lang ako tuwing may lalaking napapatitig sa kanya. Kapag naglalakad kami sa labas, halos lahat ng makasalubong namin ay sumusulyap sa kanya. Hindi ko maintindihan kung bakit nakakaapekto sa akin ang ganitong bagay, pero hindi ko rin kayang balewalain."Oh
MARIA'S POVIlang araw na ang lumipas mula nang pumasok si Jhon sa aking silid at nakita akong nakatapis. Simula noon, iniiwasan ko na siya. Hindi ko alam kung napapansin niya, pero kapag nararamdaman ko ang presensya niya sa paligid, agad akong umaalis o lumalayo upang hindi magkrus ang landas namin. Nakakahiya kasi! Hindi ko matanggap na nakita niya ako sa ganoong estado—at ang pinakamasama? Nakatitig lang siya!Ngayon ay nandito ako sa kanyang silid, inaayos ang kanyang mga gamit. Wala siya, kaya panatag akong kumikilos. Mabuti na lang at lumabas siya—ayaw ko siyang makita dahil baka maalala ko na naman ang nangyari. Napapailing na lang ako sa sarili ko."Maria, hija, pagkatapos mong mag-ayos diyan, maaari mo bang hintayin ang magde-deliver ng tubig sa labas?" tawag ni Yaya Rosa mula sa kusina."Opo, Yaya!" magalang kong sagot at agad tinapos ang aking ginagawa.Sa totoo lang, madali lang naman ang trabaho ko—asikasuhin ang pagkain ni Jhon, linisin ang kanyang kwarto, at tiyaking m
MARIA'S POV"Get ready, we're going somewhere!"Napapitlag ako sa biglaang pagsulpot ni Jhon sa aking silid. Halos mahulog ko pa ang tinutupi kong damit dahil sa gulat.Ni hindi man lang marunong kumatok ang loko! Ang kapal talaga ng mukha. Napalingon ako sa kanya, kita ko ang nakataas niyang kilay habang nakatayo sa pintuan, para bang siya pa ang naiinis."Hindi ka na marunong kumatok?" inis kong tanong habang nagkakrus ang aming paningin.Hindi siya agad sumagot, sa halip ay ngumiti lang ng nakakaakit.Sh*t! Ano ba 'tong nararamdaman ko? Bakit parang hindi na tama ang tibok ng puso ko?"Don't ask questions. Just dress up," utos niya sa malamig na tono.Napairap ako. Masama bang magtanong?"Why would I?" sagot ko, ngunit napahinto ako nang mapansin kong napa-English ako. Ayan na nga ba sinasabi ko! Kahit kailan talaga, nadadala ako sa pagsasalita niya. Madalas kasi siyang mag-English kapag nagsasalita, kaya minsan parang nahahawa na rin ako.Ngunit imbes na sagutin ako, tinaasan niya
NARRATOR'S POVHindi mapakali si Maria sa isang sulok. Pakiramdam niya, lahat ng taong dumaraan at napapatingin sa kanya ay binibigyan siya ng mapanuring tingin. Para bang wala siya sa lugar, at lalo lang siyang nanliit sa kanyang suot na simpleng damit habang ang iba ay nakabihis nang bonggang-bongga."Sir, mauuna na po akong umuwi," agaw niya ng pansin kay Jhon, na abala sa pakikipag-usap sa ilang bisita.Simula nang makilala ni Jhon si Maria, tumaas ang kumpiyansa niya sa sarili. Hindi na siya takot humarap sa maraming tao, at nagpapasalamat siya kay Maria dahil dito. Kaya naman nang marinig niya ang sinabi nito, agad siyang napalingon sa dalaga at lumapit. Ngunit hindi pa man siya nakakalapit nang husto, biglang dumating ang kakambal niyang si Rhian, na agad siyang ginawaran ng mahigpit na yakap.Napaiwas ng tingin si Maria. Parang may bahagyang kumurot sa kanyang puso sa nakita.'Sa harap ko pa talaga!' inis niyang sambit sa sarili sabay irap sa hangin.Sabay na nagbitaw sa yakap
NARRATOR'S POVHindi mapakali si Maria sa isang sulok. Pakiramdam niya, lahat ng taong dumaraan at napapatingin sa kanya ay binibigyan siya ng mapanuring tingin. Para bang wala siya sa lugar, at lalo lang siyang nanliit sa kanyang suot na simpleng damit habang ang iba ay nakabihis nang bonggang-bongga."Sir, mauuna na po akong umuwi," agaw niya ng pansin kay Jhon, na abala sa pakikipag-usap sa ilang bisita.Simula nang makilala ni Jhon si Maria, tumaas ang kumpiyansa niya sa sarili. Hindi na siya takot humarap sa maraming tao, at nagpapasalamat siya kay Maria dahil dito. Kaya naman nang marinig niya ang sinabi nito, agad siyang napalingon sa dalaga at lumapit. Ngunit hindi pa man siya nakakalapit nang husto, biglang dumating ang kakambal niyang si Rhian, na agad siyang ginawaran ng mahigpit na yakap.Napaiwas ng tingin si Maria. Parang may bahagyang kumurot sa kanyang puso sa nakita.'Sa harap ko pa talaga!' inis niyang sambit sa sarili sabay irap sa hangin.Sabay na nagbitaw sa yakap
MARIA'S POV"Get ready, we're going somewhere!"Napapitlag ako sa biglaang pagsulpot ni Jhon sa aking silid. Halos mahulog ko pa ang tinutupi kong damit dahil sa gulat.Ni hindi man lang marunong kumatok ang loko! Ang kapal talaga ng mukha. Napalingon ako sa kanya, kita ko ang nakataas niyang kilay habang nakatayo sa pintuan, para bang siya pa ang naiinis."Hindi ka na marunong kumatok?" inis kong tanong habang nagkakrus ang aming paningin.Hindi siya agad sumagot, sa halip ay ngumiti lang ng nakakaakit.Sh*t! Ano ba 'tong nararamdaman ko? Bakit parang hindi na tama ang tibok ng puso ko?"Don't ask questions. Just dress up," utos niya sa malamig na tono.Napairap ako. Masama bang magtanong?"Why would I?" sagot ko, ngunit napahinto ako nang mapansin kong napa-English ako. Ayan na nga ba sinasabi ko! Kahit kailan talaga, nadadala ako sa pagsasalita niya. Madalas kasi siyang mag-English kapag nagsasalita, kaya minsan parang nahahawa na rin ako.Ngunit imbes na sagutin ako, tinaasan niya
MARIA'S POVIlang araw na ang lumipas mula nang pumasok si Jhon sa aking silid at nakita akong nakatapis. Simula noon, iniiwasan ko na siya. Hindi ko alam kung napapansin niya, pero kapag nararamdaman ko ang presensya niya sa paligid, agad akong umaalis o lumalayo upang hindi magkrus ang landas namin. Nakakahiya kasi! Hindi ko matanggap na nakita niya ako sa ganoong estado—at ang pinakamasama? Nakatitig lang siya!Ngayon ay nandito ako sa kanyang silid, inaayos ang kanyang mga gamit. Wala siya, kaya panatag akong kumikilos. Mabuti na lang at lumabas siya—ayaw ko siyang makita dahil baka maalala ko na naman ang nangyari. Napapailing na lang ako sa sarili ko."Maria, hija, pagkatapos mong mag-ayos diyan, maaari mo bang hintayin ang magde-deliver ng tubig sa labas?" tawag ni Yaya Rosa mula sa kusina."Opo, Yaya!" magalang kong sagot at agad tinapos ang aking ginagawa.Sa totoo lang, madali lang naman ang trabaho ko—asikasuhin ang pagkain ni Jhon, linisin ang kanyang kwarto, at tiyaking m
JHON'S POVHabang abala si Maria sa pagkuha ng mga nakasulat sa listahan, natanaw ko si Rhian—ang kapatid ko—na tila may inaasikaso rin sa di kalayuan. Agad ko siyang nilapitan, at nagulat pa siya nang makita ako."Kuya! Anong ginagawa mo rito?" masayang bati niya habang mabilis akong niyakap.Napangiti ako. "Dumalaw ako sa mall mo, syempre. Ikaw naman, parang hindi mo ako pwedeng makita sa ganitong lugar."Natawa si Rhian at umiling. "Hindi naman! Hindi lang ako sanay na makita kang nasa pampublikong lugar nang kusa! Alam mo namang madalas kang nakakulong sa bahay."Sa totoo lang, medyo sanay na ako sa mataong lugar dahil madalas akong isama ni Maria kung saan-saan—simbahan, parke, at kung minsan, nagjo-jogging pa kami. Naiirita nga lang ako tuwing may lalaking napapatitig sa kanya. Kapag naglalakad kami sa labas, halos lahat ng makasalubong namin ay sumusulyap sa kanya. Hindi ko maintindihan kung bakit nakakaapekto sa akin ang ganitong bagay, pero hindi ko rin kayang balewalain."Oh
NARRATOR'S POVPagdating nina Jhon at Maria sa mall, agad na napakunot ang noo ng dalaga nang mabasa ang nakasulat sa malaking signage sa harapan ng gusali—RHIAN MALL.Napaisip si Maria. Sino si Rhian? Isa kaya ito sa mga babaeng nagustuhan ni Jhon? Bigla siyang nakaramdam ng kirot sa dibdib, isang pakiramdam na hindi niya maipaliwanag. Mabilis niya iyong iwinaksi sa isip niya, pinili niyang huwag bigyan ng ibang kahulugan. Dapat lang siyang mag-focus sa pamamalengke, iyon naman ang pakay nila rito.“Let’s go,” malamig ngunit mahinahong yaya ni Jhon.Tumango na lang siya at sumunod sa binata, pero ramdam niyang maraming mata ang nakatutok sa kanila habang naglalakad. Sa loob ng isang buwan niyang pananatili sa bahay ni Jhon bilang yaya, unti-unti niyang napansin ang pagbabago sa binata. Nasanay na ito sa presensya ng ibang tao, isang malaking progreso mula sa pagiging mailap at mahilig magkulong sa bahay. Palagi niya itong hinihikayat na lumabas—maglakad-lakad sa village, tumambay sa
MARiA's POVMabilis lumipas ang isang buwan, at masasabi kong naging maayos naman ang trabaho ko dito. Sa totoo lang, hindi naman mahirap alagaan si Jhon. Minsan nga, iniisip ko kung bakit pa talaga siya kailangan ng yaya, pero dahil na rin sa trabahong ito ay may maayos akong hanapbuhay, kaya wala na rin akong reklamo.Ngayon, inutusan ako ni Supremo na mamalengke. Ewan ko ba kung bakit "Supremo" ang tawag sa kanya ng mga tao dito, kaya nakisabay na rin ako sa pagtawag sa kanya ng ganun. Hindi ko na rin tinanong kung bakit, baka mamaya may istorbo pa akong hindi dapat malaman.Maaga akong gumayak para mamalengke, lalo na’t wala si Yaya Rosa dahil day-off niya ngayon. Alas-sais pa lang ng umaga, kaya siguradong tulog pa si Jhon. Hindi ko na siya ginising, tutal hindi ko naman siya kailangang isama.Nang palabas na ako ng kwarto, sakto namang bumukas ang pinto ng kwarto ni Jhon. Nagulat ako sa kanya, at mukhang nagulat din siya nang makita ako. Saglit siyang natigilan at napatingin sa
.MARiA’S POVDahan-dahan kong tinapik ang kanyang pisngi habang nakahilig siya sa aking hita. Ramdam ko ang mabagal at pantay niyang paghinga, senyales na mahimbing ang kanyang tulog. Narating na namin ang harapan ng kanilang bahay, ngunit hindi ko pa rin maalis ang kaba sa aking dibdib matapos marinig ang sinabi ni Manong Driver kanina."Hinahanap na siya ng daddy niya."Napalunok ako ng laway. Hindi ko alam kung paano magpapaliwanag sa ama ni Jhon, lalo na’t hindi ko naman intensyong dalhin siya kung saan-saan."Jhon, nandito na tayo," mahinahon kong bulong habang patuloy siyang tinatapik.Napapaungol siya nang mahina, tila ayaw pang magising mula sa kanyang mahimbing na tulog. Dahan-dahan niyang iminulat ang kanyang mata, ngunit halata pa rin ang antok. Inunat niya ang kanyang mga braso at nagtakip ng bibig habang patuloy na nililidlid ang kanyang mga mata.Hindi ko naiwasang matawa sa kanyang reaksyon—parang batang puyat na pinilit gumising para pumasok sa eskwela. O mas tamang s
Maria’s POVMasaya ako habang pinagmamasdan siya. Para siyang batang nakawala sa matagal na pagkakakulong. Ang dati niyang malamig at seryosong mukha ay napalitan ng saya at pagkamangha. Wala siyang pakialam sa mga tingin at bulungan ng mga tao sa paligid—sa halip, abala siyang i-enjoy ang bawat sandali.Naglakad kami patungo sa kabilang bahagi ng parke kung saan matatagpuan ang playground. Namamangha siyang lumapit doon, tila hindi makapaniwala sa kanyang nakikita. Mabuti na lang at walang mga bata sa paligid, kaya malaya siyang makapaglibot nang hindi naiilang."Let’s go," aniya bigla, sabay hawak sa kamay ko.Napatingin ako sa magkahawak naming kamay, tulala at hindi makagalaw. Hinila niya ako papunta sa isang slide. Nang bumalik ako sa ulirat, napansin kong nasa itaas na kami. Pinauna niya akong umupo sa slide habang siya naman ay pumwesto sa likod ko, iniikot ang kanyang mga braso sa aking baywang.Ramdam ko ang init ng kanyang katawan habang nakayakap siya sa akin. Naiilang ako,
Chapter 12Maria's POVHalos abot-langit ang hiya na naramdaman ko nang sabihin niyang magsuot ako ng bra. Ganoon na ba ako kataranta para makalimutan iyon? Hindi ko alam kung dahil ba sa pagmamadali o sa kaba na dulot ng presensya niya, pero nakakahiya talaga!Sa loob ng sasakyan, tanging katahimikan ang pumuno sa paligid. Ang tunog lang ng makina at ang mahihinang ugong ng sasakyan ang maririnig. Naramdaman ko ang bigat ng atmospera sa pagitan naming dalawa. Hindi ko alam kung paano sisimulan ang usapan, pero hindi ko rin kayang tiisin ang nakakabinging katahimikan."Ahh, sir... hindi ba magagalit ang daddy mo kapag nakita ako?" basag ko sa katahimikan, bahagyang kinakabahan.Natatakot talaga ako sa daddy niya. Paano ba naman kasi, nakita kong nag-iba ang kulay ng mata niya! Ganoon na lang ang kaba ko—hindi ko alam kung anong klaseng pamilya ba ang napasukan ko.Nabaling ang tingin niya sa akin, na kanina pa nakatutok sa labas. Kitang-kita ko ang pagkamangha sa kanyang mga mata haba