"May nakalap ka na ba?"
Ito ang aking katanungan kay Graciela mula noong ako'y makapasok sa silid na kinaroroonan niya. Ang tanging ilaw lamang na nagpapaliwanag sa loob ng silid na iyon ay ang sinindihang lampara na nasa lamesa katabi ng inuupuan ng yaong dalaga. Sa kanyang mga kamay ay hawak niya ang maskarang uwak na suot ng isa sa mga lalaking bumihag kay Carmela kung saan nang maabtan ko ay pilit pa rin niyang binabasa gamit ang kanyang taglay na kakayahan sa pagbabasakaling mahanap ang mga nangdukot sa aking kaibigan. Pagkarinig ni Graciela sa aking katanungan ay tiningnan niya lamang ako. Nagpakita siya sa akin nang isang nalulungkot na mukha kaya napagtatwa ko kaagad kung ano ang isasagot niya. Hindi man nagbikas ni isang salita ay alam kong bigo pa rin kaming dalawa sa aming nais mangyari nang binigyan niya lamang ako nang palingon-lingon sa ulo bilang sagot. Iyon ay ang ikalimang pagkakataon na naming sinubukang basahin ang maskara at hanggang ngayon ay hindi pa rin
Wala akong ibang naririnig sa paligid kundi ang aking malalakas na hingal habang ako'y tumatakbo sa kahabaan ng isang di malamang bulwagan. Walang ilaw rito. Walang kahit ano maliban na lamang sa bumabalot na kadiliman. Kahit nawawala na'y patuloy pa rin ako s pagtakbo na hangad ay ang makatakas mula sa hindi malamang lugar na ito. Nararamdaman ko na lang bigla ang panghihina nang aking mga binta dala ng pagod sapagkat may ilang oras na rin akong nagtatatakbo. Sugatan pa ang kaliwang braso ko na natusok sa isang matulis na bagay kaya dumadaloy na sa buong braso ko ang mapupulang dugo. Tumatakbo ako dahil may humahabol sa akin. Hindi ko alam kung sino o ano itong sumusunod sa akin, ngunit ramdam ko ang panganib na maaari niyang dalhin sa akin. Tila wala namang katapusan ang paselyong aking tinatakbuhan. Sa bawat hakbang ko ay para bang humahaba pa ito na ni di ko magawang matanaw ang bandang duluhan nito. Nangilabot naman ako noong marinig ko ang mabibigat na mga hakbang ng anong ito
Isang bagong araw para sa panibagong kinabukasan.Ito ang naging sabi ko sa sarili habang tinatanaw mula sa ventanilla ng cuarto ang maganda at maaliwalas na araw sa malawak na kalangitan ng San Nicolas. Sumilaw at nadama ko rito ang dala nitong kakaibang init na muli kong nadarama matapos ang nagdaang tatlong araw. Ito ay ang kakaibang init na dulot ng nakakasilaw na mga silahis ng haring araw na tila ba maiuuring tulad ang init sa isang mahigpit na yakap. Parang nasa ibang mundo ako napadpad kung maihahambing lamang ang aking nararamdaman, hindi alintana ang mga kahindik-hindik na tanawin sa nawasak na karatig bayan nitong Santa Lucia.Nagising ako nang maaga. Mulang mangyari ang digmaan ng mga halimaw sa Santa Lucia ay paputol-putol na ang pagtulog ko at minsan pa'y nagigising na lamang ako bigla sa kalagitnaan ng gabi dahil sa mga masasamang panaginip. Hindi pa man sumibol ang araw ay mulat na ako sa higaan at para tanggalin ang pagkabagot ay ginawa ko na ang ilang
Panganib.Wala akong ibang kutob sa mga sandaling iyon kundi ang nakaambang panganib. Mulang matambangan ng mga alagad ng Savpuyri ay kanila akong ibinalik kaagad sa kulungan. Sinubukan kong manlaban ngunit noong ako'y dinadala nila pabalik ay naninigas pa rin ako't hindi ko maigalaw ang aking buong katawan. At noong ako ay naipasok na muli sa kulungan ay laking kapanagan naman ang umiral sa akin nang lumusaw bigla ang paninigas at makakaya ko nang igalaw muli ang aking katawan.Sa pag-alis ng dalawang lalaking naka maskarang uwak ay hindi ko mapigilan ang mangilabot sa makikita. Isang napakalaking lugar yaon na may nagsisiharapang mga de rehas na pintuan. Balot na balot ang paligid sa kadiliman at ang tanging nagbibigay ilaw lamang roon ay ang isang umaapoy na sulong inilagay nila sa harapan ng aking kulungan. Matatanto na may ilang matagal na ring nakatayo ang kulungang yaon dahil sa nangangalawang na ang nga rehas nito pati na ang ginagamit na kandado. Dagdagan pa a
Itinatag noong 1754, ang kampanaryo ng Catedral de San Pablo ay ang pinakamataas na istrukturang makikita sa buong bayan ng Sangrevida. May taas itong trenta metros na kung titingnan ang tutok nito mula sa lupa ay para bang humahalik na ito sa kalangitan. May lawak ang campanario nang sampung metros na may parisukat ang hugis at sa ibaba ay pinaligiran ito ng iba't ibang uri ng halamang ornamentales at mga makukulay na bulaklak na lalong nagpaganda dito. Yari ang kabuuan ng katawan nito sa makakapal na batong adobe, ilang batong korales, at matitigas na kahoy. Ang pondasyong nagpapatayo naman dito ay gawa sa purong adobe rin na inilibing sa lupa sa may lalim na labinglimang metros bilang pagpapatatag sa kampanaryo laban sa anumang delubyong darating gaya ng mga lindol at pagbagyo. Dahil katabi lang nito ang napakalaking Catedral de San Pablo, kinulayan din ito ng kulay crema na nan
Upang maparam man lang sandali ang kanyang nararamdamang pighati dahil sa nangyari kaninang umaga, kinagabihan, ay naisipan ni Andracio ang mag-inom at magpakalasing sa alak kaya tumungo siya sa Valiente, isang malaking bahay inuman sa Vinos Calleja. Gaya sa karaniwang madadatnan sa isang bahay inuman, di pa man siya nakapasok sa loob ay naririnig na niya sa silong ang napakaingay na mga kantahan, kuwentuha't tawanan ng mga nag-iinuman pati na ang sumisingaw ditong bantot na likha ng pinaghalong alak at usok ay naaamoy na rin ni Andracio pagkarating niya. Malakas pa rin ang ulan sa gabing iyon. Di tumila magmula pa kaninang umaga kaya nung makarating na ay pumasok siya agad sa loob ng Valiente para maibsan ang dinadamdam na lamig dahil sa pagkabasa. Pagpasok ng Bastong Loro sa Valiente, bumungad agad sa kanya sa loob ang napakaraming tao na sa pinagsamang iba't ibang pagtipon-tipon ng mga ito ay tila napupuno na ang kabuuan ng bahay inuman. Inaasahan na ito sapagkat simulang maisara
Kaya naman, upang mapigilan niyang lumabas ang pinaghalong suklam at galit at baka mangdilim pa ang kanyang paningin, tinapos na ni Andracio ang kanyang huling inuming vino, nagbayad at dali dali siyang tumayo sa kinauupuang silya, palabas na nang bahay inuman. Pagkarating sa entrada ay natanaw niyang malakas pa rin ang ulan sa labas, na batay sa buhos ay di yata titila hanggang sa kinabukasan. Sumukob na muna ang Bastong Loro sa isang sulukang gilid sa may silong ng Valiente para patilain bahagya ang ulan. Dama niya rin ang lamig ng hangin doon kaya kanyang niyakap ang sarili para mainitan.Sa paghihintay na mapahina ang ulan, naalala muli ni Andracio si Julian, ang pamangkin ni Don Condrado. Hindi niya ito nakita sa buong araw na iyon kung kaya napaisip siya kung nasaan ito. Hindi rin ito pumunta sa kanyang clinica sa Barangay Umag ayon sa mga pinagtanungan niyang mga tagaroon. Malamang katulad
Sa nakaraang sampung taon...."May bumabagabag ba sa iyo, Julian?" ang may ngiting tanong sa kanya ni Don Condrado habang silang dalawa ay sumasakay sa isang karwahe.Nakita kasi nito na hindi kumikibo sa kinauupuan ang labindalawang taong gulang pa noong si Julian. Nagtanong naman ito ulit nang walang makuhang tugon mula sa bata, batid ang dahilan kung bakit ganoon ang inaasal ng pamangkin."Nalulungkot ka pa rin ba sa pagkawala ng iyong maestro?" tanong ni Don Condrado. Ang tinutukoy niyang maestro ay si Jose Calisto de San Gabriel, isang dayuhang manlalakbay, na dalawang linggo nang hindi nagpapakita kay Julian. Sa tanong na ito ay binasag na ng batang Guevarra ang kanyang pananahimik at nagsalita na sa kanyang tiyuhin. "Sa tingin niyo po ba, Tiyo Dado, babalik pa si Ginoong Calisto?" anito na mararamdaman sa boses ang kababaan ng loob. Pinunan naman ni Don Condrado ang bata nang wasto at to
Nadarama agad ni Julian Guevarra ang paglusong ng matinding sakit sa kanyang ulo, pagkagising niya, tanghaling-tapat. Sa tindi ng sakit ay napahawak siya't hinilot sa dalawang kamay ang mga gilid ng noo para mawala man lang kahit kunti ang kanyang iniinda. Alam naman niya kung ano ang nagdulot nito sa kanya kung kaya ganun na lamang katindi ang pagsakit ng kanyang ulo.Ito ay dahil sa mga nakakalunong na alak na kanyang ininom kagabi habang siya ay nagluluksa.Buong araw nagkulong sa cuarto kahapon si Julian. Hindi siya lumabas at pumunta sa Plaza Polistico kung saan ibinitay sa harap ng maraming tao ang kanyang tiyuhing si Don Condrado. Mas pinili niya ang maglugmok sa cuarto upang makapag-isa kaysa sa makita ang naging magimbal na kamatayan ng kanyang nag-iisang tiyuhin. Hindi niya tanggap ang nangyari kay Don Condrado. Kailanman ay di niya ito matatanggap sa tanang buhay niya dahil para sa kanya, hindi makatarungan ang pagbitay kay Don Condrado. Kaya nga kagabi, nan
Isang araw na siyang hindi nakakain at sigurado akong nagugutom at nauuhaw na iyon sa madilim na kulungang doon. Kaya naisipan kong dalhan ang lalaki ng pagkain at tubig pagkatapos kong kumain. Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. Nanlaban ako kaya binubog nila ako upang makuha lamang ang kwaltang nais nilang kunin mula sa akin. Napagbatid din ni Pedro ang ilang nagsisidatingang mga tao roon; may ilang mga kababaihang nakasuot ng magaganda't magagarang traje de boda na naghahagikhikan pa sa isa't isa habang papasok sa loob ng mansyon at may nakikita rin siyang mga papasok na mga kalalakihan roon na nakasuot ng iba't ibang isitilo ng chachetta at pantalones na sa mga kilos at tindig ay kagalang-galang tingnan. "Alas siete na pala," anya ni Don Condrado sa sarili nang malaman na ang oras. Sa di malamang dahilan, tumigil ang mga tulisan, umalis na sinunod ang ninais ng napakagandang babaeng iyon. Wari ko, hindi yata nila matanggihan ang tila isang anghel na dilag ka
Suot ang maganda at gawa sa bulak na chachetta na itim na pinalooban niya ng puting polo at kurbatang itim, ay inayos ito ni Julian sa paglabas niya ng sinakyang karwahe. "Hindi na kailangan iyan, kaibigan," wika ng lalaking panauhin sa amin nang gumitla ito. Ang mga arko namang ito ay bumuo ng malalaking debatong kaha kung saan may mga butas na siyang ginagawang tanawan at lusutan ng mga bumabaril mula sa loob ng fuerte. Nabaliw ito dahil sa labis na pagnanasa nitong maging pinakatanyag na pintor sa bansa kaya halos ginugol na niya ang buong sarili sa pagpipinta ng kung anu-anong mga larawan. Tiningnan niya ang inventario doon kung tugma ba ang mga nakasulat ayon sa pagsusuring ginawa niya. "Natutuwa ako, Carmela, at masaya kang makilala sila," wika ni Natalia sa akin na may bakas ng tuwa sa kanyang mukha para sa akin. Alam niyang sa bayang ito magsisimula ang bukang liwayway ng aking bagong buhay. Ang alak ang nagbibigay gaan sa aking loob bukod sa isang pang likidong parehong nil
"Iyon lang ang masasabi mo?" ang napabulalas na tanong ni Venancio, ang ama ni Sergio, bulalas man ngunit nasa mahinang tinig. Sa pagkakataong iyon ay para bang nalalasap sa dulo ng kanyang dila ang lamang matatamis nito na siyang napapalunok naman sa natitirang laway sa bibig niya. May sakit po kasi ngayon ang nanay ko at wala akong maiuuwi ngayon kung wala po akong mababaleng pera ngayon. akbo lang siya nang takbo, at habang hinihingal na ay may palingon-lingon niyang tinitingnan ang kanyang bandang likuran na tila ba may tinatakbuhan siyang di makita-kitang bagay sa lilim ng kadilimang naroon. Kumalam na ulit ang kanyang tiyan. "Hindi! Umalis ka na!" At sinipa si Clara ulit ng matabang donya. Nang matumba ang dalaga, kinuha siya bigla ng senyora, kapit ang kanyang suot na puting baro. Matagal lumipas ang pagkalam nito. Pinagpawisan na rin ang noo niya dala nang matinding nararamdamang gutom. Mulang siya ay magising ay inayos muna ni Graciela ang sarili niya, tumayo siya sunod at in
Ang lahat ng ito ay karaniwang ginagawa sa pabrika ni Andracio bilang isang encargador. Paulit ulit kong tinawag ang aking mga magulang ngunit pawang katahimikan lamang ang sumagot rito. Sa bahagi ring ito makikita ang isang malaking bodega, na may pintuang malahugis arko na may mga magagandang ukit na binubuo ng mga bulalak at mga ibon. Huminto ito sa tapat ng mansyon, at pagkalabas niya nang karwahe ay napansin niya kaagad sa may labasan ng casa ang mga nakaunipormeng puro Kastilang kawal ng mahistrado na buong tindig roon na nakabantay at walang bahid ni anumang damdaming makikita sa mga pagmumukha. At nang lumingon ako upang makita kung sino iyong tumambad sa akin ay doon ko natantong ako ay tama sa pagwari ko. Halos walang tao ang nasa mercado sa araw na iyon. "Bago natin ibalik ang mangkukulam na ito sa impyerno," wika ng padre sa lahat. Hindi dahil maulan at malamig kundi dahil ang mga manininda at negosyante sa pamilihang iyon ay mga ilang tagahanga at natulungang tao ni Don A
Nagpasalamat din si Julian sa kanila at tinanggap ng buong loob ang ibinigay ng mga babae sa kanya. Wala naman siyang ibang naisip na maaaring gawin upang matapos ang pagdudurusa ng lalaki--dulot ng matinding nararamdamang sakit--kaya dala ng awa ay pinatay niya ito sa pamamagitan ng pagdiin lalo ng nakatusok na kahoy sa dibdib. Marahil hindi pa alam ng mga taga Mansion Gliriceda ang pagkawala ng kanilang señorito o hindi rin napagbatid maging nang mga tauhang nagtratrabaho sa pabrikang pagmamay-ari nito.Nang mahagip bigla sa isipan ni Andracio ang pangalan ni Julian, naalala na naman niya muli ang isang bagay. Pitong lalaki ang kaagad natanaw niya na pumasok roon na pawang may mga bitbit pang mga mataas na uri ng armas.Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Marahan siyang umakyat sa hagdanan, di inalintana ang madilim at makitid na mga hakbang, hanggang sa narating na nga niya ang tutok nito. "Ubos
Hindi ko mapipilit na sumagot siya sa akin sapagkat hindi naman niya ako kilala."Hindi ko ginustong mangyari ito sa akin. Hindi maaaring nilinlang ako noon ng aking kaibigang si Felina. Binuo ako ng isang bampirang nangangalang Mercedes,"ani pa niya sa akin. Hindi ko magawa ang makatayo mula sa pagkadapa ko sa lupa dahil nangangatog sa takot ang aking buong katawan. Kaya kailangan kong gumawa ng paraan para makatakas dahil kung hindi, tiyak mamamatay ako sa kamay ng aking kaaway na walang kalaban-laban. Tinuruan niya akong mamuhay ng karaniwan sa kabila ng sumpang aking dinadanas at sa hanggang tuluyan ko nang napigil ang aking pagkauhaw sa dugo ng tao. Kailangan na naming marating kaagad ang kuwebang iyon bago lumitaw ang kabilugan ng buwan dahil kung hindi, kutob ko, ay may masamang mangyayari. Buhat nga makahiga, binubulong ko lamang sa aking isip na iwala ang mga masasamang wari pero ang mga bakas pa rin ng takot ang tumatatak sa aking isipan. "Si Aurora talaga, kahit nakapag-asa
Ang Serapica lang ang tanging masasakyan kung papatungo sa Dapitan kaya hindi maaaring hindi sumakay sa bapor na iyon ang mga nadakip na ilustrados. Wala akong winari simula nang lumisan ako kundi ang kalimutan ang lahat ng aking mga naranasan sa Santa Lucia. Sumunod naman ako sa kargador. Kakaiba ang aking naramdaman sa kanya na hindi ko alam kung bakit gusto kong alamin ang lalaking dumaan.Sumiklab naman ang galit sa pakiramdam ni Andracio nang marinig ang mga pahambog na ito mula sa taksil. Bumaba kami sa barko na dinaanan ang hagdanang yari sa makapal na tabla. Pagbanggit niya sa pangalan ng aking alila noon,naalala ko at pumasok muli sa aking wari ang kung papaano ko napatay si Mercedes. Sa marahang pagbaba ng yumao sa kanyang lupang himlayan, biglang naagaw ang pansin ni Julian nang may makita siyang isang babae na lumapit doon. Isang nahahating maskarang puti naman ang kanyang hawak hawak sa kaliwang kamay na siyang bigay rin sa kanya ni Delfina bago ito umalis, sapagkat ang ya
Alam ni Padre Mariano na tama ang mga naging pahayag sa kanya ni Criscancio. Tanto ko, ang mahalagang pagpupulong na ito ay marahil tungkol sa mga alagad ng dilim na nagkalat na sa bansa na siya naman talagang pangunahing paksa ng lahat ng pulong. Walang ibang laman ang nasa isipan ng encargador habang siya'y nakasakay sa calesa kundi ang mga salitang natanggap niya sa dalaga. Hinablot ko ang kanyang munting katawan na siyang napunan ko ang pagkahulog mula sa aking mga bisig. Agad namang lumabas ang mag-amang Guevarra pagkatutok ng mga baril sa kanila, at pagkalabas ay walang anu-ano'y bigla na lamang tinadyakan at ginulpi ng dalawang lalaki si Don Armando. Nadarama agad ni Julian Guevarra ang paglusong ng matinding sakit sa kanyang ulo, pagkagising niya, tanghaling-tapat. Kinuha ko ang platong may lamang ulam at kanin at gamit ang kutsara ay pinasubo ko ito sa kanya. Ang punong manggagaway an gang makapangyarihan sa lahat ng mga manggagaway. Mula sa pagkakaupo sa cama ay tinunghan si
Sa paglagak ng pangpitong basong may lamang vino, biglang natalos ni Andracio sa kanyang pandinig ang isang kilalang boses. Sila ang mga dayuhang kasabay kong naglayag, mga dayuhang una pa lamang tatapak sa isla na ipinangalan ng mga Kastila sa isang hari. Natatabunan naman ng malakas na kulog ang kanyang mga nagdudurusang sigaw sa pagtawag sa pangalan ng ama na sa bawat paggapang ay ang tanging nagagawa lamang niya. "Manuela, mag ingat ka. Baka nasasaktan mo na sa higpit ng pagkakayakap mo kay Carmela," ani ni tiyo sa babaneg yumakap sa akin. Mararamdaman naman pagkapasok sa doble puerte ang bayo ng malinis na hanging nanggagaling sa labas na umihip mula sa apat na malalaking bintanang naroon. "Alam mo namang may kakayahan akong hindi kayang gawin ng iba," sagot naman niya sa akin. Malapit lang naman ang pabrika sa kanyang bahay kaya nilakad lamang ni Andracio ang pagpunta rito. Pagkarinig sa yaong pangalan ay hindi na naghintay pa ang prayle at kanya nang sinamahan ang bata pabalik