Parang nakiayon sa damdamin ng Bastong Loro ang naging timpla ng panahon sa araw na iyon.
Nakalulumo sa kaloobang tingnan ang nagkumpulang mga maiitim na kaulapan sa kalangitan na siyang mga tiyak na signos sa paparating na malakas na ulan. Madadarama naman sa buong paligid ang lamig na dala ng bumabayong hanging amihan na kung manglapnos sa mga balat ay nakakapangilabot ng balahibo. Sa malamig na umaga ding ito, habang iginapaspas kasabay ng may kalakasang bagwis ng hangin, umiba rin ang mga ipinakitang galaw ng mga maluntiang puno't mga halamang tumutubo sa tabi-tabi na tila ba mararamdaman sa bawat pagyuko't pag-indak ng mga ito ang namumuong lumbay na dumaraing at tumatawag-batid sa mga dumadaang tao sa kalye. Ngunit, gayunpaman, ang lahat ng mga ito'y hindi batid sa pansin ni Andracio de Castro kung saan sa mga pagkakataong iyon ay marahang naglalakad sa kahabaan ng Calle Agustin.
Nakababa ang ulo niya habang binabaybay ang malaki
Sa kinaroonan niya, nang matanaw ang bandang kaliwa ng entablado, nakita ni Andracio ang ilang umiiyak na mga kababaihan. Agad naman niyang nakilala ang mga ito, batay sa mga mukha, na silang mga babaeng manggagawa sa pabrika ng La Guevarra Fabrica de Tabacos Cigarillos, ang pagawaang pinamamahalaan ni Don Condrado. Di man niya ipinakita, tulad ng mga umiiyak na kababaihan, ay naghihinagpis rin si Andracio para kay Don Condrado. Bukod tanging minamahal rin niya ang yaong matandang don, hindi lamang bilang isang mabait, matapat, at magalang na may-ari ng pinagtratrabuhang pabrika kundi bilang isa ring matapat at mabuting kapamilya. Nang makita ni Andracio ang mga kababaihang manggagawa ng La Guevarra ay biglang naalala niya ang isang taong alam niya na sa mga pagkakataong ito'y labis ring naghihinagpis. Naalala din niya ang sulat na ipinabibigay sa kanya ni Don Condrado. Nakatitiyak siyang dahil sila ngang hindi mga kaano-ano ni Don Co
Sa Casa Escarlata ay may isang magarbo at engrandeng piging na magaganap. Imbitado ang lahat ng mga maituturingna mayayama't makapangyarihang tao sa buong Sangrevida o maging sa buong Ilocandia, sapagkat ang yaong piging ay inihanda mismo para sa isang napakahalagang opisyal na dumayo sa bayan;Ang Punong Mahistrado ng Real Audencia sa Felipinas.Kanina pa lumilim ang gabi sa buong bayan kaya nama'y pinapadali na ni Pedro ang sinasakyang karwahe patungo sa yaong mansyon upang sa ganun ay hindi siya mahuli sa salo-salo roon. Mag isa lamang siyang nakasakay sa karwahe, pinauna na kasi niya ang asawa na si Delfina at ang kanilang mga anak na sina Quintin at Dominico mulang hindi pa siya nakabihis nung papaalis na sana ang mga ito--buhat huli na nakauwi dahil tinapos paniya ang ilang mga nakabinbing gawain bilang alguacil mayor ng Fuerte de
Sa pag-upo'y dito na narinig ni Pedro kung ano ang pinag uusapan ng mga gobernadorcillo--at ito ay tungkol sa pagkamatay ng dating alcalde mayor."Hanggang ngayon ay hindi ko pa rin lubos nauunawaan kung bakit kinitil ng dating alkalde ang sarili niyang buhay," nalulungkot na wika ni Alejo Silva. "Hindi ko akalain na ang katulad niyang mapagmahal sa pamilya at mga kaibigan ay may nakabalot palang lihim na suliranin sa sarili. Ikinagulat ko talaga ang malagim na nangyari sa kanya,""Lahat tayo ay may nakatagong demonyo sa ating mga sarili na siyang pinakamahirap nating kalaban," mabaras na sabi ni Camilo Zarcal, ang gobernadorcillo ng San Bernardo. "Namimihasa ito sa panahon ng ating kahinaan. At nasa sa atin lamang kung ito'y patuloy nating kakalabanin upang maiwaksing tulayan o hahayaan na lamang na lamunin tayong buo hanggang sa punto ng ating kamatayan,""Ang nangyari sa alkalde ay patunay lamang na hindi lahat ng mat
Kinabukasan, matapos ang nanyaring libing kahapon, ay maagang nagtungo si Julian Guevarra sa kanyang clinica sa Barrio Umag.Apat na araw na kasi niyang hindi napupuntahan ang yaong clinica, simula noong dinakip ng mga otoridad si Don Condrado, kung kaya pagkagising niya ay naisipan niya nang pumunta roon upang muli itong buksan para sa mga nangangailangan ng servicio medico. Bukod dito ay napagbalak rin niyang paabalahin ang buong sarili sa araw na iyon upang hindi siya makapagmuni-muni uli ng mga bagay-bagay na sa kanyang damdamin ay nagpapapalumo. Ito rin ay sa ganu'y makalimutan man lang niya kahit sandali ang mga kaganapang hindi niya matanggap-tanggap tulad ng pagkamatay ng kanyang butihing tiyuhin.Pagkarating ni Julian sa clinica, buhat sakay ng kanyang karwahe, ay napansin niyang walang niisang tao ang naghihintay sa silong nito. Hindi ito tulad noo
Kinuha ng binatang doktor mula sa mesa ang isang maliit na bote. May laman itong kloroformo---isang uri ng likidong gamot na ginagamit ng mga manggagamot bilang pampatulog. Naglagay ng kunti si Julian nito sa isang malinis na bimpo. Pagkatapos ay ipinaamoy niya ito sa nakahiga at nagdudurusa pang pasyente, paunti-unting kumalma ito hanggang sa tuluyang napatulog. At nung makatulog na ay dito na sinimulan ni Julian na gamutin ang mga sugat ng yaong lalaki.Kinuha na niya dito ang mga dalang panlunas.Gamit ang isang bulak ay pinahiran ni Julian ng gamot panlihom ang mga sugat-latigo sa likod ng lalaki. Matapos mapahiran ng gamot ay binalot niya ito sa makapal na panapal upang ang mga sugat ay di mabungad sa hangin o anumang dumi, pang-iwas sa mga mapanganib na mikhay. Sunod naman niyang ginamot ang nabugbog na mukha nito kung saan nakitaan pa niya ng isang malaking hiwa sa may kaliwang kilay. Kaagad naman niyang itinahi ito---mga limang tahi-
Nakita naman ni Andracio ang nadarama ni Julian sa mukha nito. Nalulungkot rin siyang masabi iyon sa kanyang senyorito."Kung kutob po ninyo na itong Alanus ang may pasimuno sa lahat ng nangyari sa kanila, hayaan niyo po akong lumakap ng anumang kaalaman na may patungkol sa kanya, para sa inyo, senyorito, at baka may nakakaalam po mula sa iba ko pang mga kasamahan sa kapatiran" wika ni Andracio na buong loob niyang sinabi kay Julian para maiangat ang nalumong kalooban nito."Mga kasamahan? May iba ka pang kasamahan bukod kay Don Miguel?"Tumugon agad ang binatang encargador. "Maliban po sa labingdalawang nadakip ay may apat pa pong natitirang kawani ang aming kapatiran. Ito ay ako, si Don Miguel, ang dating sarhento na si Fernan Loreto, at ang isang binatang lalaki na nagngangalang Mateo Vicente. Kaya magtanong-tanong po ako sa kanila kung may nalalaman ba sila tungkol kay Alanus, "tugon niya kay Julian.
Pinagpatuloy pa rin ni Julian ang pagbabasa. Nasa bahagi na siya nung gabi na dinalaw ni Don Condrado ang pinuno ng mgatulisanes---nalaman niyang tinatawag naPuno----kung saan pinag-usapan nila ang malapit na pagbabalik ng taong tinawag nilangTukang Lawin.Napaisip naman si Julian kung sino ito, na wari niya na marahil ay kasamahan ito ng tiyuhin sa kapatiran nito. Kung kasama lang niya si Andracio, tiyak malalaman niya agad kung sino itongTukang Lawin.Maiintindihan niya rin ang ilang mga pangyayari sa talaarawan at baka malalaman niya rin ang tungkol saOritimum, kung alam nga ito ng binatangencargador.Hanggang sa huminto na lamang bigla sa pag-usad ang karwaheng sinasakyan niya na siyang pinagtatakhang malaki ni Julian.Dala
Ang hihip ng amihan-lubang sa gabing iyon ay may kahinaa't madupok kaya naging maanayad ang ugali ng kalakhang karagatan sa kanluran ng Islas Filipinas. Dahil sa kalumuang dala ng malamig na hanging ito ay naging matiwasay at malamlam ang mga along umaalulod sa pamapalibot na laot, gayon ma'y malalanghap naman sa yaong hangin ang bitbit nitong kalansahan at umaangis na kaalatan. Ang buong kalangitan ay nakisama rin sa magandang panahong nailagak sa malawak na karagatang ito kung saan kanya namang pinuno ang sarili sa mga maningning na estrelya na kung maiiuring tanaw ay tila ba isang napakahabang kulay itim na sutla sa himpapawid na ginayakan ng mga maririkit at kumikinang na diamante. Nakakalumay namang pakinggan ang aliw-iw ng tubig sa buong paligid kung saan nagdadala naman ng kakaibang kaluwaga't kapayapaan sa mga kaisipa't sa mga damdamin na may himig na kahit saanmang lugar sa lupa ay di magagawang maririnig.Sa gitn
Isang araw na siyang hindi nakakain at sigurado akong nagugutom at nauuhaw na iyon sa madilim na kulungang doon. Kaya naisipan kong dalhan ang lalaki ng pagkain at tubig pagkatapos kong kumain. Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. Nanlaban ako kaya binubog nila ako upang makuha lamang ang kwaltang nais nilang kunin mula sa akin. Napagbatid din ni Pedro ang ilang nagsisidatingang mga tao roon; may ilang mga kababaihang nakasuot ng magaganda't magagarang traje de boda na naghahagikhikan pa sa isa't isa habang papasok sa loob ng mansyon at may nakikita rin siyang mga papasok na mga kalalakihan roon na nakasuot ng iba't ibang isitilo ng chachetta at pantalones na sa mga kilos at tindig ay kagalang-galang tingnan. "Alas siete na pala," anya ni Don Condrado sa sarili nang malaman na ang oras. Sa di malamang dahilan, tumigil ang mga tulisan, umalis na sinunod ang ninais ng napakagandang babaeng iyon. Wari ko, hindi yata nila matanggihan ang tila isang anghel na dilag ka
Suot ang maganda at gawa sa bulak na chachetta na itim na pinalooban niya ng puting polo at kurbatang itim, ay inayos ito ni Julian sa paglabas niya ng sinakyang karwahe. "Hindi na kailangan iyan, kaibigan," wika ng lalaking panauhin sa amin nang gumitla ito. Ang mga arko namang ito ay bumuo ng malalaking debatong kaha kung saan may mga butas na siyang ginagawang tanawan at lusutan ng mga bumabaril mula sa loob ng fuerte. Nabaliw ito dahil sa labis na pagnanasa nitong maging pinakatanyag na pintor sa bansa kaya halos ginugol na niya ang buong sarili sa pagpipinta ng kung anu-anong mga larawan. Tiningnan niya ang inventario doon kung tugma ba ang mga nakasulat ayon sa pagsusuring ginawa niya. "Natutuwa ako, Carmela, at masaya kang makilala sila," wika ni Natalia sa akin na may bakas ng tuwa sa kanyang mukha para sa akin. Alam niyang sa bayang ito magsisimula ang bukang liwayway ng aking bagong buhay. Ang alak ang nagbibigay gaan sa aking loob bukod sa isang pang likidong parehong nil
"Iyon lang ang masasabi mo?" ang napabulalas na tanong ni Venancio, ang ama ni Sergio, bulalas man ngunit nasa mahinang tinig. Sa pagkakataong iyon ay para bang nalalasap sa dulo ng kanyang dila ang lamang matatamis nito na siyang napapalunok naman sa natitirang laway sa bibig niya. May sakit po kasi ngayon ang nanay ko at wala akong maiuuwi ngayon kung wala po akong mababaleng pera ngayon. akbo lang siya nang takbo, at habang hinihingal na ay may palingon-lingon niyang tinitingnan ang kanyang bandang likuran na tila ba may tinatakbuhan siyang di makita-kitang bagay sa lilim ng kadilimang naroon. Kumalam na ulit ang kanyang tiyan. "Hindi! Umalis ka na!" At sinipa si Clara ulit ng matabang donya. Nang matumba ang dalaga, kinuha siya bigla ng senyora, kapit ang kanyang suot na puting baro. Matagal lumipas ang pagkalam nito. Pinagpawisan na rin ang noo niya dala nang matinding nararamdamang gutom. Mulang siya ay magising ay inayos muna ni Graciela ang sarili niya, tumayo siya sunod at in
Ang lahat ng ito ay karaniwang ginagawa sa pabrika ni Andracio bilang isang encargador. Paulit ulit kong tinawag ang aking mga magulang ngunit pawang katahimikan lamang ang sumagot rito. Sa bahagi ring ito makikita ang isang malaking bodega, na may pintuang malahugis arko na may mga magagandang ukit na binubuo ng mga bulalak at mga ibon. Huminto ito sa tapat ng mansyon, at pagkalabas niya nang karwahe ay napansin niya kaagad sa may labasan ng casa ang mga nakaunipormeng puro Kastilang kawal ng mahistrado na buong tindig roon na nakabantay at walang bahid ni anumang damdaming makikita sa mga pagmumukha. At nang lumingon ako upang makita kung sino iyong tumambad sa akin ay doon ko natantong ako ay tama sa pagwari ko. Halos walang tao ang nasa mercado sa araw na iyon. "Bago natin ibalik ang mangkukulam na ito sa impyerno," wika ng padre sa lahat. Hindi dahil maulan at malamig kundi dahil ang mga manininda at negosyante sa pamilihang iyon ay mga ilang tagahanga at natulungang tao ni Don A
Nagpasalamat din si Julian sa kanila at tinanggap ng buong loob ang ibinigay ng mga babae sa kanya. Wala naman siyang ibang naisip na maaaring gawin upang matapos ang pagdudurusa ng lalaki--dulot ng matinding nararamdamang sakit--kaya dala ng awa ay pinatay niya ito sa pamamagitan ng pagdiin lalo ng nakatusok na kahoy sa dibdib. Marahil hindi pa alam ng mga taga Mansion Gliriceda ang pagkawala ng kanilang señorito o hindi rin napagbatid maging nang mga tauhang nagtratrabaho sa pabrikang pagmamay-ari nito.Nang mahagip bigla sa isipan ni Andracio ang pangalan ni Julian, naalala na naman niya muli ang isang bagay. Pitong lalaki ang kaagad natanaw niya na pumasok roon na pawang may mga bitbit pang mga mataas na uri ng armas.Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Marahan siyang umakyat sa hagdanan, di inalintana ang madilim at makitid na mga hakbang, hanggang sa narating na nga niya ang tutok nito. "Ubos
Hindi ko mapipilit na sumagot siya sa akin sapagkat hindi naman niya ako kilala."Hindi ko ginustong mangyari ito sa akin. Hindi maaaring nilinlang ako noon ng aking kaibigang si Felina. Binuo ako ng isang bampirang nangangalang Mercedes,"ani pa niya sa akin. Hindi ko magawa ang makatayo mula sa pagkadapa ko sa lupa dahil nangangatog sa takot ang aking buong katawan. Kaya kailangan kong gumawa ng paraan para makatakas dahil kung hindi, tiyak mamamatay ako sa kamay ng aking kaaway na walang kalaban-laban. Tinuruan niya akong mamuhay ng karaniwan sa kabila ng sumpang aking dinadanas at sa hanggang tuluyan ko nang napigil ang aking pagkauhaw sa dugo ng tao. Kailangan na naming marating kaagad ang kuwebang iyon bago lumitaw ang kabilugan ng buwan dahil kung hindi, kutob ko, ay may masamang mangyayari. Buhat nga makahiga, binubulong ko lamang sa aking isip na iwala ang mga masasamang wari pero ang mga bakas pa rin ng takot ang tumatatak sa aking isipan. "Si Aurora talaga, kahit nakapag-asa
Ang Serapica lang ang tanging masasakyan kung papatungo sa Dapitan kaya hindi maaaring hindi sumakay sa bapor na iyon ang mga nadakip na ilustrados. Wala akong winari simula nang lumisan ako kundi ang kalimutan ang lahat ng aking mga naranasan sa Santa Lucia. Sumunod naman ako sa kargador. Kakaiba ang aking naramdaman sa kanya na hindi ko alam kung bakit gusto kong alamin ang lalaking dumaan.Sumiklab naman ang galit sa pakiramdam ni Andracio nang marinig ang mga pahambog na ito mula sa taksil. Bumaba kami sa barko na dinaanan ang hagdanang yari sa makapal na tabla. Pagbanggit niya sa pangalan ng aking alila noon,naalala ko at pumasok muli sa aking wari ang kung papaano ko napatay si Mercedes. Sa marahang pagbaba ng yumao sa kanyang lupang himlayan, biglang naagaw ang pansin ni Julian nang may makita siyang isang babae na lumapit doon. Isang nahahating maskarang puti naman ang kanyang hawak hawak sa kaliwang kamay na siyang bigay rin sa kanya ni Delfina bago ito umalis, sapagkat ang ya
Alam ni Padre Mariano na tama ang mga naging pahayag sa kanya ni Criscancio. Tanto ko, ang mahalagang pagpupulong na ito ay marahil tungkol sa mga alagad ng dilim na nagkalat na sa bansa na siya naman talagang pangunahing paksa ng lahat ng pulong. Walang ibang laman ang nasa isipan ng encargador habang siya'y nakasakay sa calesa kundi ang mga salitang natanggap niya sa dalaga. Hinablot ko ang kanyang munting katawan na siyang napunan ko ang pagkahulog mula sa aking mga bisig. Agad namang lumabas ang mag-amang Guevarra pagkatutok ng mga baril sa kanila, at pagkalabas ay walang anu-ano'y bigla na lamang tinadyakan at ginulpi ng dalawang lalaki si Don Armando. Nadarama agad ni Julian Guevarra ang paglusong ng matinding sakit sa kanyang ulo, pagkagising niya, tanghaling-tapat. Kinuha ko ang platong may lamang ulam at kanin at gamit ang kutsara ay pinasubo ko ito sa kanya. Ang punong manggagaway an gang makapangyarihan sa lahat ng mga manggagaway. Mula sa pagkakaupo sa cama ay tinunghan si
Sa paglagak ng pangpitong basong may lamang vino, biglang natalos ni Andracio sa kanyang pandinig ang isang kilalang boses. Sila ang mga dayuhang kasabay kong naglayag, mga dayuhang una pa lamang tatapak sa isla na ipinangalan ng mga Kastila sa isang hari. Natatabunan naman ng malakas na kulog ang kanyang mga nagdudurusang sigaw sa pagtawag sa pangalan ng ama na sa bawat paggapang ay ang tanging nagagawa lamang niya. "Manuela, mag ingat ka. Baka nasasaktan mo na sa higpit ng pagkakayakap mo kay Carmela," ani ni tiyo sa babaneg yumakap sa akin. Mararamdaman naman pagkapasok sa doble puerte ang bayo ng malinis na hanging nanggagaling sa labas na umihip mula sa apat na malalaking bintanang naroon. "Alam mo namang may kakayahan akong hindi kayang gawin ng iba," sagot naman niya sa akin. Malapit lang naman ang pabrika sa kanyang bahay kaya nilakad lamang ni Andracio ang pagpunta rito. Pagkarinig sa yaong pangalan ay hindi na naghintay pa ang prayle at kanya nang sinamahan ang bata pabalik