Habang papalayo si Cherry ay napansin ito ni Marites. Nakakunot ang noo niya habang minamasdan ang kaibigan. Kitang-kita sa mukha ni Cherry ang bigat ng dinadala."Hoy, Cherry!" Lumapit si Marites at siniko ito nang bahagya. "Anong nangyari? Bakit parang gusto mong bumagsak ang langit sa balikat mo?"Pilit na ngumiti si Cherry. "Wala, Marites. Sinabihan lang ako ni Capt. Jal tungkol sa trabaho. May nagreklamo raw."Napaatras si Marites. "Ano?! Sinermunan ka ni Capt. Jal? Diyos ko, Cherry, anong ginawa mo?"Mahina ang boses ni Cherry nang sumagot siya. "Wala naman akong ginawang mali. Ginagawa ko ang trabaho ko pero sabi niya parang wala raw ako sa sarili."Nagtataray na hinampas ni Marites ang hangin. "Well, to be fair, minsan nga natutulala ka! Pero ano bang sinabi niya? May halong emosyon ba? May sinabing personal? Baka naman concern lang siya sa’yo?"Mapait na natawa si Cherry. "Concern? Hindi naman niya ako binigyan ng pagkakataong magpaliwanag, Marites. Malamig siya, parang wala
Makalipas ang ilang linggo, nanatiling malamig ang ugnayan nina Cherry at Capt. Jal. Hindi na tulad ng dati na kahit may distansya, ramdam pa rin niya ang presensya nito. Ngayon, parang may isang mataas na pader sa pagitan nila at tila wala nang balak si Capt. Jal na sirain iyon. Hindi naman iyon inaantala ni Cherry.Pero habang lumilipas ang mga araw, may iba pang bagay na unti-unting nagbabago.Si David.Nang huli silang mag-usap, sinabi ni David na magdiriwang siya ng kanyang kaarawan kasama ang mga kasamahan niya sa trabaho. Hindi naman iyon naging problema kay Cherry. Pero simula noon, hindi na ito tumawag. Wala ni isang mensahe.Sa una, inisip niyang baka abala lang ito. Pero lumipas ang isang linggo. Dalawa. Hanggang sa isang buwan na ang nakakalipas at wala pa ring paramdam si David.Nabahala na si Cherry.Habang hawak ang cellphone, kinakabahan siyang nag-type ng mensahe."David, nasaan ka na? Anong nangyayari?"Sinundan niya ito ng sunod-sunod pang text.— David, bakit di ka
Dahil sa gabing iyon, tinanggap ni Cherry ang isang katotohanan—tapos na ang kanila ni David. Kailangan na niyang magpatuloy. Hindi na niya kayang maghintay pa, at mas lalong hindi na niya kayang magpigil ng sakit.Habang nakatayo siya sa viewing deck, ang mga mata niya ay malabo sa mga luha. Ang mga ilaw mula sa malalayong isla ay parang mga alitaptap na unti-unting namamatay sa dilim ng gabi. At tulad ng mga ilaw na iyon, ramdam niyang dahan-dahang nauubos ang lahat ng nararamdaman niyang pag-asa."Cherry?" tumawag ang pamilyar na boses ni Marites. Lumapit ito sa kanya at inilagay ang kamay sa kanyang balikat."Ok ka lang?" tanong ni Marites, malalim ang tono ng kanyang boses. Alam niyang hindi madali kay Cherry ang lahat ng nangyayari.Cherry hindi sumagot agad. Tumayo siya roon, ang kanyang katawan parang bigat na bigat, ang puso niya parang may isang mabigat na bato na nakabaon. Nang maramdaman ang presensya ni Marites, napansin niyang gumagaan ng bahagya ang pakiramdam niya. Per
Ang mga salita ni Marites ay parang hangin na dahan-dahang humaplos sa puso ni Cherry. Isang init ang naramdaman niya mula sa yakap ng kaibigan, isang init na nagpawi sa ilang bahagi ng kanyang takot at panghihina. Hindi na siya nag-iisa. Ang mga galit at pagkabigo na kanyang kinikimkim ay unti-unting nawawala, dahil sa suporta at pag-unawa ni Marites."Marites…" Mahina ang tinig ni Cherry habang inilalabas niya ang mga huling patak ng luha. "Hindi ko alam kung anong gagawin ko kung wala ka.""Magiging okay ka, Cherry. Kaya mo 'to. At hindi ako aalis," sagot ni Marites, mas malumanay ang boses. "Lahat tayo may mga pagsubok, at minsan, kailangan natin ng oras para maghilom. Pero matututo ka, at magiging mas malakas ka."Nagkatinginan sila, at ang mga mata ni Cherry ay punong-puno ng pasasalamat. Sa kabila ng lahat ng sakit na nararamdaman niya, naramdaman niyang may pag-asa pa. May pagkakataon pang makakabangon, at hindi na siya kailangang mag-isa."Sigurado ka ba na maghihilom pa ako?
Ngumiti si Cherry, kahit may mga luha pa ring dumadaloy mula sa kanyang mata. "Pangako, Marites, susubukan kong magpatuloy. Hindi ko alam kung paano, pero susubukan ko.""Yan ang unang hakbang, Cherry. Andito lang ako para samahan ka. Hindi kita iiwan," sagot ni Marites, yakap pa rin ang kaibigan. "Mahalaga ka, Cherry. At hindi mo kailangang mag-isa sa pagharap sa lahat ng ito."Habang niyayakap ni Marites si Cherry, naramdaman nila ang kahulugan ng bawat salita. Ang mga sugat na dulot ng pag-ibig ay hindi agad gumagaling, ngunit ang paghilom ay nagsisimula sa maliit na hakbang ng pagpapatawad at pagtanggap sa sarili.Muling tumingin si Cherry sa dagat, ang malamlam na mga alon ay patuloy na dumarating at umaalis, parang ang buhay din—punong-puno ng mga alon ng pagsubok at pagsisisi, ngunit palaging may pagkakataon na magsimula muli."Salamat, Marites. Alam kong hindi magiging madali, pero sa mga salitang sinabi mo, parang may liwanag na muli akong nakikita. Hindi ko pa alam ang buong
Nakayuko si Cherry sa kanyang desk, pilit na idinadaan sa trabaho ang sakit na bumabagabag sa kanya. Hindi niya alam kung bakit biglang naglaho si David. Isang buwan na siyang hindi nagrereply, hindi tumatawag, hindi nagpaparamdam. Isang buwan na siyang nag-aantay, umaasa, at lumuluha sa bawat gabi.Napahawak siya sa kanyang dibdib, pilit pinipigilan ang muling pag-agos ng luha. Ayaw na niyang umiyak, ayaw na niyang magmukhang mahina. Ngunit paano kung hindi niya talaga kayang tiisin ang sakit?Sa loob ng tatlong taon, siya at si David ay magkasama. May mga pagsubok, oo, pero lagi silang nagkakaayos. Nung minsang na-fall siya sa iba, pinatawad siya ni David. Bumalik siya rito, pinatunayan niya na siya lang ang mahal niya. Kaya bakit ngayon, si David naman ang biglang nawala?Hawak niya ang cellphone, nag-alinlangan kung tatawagan ang pamilya nito. Ilang beses na siyang sumubok, ngunit pareho lang ang sagot nila."Wala kaming alam, Cherry. Hindi namin siya nakakausap."Ang huling pagka
Kinabukasan.Tahimik na nakaupo si Cherry sa loob ng coffee shop, hindi na mabilang kung pang-ilang beses na siyang nag-aantay sa isang tawag o mensahe mula kay David. Wala pa rin. Isang buwan na siyang nag-aantay, pero hanggang ngayon, puro tanong pa rin ang laman ng kanyang isipan.Ang mas masakit, parang siya lang ang naghihintay. Parang siya lang ang nasasaktan.Napabuntong-hininga siya at tumitig sa tasa ng kape sa harapan niya. Kumukulo pa ito, pero pakiramdam niya, parang nagyelo na ang kanyang puso sa sakit.Maya-maya, dumating si Marites at umupo sa harap niya. Agad nitong napansin ang namumugtong mga mata niya."Cherry... hindi ka na naman nakatulog, ano?"Napayuko si Cherry at pilit na ngumiti. "Siguro sanay na akong gising sa gabi at tulala sa umaga."Napahawak si Marites sa kanyang kamay. "Cherry, kailangan mong alagaan ang sarili mo."Napalunok si Cherry at nag-iba ang ekspresyon. "Paano, Marites? Paano ko aalagaan ang sarili ko kung hindi ko alam kung bakit nangyari ‘to?
Nakatayo siya sa loob ng kanyang cabin, ang mga mata ay naglalaban sa tindi ng lungkot at sakit. Napadapa siya sa kama, hindi na kayang pigilan ang mga luha na patuloy na dumadaloy mula sa kanyang mga mata. Parang ang bawat patak ng luha ay may kasamang pighati na hindi kayang sukatin ng kahit anong salita."Huwag mong gawing masakit ito," ang bulong niya sa sarili, pero sa bawat pagtulo ng luha, pakiramdam niya ay may piraso ng kanyang puso na tuluyan nang nawawala. Gustong-gusto niyang isigaw ang sakit, pero hindi niya kayang gawin iyon. Masyado siyang nahihirapan. Sobrang sakit na hindi niya alam kung saan magsisimula o paano tatapusin ang lahat ng ito.Hinawakan niya ang kanyang dibdib, parang may bigat na hindi maipaliwanag. "David..." mahina niyang tinig. "Bakit mo ako iniwan? Anong ginawa ko? O baka naghihiganti ka sa akin? Nagkamali na ako ng minsan, pero inaayos kong muli ang lahat, hindi ba? Bakit hindi mo sinabi sa akin ang totoo na hindi mo pa ako napatawad? Bakit hindi m
“Kung darating man siya... hindi ikaw ang kailangang matakot. Kami ng Papa mo ang bahala. Hindi ka namin papabayaan. Lalo na’t para sa mga bata ang pinoprotektahan mo.”Napayuko si Cherry, pilit pinipigilan ang luha.“Hindi ko alam, Ma, kung tama ang ginawa kong pagtatago. Baka naging makasarili ako. Baka… baka mali ang iniisip kong protektahan sila mula sa ama nila.”“Anak,” malumanay ang tinig ni Gemma, “ang isang ina, laging iniisip ang kapakanan ng anak. Hindi ‘yan pagiging makasarili. Yan ang pagmamahal. Pero… darating ang araw na hindi na kayang itago ang katotohanan. Darating ang panahon na kakailanganin mong harapin ang lahat. Kahit masakit. Kahit hindi ka handa.”Tumulo ang luha ni Cherry. Agad niya itong pinahid, ayaw niyang makita ng ina ang bigat sa dibdib niya.“Hindi pa ako handa, Ma,” halos pabulong. “Hindi ko alam kung kaya ko pang masaktan ulit.”“Anak,” mahigpit ang hawak ni Gemma sa kamay niya, “kahit kailan, hindi ka nag-iisa. Andito kami. At kahit pa single mom ka
“Anak, huwag kang mag-aalala. Malaki ang Quezon. Hindi gano’n kadaling makapunta rito. Mahigpit ang mga checkpoint, may ECQ pa. Hindi siya basta-basta makakarating dito.”Humugot si Cherry ng malalim na buntong-hininga. Hindi maikakaila ang kaba sa kanyang dibdib.“Pero Ma… ‘di ba ang swerte minsan, malupit din?” mahinang sabi niya. “Paano kung biglang mapadpad siya rito? Paano kung… makita niya ang mga bata? Paano kung malaman niya ang totoo?”Mariin ang tinig ni Gemma, puno ng paninindigan.“Huwag kang matakot. Nandito kami ng Papa mo. Kami ang bahala. Hindi ka namin papabayaan.”Tumango si Cherry pero halata sa kanyang mata na hindi pa rin siya ganap na panatag. Nagpalinga-linga siya na parang may inaabangan. Sa kanyang dibdib, ang pintig ng puso'y tila hindi mapigil, tila may kinatatakutang darating.Pinilit ni Gemma na ibahin ang usapan.“Bumili ako ng paborito mong buko. At magtitínola ako mamaya, ha? Para lumakas-lakas ang katawan mo. Palagi ka nang nagpupuyat sa trabaho.”Napa
Maingay ang tunog ng mga pinggan habang naghuhugas si Cherry sa kusina. Sa tabi niya, nakaupo si Mikee sa baby chair, habang si Mikaela ay nakahiga sa crib, at si Mike ay tahimik na natutulog. Tumunog ang kanyang cellphone—si Marites ang tumatawag."Hello, Marites? Kumusta ka na diyan sa barko?""Cherry! Grabe, ang dami kong kwento. Alam mo ba, umuwi na sina Capt. Jal at Capt. Prescilla sa Pilipinas. Kasama nila ang baby nilang si Miguel.""Talaga? Bakit sila umuwi?""Natatakot sila na baka mahawa ang baby nila sa COVID. May mga kaso pa kasi dito sa barko. Nakadaong kami pansamantala sa Vietnam, pero hindi pa rin ligtas.""Oo nga, mahirap na. Buti na lang at nakauwi sila. Dito nga, todo ingat ako sa mga bata. Laging naghuhugas ng kamay at nag-aalcohol.""Kumusta naman ang trabaho mo bilang CSR na work-from-home?""Okay naman. Nakakapagod, pero kinakaya para sa mga anak ko.""At si David? Kumusta na?""Ah, si David... Wala na kaming komunikasyon. Pinapalabas ko lang na siya ang ama ng
Si Madam Luisa ay biglang humarap kay Heidy, ang mga mata ay puno ng galit at tapang. “Heidy, tama na. Wala nang ibang maaaring pumili ng landas ni Jal kundi siya. Kung may sinuman sa atin na hindi nararapat sa Pereno, ikaw yun. May ilang bagay na hindi mo kayang tanggapin.”“Wala akong sinasabi na hindi tama, Lola,” sagot ni Heidy.Si Jal, na tila nakaramdam ng pagkabigo, ay lumapit kay Prescilla at hinawakan ang kanyang kamay. “Pres, hindi mo kailangang magpaliwanag pa. Ako na ang bahala.”“Alam ko naman, Jal. Ang gusto ko lang ay maging bahagi ng pamilya ninyo. Hindi ko po kailanman hangad na masaktan kayo,” sabi ni Prescilla, ang boses ay puno ng lungkot.Madam Luisa ay niyakap si Prescilla. “Huwag kang mag-alala. Sa atin, hindi lang pangalan ang mahalaga. Ang pagmamahal natin sa isa’t isa, yun ang magdadala sa atin.”Si Jal ay tumingin kay Heidy, at tinanong ang kanyang ina. “Ma, sana... sana tanggapin mo na ang aming desisyon.”Mabilis na tumingin si Heidy kay Jal, at sa wakas,
Pagdating sa mansyon ng mga Pereno, tahimik si Prescilla. Pinatuloy siya, inalalayan, at tila ba pinaparamdam na siya’y bahagi na ng pamilya. Ngunit hindi pa rin niya makalimutang malamig na pagtanggap ni Heidy.Tahimik na naglakad si Prescilla habang pumasok sila sa loob ng mansyon. Alam niyang hindi madaling baguhin ang lahat, at hindi pa rin nawawala ang takot sa kanyang puso. Sa kabila ng mainit na pagtanggap ng mga kasambahay at ng mga naririnig niyang papuri kay Miguel, nararamdaman pa rin niyang hindi siya ganap na bahagi ng pamilya ni Jal.“Jal, sigurado ka bang... okay lang ‘to?” tanong ni Prescilla habang huminto sa gitna ng sala, isang kamay na nakahawak sa bag at ang isa ay nakayakap kay Miguel. “Parang ramdam kong... may lamat pa rin.”Si Jal ay tumingin sa kanya, mahigpit na hinawakan ang kamay ni Prescilla. “Pres, hindi madaling baguhin ang puso ng mga tao, lalo na kung sanay sila sa ibang pamumuhay. Pero wag mong isipin na hindi mo kaya. Isa-isa nating patutunayan sa k
Maliwanag ang sikat ng araw nang magising si Prescilla. Sa kanyang tabi, mahimbing na natutulog si Miguel, ang kanilang isang buwang gulang na anak. Habang pinagmamasdan niya ang maamo nitong mukha, unti-unting napuno ang kanyang puso ng damdaming hindi maipaliwanag—halo ng kaba, tuwa, at pag-asa.Ilang oras na lang, lilipad na sila pauwi ng Pilipinas. Sa wakas, matapos ang mahigit isang taon ng pagka-stranded sa Vietnam dahil sa pandemya, may pahintulot na silang makauwi. At higit sa lahat, matatapos na rin ang pagbitbit nila ng lihim. Lihim na sila’y isang buong pamilya na.“Pres, gising ka na pala.” Lumapit si Jal habang may hawak na tasa ng kape. “Tinimplahan na kita. Saka... naka-pack na ‘yung mga gamit. Inaantay na lang natin ang sundo pa-airport.”“Salamat, Jal.” Hinawakan ni Prescilla ang tasa at umupo sa gilid ng kama. “Hindi ko pa rin mawari ang nararamdaman ko. Parang... ang bilis ng lahat.”“Ako rin. Pero sa bawat pagdikit ng paa ko sa lupa, palapit nang palapit sa 'Pinas,
Tahimik ang gabi. Tanging ang tunog ng malamig na hangin mula sa aircon at banayad na huni ng kuliglig mula sa labas ng hotel room ang maririnig. Maliit lang ang kwartong iyon, ngunit tila naging isang santuwaryo para kay Prescilla at Jal—isang lugar kung saan sila muling binuo ng kapalaran.Nakaupo si Prescilla sa gilid ng kama, pinapadede si Miguel. Malamlam ang ilaw, saksi sa mga matang punong-puno ng pagod, saya, at pangarap para sa anak. Sa harapan niya, tahimik na umiinom ng kape si Jal, nakaupo sa isang lumang silya. Sa bawat higop niya sa mainit na inumin, may lungkot sa kanyang mga mata, ngunit higit doon ang pagnanais na ayusin ang lahat ng nasira noon.“Ang bilis ng panahon,” bulong ni Prescilla, halos hindi marinig kung hindi dahil sa katahimikan ng gabi. “Parang kahapon lang, nasa isolation facility pa ako.”Tumango si Jal. “Oo,” mahinang tugon niya. “Pero ngayon, andito ka na. Kasama na natin si Miguel.”Napatingin si Prescilla sa lalaki, may bahid ng pag-aalinlangan ngu
Isang buwan na ang lumipas mula nang huling magkausap si Prescilla at Jal sa video call. Isang buwan na ang nakalipas simula nang marinig niya ang masiglang tawa ng anak nilang si Miguel. At ngayon—sa wakas—hawak na niya ang resulta ng huling COVID test. Negative. Malaya na siya. Malaya na siyang muling mayakap ang pamilyang matagal na niyang pinangarap.Tahimik ang paligid ng discharge area. Ang amoy ng antiseptic at malalaking puting pader ay tila nagpapalakas ng kabog sa dibdib ni Prescilla. Hawak niya ang maliit na bag, parang kaya pa niyang magsingit ng ilang mga pangarap sa bawat sulok ng kanyang isipan. Ang mga simpleng blusa at faded jeans na suot niya ngayon ay nagbigay ng pakiramdam ng pagiging malaya. Ngunit kahit nakatago ang kanyang mukha sa mask, ang mga mata niyang punong-puno ng pangarap at takot ay nag-aalab pa rin sa pagkatalo at paghihirap.Sa loob ng kanyang maliit na backpack ay naroon ang mga lumang sketch—mga guhit ng buhay na tinangka niyang magtulungan muli sa
Sa Gitna ng Laban: VietnamTahimik ang paligid. Malinis ang maliit na hotel room kung saan pansamantalang tumuloy si Jal Pereno kasama ang kanilang anak. Maaga pa, pero tirik na ang araw sa labas. Sa kabila ng sikat ng araw, tila may malamig na hangin na pumapawi sa init—hindi sa katawan, kundi sa puso.Nakatayo si Jal sa harap ng bintana. Suot pa rin niya ang parehong t-shirt na gamit niya kahapon. Halos hindi niya namamalayan ang paglipas ng oras. Mula sa kanyang kinatatayuan, tanaw niya ang malalayong gusali, ang banayad na trapiko sa ibaba, at ang mga taong tila wala namang alalahanin sa buhay. Iba sa sitwasyon niya ngayon. Iba sa realidad na kinasadlakan nila.Hawak niya ang cellphone. Bukas ang video call app. Tinitigan niya ito ng matagal. Ilang beses na niyang sinubukang tawagan si Prescilla pero palaging hindi nasasagot.Napalingon siya sa crib na nasa tabi ng kama. Doon, mahimbing na natutulog ang kanilang sanggol. Mahigpit na yakap nito ang maliit na stuffed toy na binili n