Sumang-ayon si Khate at isinama si Anthony sa itaas na kwarto na ginagamit ni Katerine.Tanging isang maliit na ilaw lamang ang nakabukas sa silid. Mahimbing na natutulog si Katerine. Natatakot si Khate na magising siya, kaya naging maingat siya sa kanyang bawat kilos.Nakatayo si Anthony sa labas ng pinto, nakasuksok ang mga kamay sa kanyang bulsa, at dahan-dahang inilibot ang tingin niya mula kay Katerine patungo sa ayos ng silid.Napakalinis at maayos ng silid ni Khate. May ilang maliliit na stuffed toys doon, na mukhang regalo nina Miggy at Mikey. Mukhang maaliwalas pa ito na parang totoong tahanan ng kanyang anak.Habang pinagmamasdan ito, ang matagal nang galit na hindi niya maalis sa kanyang puso ay unti-unting naglaho, naiwang tanging isang mainit na pakiramdam."Ayos na, nalagyan ko na ang kanyang mga sugat." Maingat na ipinahid ni Khate ang gamot kay Katerine at tinignan itong mabuti. Nang matiyak niyang hindi ito nagising, tumayo siya nang may kumpiyansa.Pagharap niya, nag
Pagdating nila sa kindergarten, nakita sila agad ng guro nang sabay-sabay. Naging masaya ito ngunit medyo nahihiya rin. "Ms. Khate..."Bagama’t mungkahi ni Cassandra ang pagpapatalsik sa dalawang bata, nahihiya pa rin ang guro at nais sanang humingi ng paumanhin.Ngunit pinutol siya ni Khate na may ngiti. "Muli na namang makikigulo sina Miggy at Mikey sa inyo."Mabilis na tumango ang guro. "Ako po ang may pananagutan. Bukod doon, napakabait naman ng dalawang bata kaya hindi ako nag-aalala sa kanila."Tumango si Khate. "Isa pa, medyo malungkot si Katerine nitong mga nakaraang araw at hindi siya masyadong nakikipag-ugnayan sa iba. Pakialagaan na lang po siya nang mas mabuti."Hindi niya direktang binanggit ang tungkol sa autism ni Katerine.Sa huli, hindi naman tiyak kung naririnig ito ng bata. At kung sakali mang marinig niya, baka masaktan pa siya.Tumango rin ang guro bilang pagsang-ayon sa minungkahi sa kanya.Hinawakan ni Miggy at Mikey si Katerine sa magkabilang gilid at nangakong
Naramdaman na rin ni Khate ang ganitong pakiramdam kaninang umaga. Nang marinig niya ang sinabi ni Mikey, lumambot ang kanyang puso at ngumiti siya. "Baka nga. Dahil inaalagaan ninyong mabuti si Katerine, mas panatag si Mommy."Niyakap ni Mikey ang kanyang dibdib na parang nangangako nang matibay at sinabi sa kanyang batang tinig, "Huwag kang mag-alala, Mommy! Patuloy naming aalagaan si Katerine!"Hindi napigilan ni Khate ang matawa.Narinig ni Anthony ang pangakong iyon at ang mahina ngunit masayang pagtawa ni Khate. Napatingin siya sa rearview mirror at nang makita niya ang kanilang masayang samahan, lumitaw ang kakaibang init sa kanyang mga mata.Wala sa anyo ni Khate ang isang magaling at maayos na ina pero, mukhang isa nga siyang mahusay sa larangang ito, maliban sa maganda na, ay mag-alaga at magaling magturo ang babaeng ito sa kanyang dalawang bata. Kung ikukumpara sa ibang mga bata na kasing-edad nila, para na silang maliliit na matatanda.Pagkauwi nila, balak sanang umalis ag
Nakita nina Miggy at Mikey na umiiyak si Katerine, kaya saglit silang natigilan, hindi alam kung dapat ba nilang aliwin ito.Pagkatapos ng lahat, tila umiiyak si Katerine dahil nasaktan ang kanilang mommy—isang malinaw na reaksyon sa nangyari sa paligid niya. Para sa kanila, isa itong magandang balita! Ngunit…Nang makita nila ang luhaang mukha ni Katerine, bigla silang nakaramdam ng matinding awa sa bata. Lumingon sila upang tawagin ang kanilang mommy ngunit nakita nilang bahagyang nakakunot ang kanyang noo habang pinipigil ang sakit at patuloy na hinuhugasan ang sugat.Dahil dito, unti-unting kumalma sina Miggy at Mikey. Paulit-ulit nilang nilingon ang kanilang mommy at ang kanilang Katerine, hindi alam kung ano ang gagawin.Ilang saglit pa, nang matiyak ni Anthony na sapat na ang paghuhugas, mahigpit niyang hinawakan ang braso ni Khate at dahan-dahang inalis ang kanyang kamay mula sa tubig.Mabilis na tumingin si Khate sa kanyang sugat. Namumula pa rin ito, ngunit hindi na gaanong
Dinala ni Khate si Katerine sa sofa sa may sala at pinaupo doon. Mabilis naman na kinuha nina Miggy at Mikey ang kahon ng gamot at dinala ito kay Mommy. Tahimik silang umupo sa tabi, habang ang tatlong bata ay nakatitig nang sabik sa kanya habang nilalagyan niya ng gamot ang sarili.Kinuha ni Khate ang kahon ng gamot, ngumiti sa dalawa, at nagpasalamat bago kinuha ang gamot para ipahid sa kanyang sugat.Subalit, dahil sa nasugatan ang kanyang kanang kamay, hirap siyang igalaw ito gamit ang kaliwa."Mommy, ako na ang tutulong sa’yo!" alok ni Miggy habang maingat na inaabot ang kamay upang tulungan si Mommy.Alam ni Khate na medyo mahirap para sa kanya, kaya tumango siya at inabot na sana ang gamot kay Miggy—ngunit biglang may isang malaking kamay na dumampot dito.Sabay silang napatingala."Ako na ang gagawa," malamig ngunit matatag na sabi ni Anthony, bahagyang nakakunot ang noo habang nakaluhod sa harapan ni Khate.Nagtitigan sina Miggy at Mikey, saka marahang lumipat ng pwesto upan
Matapos marinig ang sagot ng munting bata, napuno ng init ang puso ni Khate. Namula ang kanyang mga mata, ngunit nanatili ang matamis na ngiti sa kanyang mukha.Nakita ito ni Anthony , at bahagyang lumambot ang kanyang tingin. Pinakalma niya ang sarili at mababang nagsalita, "Kumain na muna tayo."Binitiwan ni Khate ang batang nasa kanyang bisig, pumikit ng bahagya upang pigilan ang luha, at ngumiti. "Oo nga pala, kumain muna tayo."Pagkatapos niyang sabihin iyon, naalala niya ang kalat sa may pintuan ng kusina at tumayo upang linisin ito.Nakita ni Anthony ang kanyang balak kaya mabilis siyang pinigilan. "Tatawag ako kay Auntie Meryl. Mananatili siya rito upang alagaan ka sa susunod na dalawang araw. Umupo ka at kumain muna."Napatigil si Khate at tumingin pabalik sa lalaki, saka nagpasalamat, "Salamat."Dahil kay Katerine , hindi na siya gaanong mailap kay Anthony at tinatanggap na lamang ang maliliit na kabutihang-loob nito.Tumango si Anthony .Lumapit naman si Khate sa mga bata
Kinagabihan, pinatulog muna ni Khate sina Miggy at Mikey, bago siya bumalik sa kwarto upang alagaan si Katerine.Alam ni Auntie Meryl na nakarekober na ang ginang, kaya gusto nitong manatili sa tabi ni Katerine sa lahat ng oras.Habang naliligo, magkasama nilang pinaliguan si Katerine.Nang makita ni Auntie Meryl ang mga pasa sa pwet ng bata, labis siyang nahabag at hindi napigilang magreklamo, "Sino ba ang may ganitong kabigat na kamay? Mahina ang katawan ng ating munting binibini, ni hindi nga siya kayang pagalitan ng batang panginoon..."Dobleng kumurap si Katerine nang marinig ito, ngunit bigla niyang naalala ang babala ni Cassandra, kaya mariin niyang isinara ang kanyang bibig at hindi nagsalita.Biglang sumagi sa isip ni Khate ang sinabi ni Anthony noong nasa haunted house sila.Paulit-ulit na bumabalik sa kanyang isipan ang katanungan tungkol sa tunay na ina ni Katerine.Dahil matagal nang naninilbihan si Auntie Meryl sa pamilya Lee, naisip niyang maaaring may alam ito, kaya ca
Sa parehong oras, sa mansyon ng pamilya Lee,Si Amalia at Richard ay magpapahinga na sa maghapong gawain at meetings nang biglang may tumunog na doorbell. Agad silang nagmamadaling lumapit upang buksan ang pinto.Pagbukas nila, bumungad sa kanila sina Marcus at Carmina, na parehong mukhang may pagsisisi, at si Cassandra, na nakatayo sa likuran nila na may namumulang mga mata."Anong nangyayari dito?" Tanong ni Amalia na halatang naguguluhan sa ekspresyon ng tatlo.Lumingon si Carmina at masamang tumingin kay Cassandra.Namumula ang mga mata ni Cassandra, punong-puno ng pagsisisi ang kanyang mukha, at may bahagyang paos sa kanyang boses. "Tiya, narito po ako upang humingi ng paumanhin."Sa narinig, lalong naguluhan si Amalia. Umupo siya sa sofa kasama ang tatlo at pinautusan ang isang kasambahay na bigyan sila ng tsaa bago siya nagsalita. "Ano ba ang nangyari? Bakit ka humihingi ng paumanhin? May ginawa ka bang ikakagalit ko?"Yumuko si Cassandra, hindi makatingin kay Amalia. "Kahapon
Nagising si Khate sa isang malamig na umaga, ngunit hindi niya alintana ang lamig ng panahon na bumalot sa kanya—kundi ang lungkot at pangungulila sa mga salitang binitiwan nila ni Anthony kagabi.Buong gabi siyang hindi nakatulog. Paulit-ulit sa kanyang isipan ang bawat kataga, bawat titig, bawat hawak ng kamay nito. Parang sinasakal siya ng damdaming hindi niya mapangalanan—pag-asa, takot, pagmamahal, panghihinayang… lahat ng iyon ay nagsisiksikan sa kanyang puso.Tumayo siya mula sa kama, humarap sa salamin, at tinanong ang sarili: Hanggang kailan ako maghihintay? Hanggang kailan ko pipigilan ang sarili kong lumaban para sa isang bagay na alam kong totoo? Hanggang kailan ako magpapanggap na ang pag-ibig ko sa lalaking ito ay laging nandito lang at hindi pa rin nagbabago.Nag-ring ang kanyang cellphone. Isang mensahe mula kay Anthony.“Magkita tayo mamaya. please. Hindi na ako papayag na magtago pa tayo. May kailangan kang marinig.”Napatitig siya sa mensahe, sabay napakapit sa kany
Napuno ng bigat ang dibdib ni Khate sa tanong ni Anthony. Hindi niya alam kung paano isasagot ang isang bagay na ni siya mismo ay hindi pa rin sigurado. Napuno ng katahimikan ang pagitan nila, ngunit sa loob ng kanyang isipan ay isang bagyong hindi niya matakasan."Khate..." Muling nagsalita si Anthony, ang tinig niya'y bahagyang nanginginig. "Kung babalik ka pa sa akin, sasabihin mo bang may pag-asa pa tayo? O huli na ang lahat?"Tinitigan ni Khate ang lalaking minsang minahal niya ng buong puso—at marahil, hanggang ngayon, hindi pa rin siya tuluyang nakalaya mula rito. Ang daming alaala ang bumalik sa kanyang isipan, ang mga masasayang araw nila, ang mga pangarap nila na sabay nilang binuo... at ang sakit ng paghihiwalay nilang dalawa.Muling nag-ipon ng lakas si Khate bago sumagot. "Anthony... Hindi ko alam."Bahagyang napapikit si Anthony, waring iniiwasan na ipakita ang sakit na dala ng sagot niya. "Hindi mo alam? O ayaw mong malaman?"Napalunok si Khate. "Takot akong malaman, An
Habang pinagmamasdan ni Khate ang repleksyon niya sa salamin, hindi niya maiwasang mapansin ang lungkot sa kanyang mga mata. Mula nang marinig niya ang sinabi ni Kyrrine, hindi na siya mapakali. Ano nga ba ang nalaman ni Anthony? At paano siya maghahanda sa muling paghaharap nila?"Khate," mahinang tawag ni Kyrrine mula sa pintuan. "Sigurado ka bang gusto mo siyang kausapin ngayon? Baka hindi ka pa handa."Huminga nang malalim si Khate bago tumango. "Kailan pa, Kyrrine? Hindi ko na pwedeng ipagpaliban ito. Kailangan ko nang tapusin ang lahat."Dahan-dahang lumapit si Kyrrine at hinawakan ang kanyang kamay. "Hindi mo kailangang gawin ito mag-isa. Kami ni Adrian, nandito lang."Napangiti si Khate, kahit na alam niyang may halong kaba ang kanyang damdamin. "Salamat, Kyrrine. Pero alam kong ito ay isang bagay na ako lang ang kailangang humarap."Pagkalipas ng ilang sandali, naroon na siya sa harap ng isang mamahaling restawran kung saan siya pinapunta ni Anthony. Tumigil siya sa tapat ng
Habang patuloy na lumalalim ang gabi, hindi pa rin mawala sa isipan ni Khate ang mga sinabi ni Anthony. Nakaupo siya sa veranda ng kanyang apartment, nakatitig sa malawak na siyudad na puno ng kumikislap na ilaw, ngunit tila wala siyang nakikita. Ang kanyang isip ay gulong-gulo, pilit niyang inuunawang muli ang lahat ng nangyari sa pagitan nila.Muli niyang narinig sa kanyang isip ang boses ni Anthony—ang sakit, ang hinanakit, at ang desperasyon sa kanyang tinig. "Hindi mo kailangang harapin ito mag-isa." Napapikit siya nang mariin, pilit na pinipigilan ang muling pagbalik ng mga alaala. Ngunit kahit anong gawin niya, bumabalik at bumabalik pa rin ito."Hindi mo na siya dapat iniisip, Khate." Biglang sabi ni Adrian, na tahimik palang nakatayo sa may pinto, pinagmamasdan siya. May hawak itong dalawang tasa ng kape, at marahan itong lumapit upang ibigay sa kanya ang isa. "Alam kong mahirap, pero hindi mo kailangang pahirapan pa ang sarili mo."Marahang tinanggap ni Khate ang kape at hum
Sa kabila ng kanyang mga sinabi, hindi mapakali si Khate. Kahit pa pinilit na niyang lumayo, may isang bahagi ng kanyang puso na hindi kayang magpakawala."Tapos na, Adrian. Tapos na," mahina niyang ulit, pilit pinaniniwala ang sarili na wala na siyang dapat pang balikan. Ngunit kahit anong pilit niya, alam niyang hindi pa tapos ang lahat. Hindi pa tapos ang sugat na iniwan ni Anthony—o marahil, ang sugat na iniwan niya sa puso nito.Tahimik lang silang naglakad ni Adrian palabas ng gusali, ngunit ramdam niya ang bigat ng presensya nito sa tabi niya. Hindi ito nagtanong, hindi rin ito nagpilit, ngunit ramdam niya ang pag-aalala nito.Pagkarating nila sa sasakyan, marahang binuksan ni Adrian ang pinto para sa kanya. "Khate, sigurado ka bang kaya mo?"Napayuko siya. Gusto niyang sabihin na oo, na kaya niyang kalimutan ang lahat, na kaya niyang itago ang emosyon niyang matagal nang nakakubli. Pero hindi na niya kayang magsinungaling pa."Hindi ko alam, Adrian," mahinang tugon niya. "Pero
Habang patuloy na lumalayo sina Khate at Adrian mula kay Anthony, ramdam niya ang bigat ng kanyang bawat hakbang. Pakiramdam niya'y may humihila sa kanya pabalik, ngunit pinilit niyang huwag nang lumingon. Hindi niya maaaring ipakita ang kanyang kahinaan, lalo na sa harap ni Anthony."Khate," muling tawag ni Adrian, bahagyang humigpit ang pagkakahawak nito sa kanyang braso. "Sigurado ka bang ayos ka lang? Alam kong hindi madaling makita siya ulit pagkatapos ng matagal na panahon."Napayuko si Khate, pilit na itinatago ang lungkot sa kanyang mga mata. "Adrian, hindi ko alam... Hindi ko alam kung ano ba ang dapat kong maramdaman. Akala ko tapos na ang lahat, pero bakit parang mas lalo lang lumalala ang sakit?"Hininto ni Adrian ang kanilang paglalakad at marahang hinawakan ang magkabila niyang balikat. "Kung gusto mong umalis dito, sabihin mo lang. Hindi mo kailangang tiisin ang ganitong pakiramdam, Khate."Napangiti siya ng bahagya, kahit pa puno ng pait ang kanyang puso. "Salamat, Adr
Habang bumibigat ang katahimikan sa pagitan nina Khate at Anthony, hindi niya maiwasang maramdaman ang mabilis na pagtibok ng kanyang puso. Pilit niyang pinapakalma ang sarili, ngunit ang matinding titig ni Anthony ay tila humihila sa kanya pabalik sa nakaraan—sa isang panahong pinilit na niyang ibaon sa limot.Napalunok siya at dahan-dahang tumalikod, umaasang matatapos na ang usapan nila. Ngunit hindi ganoon kadali ang lahat."Khate," muling tawag ni Anthony, mas malambot ngunit may halong bahagyang pakiusap ang kanyang tinig. "Huwag mo akong iwan ng walang sagot, please lang."Napapikit nalang si Khate, pilit na pinipigilan ang panginginig ng kanyang kamay. Alam niyang kung magpapatuloy siya sa usapang ito, maaaring buksan niya muli ang sugat na matagal nang nakapikit. Ngunit paano kung ito na ang pagkakataong kailangan niya upang tuluyang makalaya?Huminga siya nang malalim bago bumaling muli kay Anthony. "Ano pa ba ang gusto mong marinig mula sa akin?" mahinahon ngunit matigas ni
Sa kabila ng malamig na sagot ni Khate, nanatiling matindi ang titig ni Anthony sa kanya, para bang sinusubukan niyang hanapin ang katotohanan sa kanyang mga mata. Ilang segundo pa ang lumipas bago siya tuluyang tumalikod, ngunit hindi pa rin nawala ang tensyon sa pagitan nila. Ang hindi inaasahang muling pagkikita ay nagdulot ng mga emosyon na matagal nang ibinaon sa limot, ngunit ngayon ay muling lumulutang sa ibabaw, hinuhukay kahit na pilit niya itong nililibing.Habang pinagmamasdan ni Khate ang papalayong pigura ni Anthony, hindi niya maiwasang makaramdam ng kakaibang paninikip sa dibdib. Alam niyang hindi niya na maaaring balikan ang nakaraan, ngunit bakit tila patuloy itong bumabalik sa kanya? Bakit hindi niya kayang alisin ang bigat sa kanyang puso?"Hindi pa ito tapos, Khate," mahina niyang bulong sa sarili, ngunit sa likod ng kanyang isip, alam niyang hindi niya kayang aminin ang tunay na dahilan kung bakit siya umalis noon....Sa kabilang dako, habang si Anthony ay nagl
Hindi pa man tuluyang nawawala ang alingawngaw ng huling sinabi ni Anthony, ngunit pakiramdam ni Khate ay bumigat na ang buong paligid. Nakatayo siya sa gitna ng malawak na silid, pilit na pinapalakas ang loob niyang harapin ang lalaking minsan niyang minahal—at iniwan. Ngunit paano ba haharapin ang isang taong hindi kailanman nakalimot? Paano ba ipapaliwanag ang isang lihim na inilihim niya sa mahabang panahon?Pumikit siya saglit at pilit na pinakalma ang kanyang damdamin. Naririnig niya ang marahang paghugot ng hininga ni Anthony sa kanyang harapan, isang malinaw na indikasyon na hindi pa ito tapos sa kanilang usapan. Nang dahan-dahan niyang iminulat ang kanyang mga mata, nakita niyang nakatitig pa rin ito sa kanya, ang mga mata nitong puno ng hinanakit, hindi lang sa kanya kundi marahil sa kanilang nakaraan."Anthony, hindi mo ako kayang diktahan kung sino ang dapat kong kausapin," mariing sabi ni Khate, pinapanatili ang matatag na tinig kahit pa sa loob-loob niya ay may kung anon