Nanatili si Khate kasama si Katerine ng halos buong araw.Ngunit kahit gaano niya ito kinausap, hindi pa rin ito tumugon sa kanya.Nang dumilim na ang paligid, kahit ayaw niyang iwan ang bata, alam niyang kailangan na nilang umalis.Bago siya umalis, niyakap niya nang mahigpit si Katerine at mahinang bumulong, "Babalik si Auntie bukas para makita ka ulit, kaya alagaan mo ang sarili mo, ha?"Pumila rin ang dalawang bata upang yakapin ang kanilang munting kapatid.Handa na silang umalis nang biglang may humawak sa palda ni Khate.Napahinto siya sa gulat at dahan-dahang lumingon. Doon niya nakita na kahit walang ekspresyon sa mukha ni Katerine at tila nakatingin lang ito sa kawalan, ngunit mahigpit pa rin nitong hawak ang kanyang palda.Sa may pintuan, parehong nagulat sina Anthony at Christopher sa nakita.Akala nila ay tuluyan nang isinara ni Katerine ang sarili at hindi na tutugon sa kahit na sino.Ngunit hindi nila inaasahan na nararamdaman pa rin nito ang presensya ni Khate at ayaw
Narinig ni Cassandra ang tono ni Anthony, at agad na nanikip ang kanyang dibdib. Ang munting pag-asang kanina lang ay nabuo sa kanyang isip ay biglang naglaho. Tila wala nang development na mangyayari sa relasyon nilang dalawa.Dapat sana’y nag-ayos siya nang mabuti bago makipagkita kay Anthony, ngunit dahil sa kanyang tawag na hindi man lang tumagal ng kalahating minuto, napilitan siyang dali-daling lumabas dala ang kanyang bag.Malayo pa ang kanyang bahay mula sa restaurant, kaya halos liparin na ng driver ang daan upang makarating siya sa oras.Pagdating niya sa loob, nakita niyang nakaupo na si Anthony sa tabi ng bintana, naghihintay.Nang marinig ng lalaki ang pagbukas ng pinto, agad siyang tumingin. Ang kanyang tingin ay mas malamig pa kaysa sa gabi sa labas."Anthony, may kailangan ka ba?" Mahinang tanong ni Cassandra, at tila hindi mapakali. May kung anong kaba siyang nararamdaman habang dahan-dahang naupo sa harapan nito, mahigpit na hawak ang kanyang bag.Tahimik na tinitiga
Inutusan ni Khate ang dalawang batang lalaki na alagaan muna saglit ang kanilang maliit na kaibigan na si Katerine habang siya ay naghahanda ng hapunan para sa kanila.Sinulat niya ang lahat ng mga paalala na sinabi ni Anthony kanina, at habang siya ay nagluluto, sinubukan din niyang iakma ang pagkaing ayon sa nais ni Katerine.Pagkatapos maihanda ang pagkain, inutusan ni Khate sina Miggy at Mikey na dalhin si Katerine pababa.Maya-maya, nakita nila ang tatlong maliit na bata na bumaba sa hagdan. Hawak-hawak ng dalawang batang lalaki ang mga kamay ni Katerine, sabay nilang inaakma ang bawat hakbang niya, pababa ng dahan-dahan, na parang mga prinsipe at prinsesa sa isang fairy tale.Nakita ni Khate ang kanilang itsura at isang mainit na damdamin ang dumaloy sa kanyang puso. Ngunit nang maalala ang kalagayan ni Katerine, muling nanikip ang kanyang dibdib.Sa hapag kainan, mas lalo pang naging maingat sina Miggy at Mikey na paupuin si Katerine sa tabi ng kanilang ina, at sila ay nakaupo
Nang marinig ito, bahagyang bumagsak ang puso ni Khate, at agad siyang nagdepensa, "Ipaliwanag ko muna, hindi ko ito ginawa! Palagi kong nararamdaman na inosente ang bata, at sobrang mahal nina Miggy at Mikey si Katerine, hindi ko siya kayang saktan."Sa kabila ng lahat ng ito, hindi pa rin sila maayos ni Anthony, at ngayong nakita na nasaktan si Katerine sa kanyang mga kamay, talagang mukhang kahina-hinala ito.Bukod pa rito, nagkaroon sila ni Katerine ng oras na magkasama kanina.Kung maghihinala man si Anthony, wala siyang maipapaliwanag.Sa ilang sandali, nakakaramdam ng pangamba si Khate.Habang si Anthony ay may mga hinala, bigla niyang narinig ang sinabi ni Khate. Ang kanyang mga mata ay bahagyang nanlambot, at tinitigan niya siya ng may kalituhan, "Hindi kita pinagdudahan, at may ideya ako kung sino ang gumawa nito."Nakaramdam ng bahagyang ginhawa si Khate ngunit patuloy pa rin ang kanyang pag-aalala kay Katerine. "Sino pa ang iniisip mong gumawa?"Unti-unting bumaba ang p
Bagamat umiiyak si Cassandra, nanatili pa rin na walang emosyon ang lalaki sa harap niya.Ang malaking kamay na nakahawak sa kanyang leeg ay hindi kumawala kahit saglit.Halos naubos na ni Cassandra ang lahat ng lakas niya para makahinga, ngunit patuloy pa rin siyang tumanggi na umamin. Si Anthony ay may mga hinala lamang, ngunit naging malupit na siya sa kanya. Kung aamin siya, hindi niya alam kung paano siya tratuhin ng lalaking ito!Sumunod si Gilbert kay Anthony, nakatingin kay Cassandra na unti-unting namumula ang mukha at hirap na hirap na huminga. Natatakot si Gilbert na baka aksidenteng mapatay ng kanyang amo, kaya't dali-dali siyang lumapit at pinigilan ito, "Master, pakawalan mo na po siya agad, kung hindi, baka mamatay siya!"Si Anthony ay hindi pa rin nagpapakita ng anumang senyales ng pagpapakumbaba.Walang dudang si Cassandra nga ang gumawanun sa kanyang anak, at dahil sa kanyang ginawa siya ay magbabayad. At para sa anak, handa siyang pumatay.Sa huli, napilitan si Gilb
Sumang-ayon si Khate at isinama si Anthony sa itaas na kwarto na ginagamit ni Katerine.Tanging isang maliit na ilaw lamang ang nakabukas sa silid. Mahimbing na natutulog si Katerine. Natatakot si Khate na magising siya, kaya naging maingat siya sa kanyang bawat kilos.Nakatayo si Anthony sa labas ng pinto, nakasuksok ang mga kamay sa kanyang bulsa, at dahan-dahang inilibot ang tingin niya mula kay Katerine patungo sa ayos ng silid.Napakalinis at maayos ng silid ni Khate. May ilang maliliit na stuffed toys doon, na mukhang regalo nina Miggy at Mikey. Mukhang maaliwalas pa ito na parang totoong tahanan ng kanyang anak.Habang pinagmamasdan ito, ang matagal nang galit na hindi niya maalis sa kanyang puso ay unti-unting naglaho, naiwang tanging isang mainit na pakiramdam."Ayos na, nalagyan ko na ang kanyang mga sugat." Maingat na ipinahid ni Khate ang gamot kay Katerine at tinignan itong mabuti. Nang matiyak niyang hindi ito nagising, tumayo siya nang may kumpiyansa.Pagharap niya, nag
Pagdating nila sa kindergarten, nakita sila agad ng guro nang sabay-sabay. Naging masaya ito ngunit medyo nahihiya rin. "Ms. Khate..."Bagama’t mungkahi ni Cassandra ang pagpapatalsik sa dalawang bata, nahihiya pa rin ang guro at nais sanang humingi ng paumanhin.Ngunit pinutol siya ni Khate na may ngiti. "Muli na namang makikigulo sina Miggy at Mikey sa inyo."Mabilis na tumango ang guro. "Ako po ang may pananagutan. Bukod doon, napakabait naman ng dalawang bata kaya hindi ako nag-aalala sa kanila."Tumango si Khate. "Isa pa, medyo malungkot si Katerine nitong mga nakaraang araw at hindi siya masyadong nakikipag-ugnayan sa iba. Pakialagaan na lang po siya nang mas mabuti."Hindi niya direktang binanggit ang tungkol sa autism ni Katerine.Sa huli, hindi naman tiyak kung naririnig ito ng bata. At kung sakali mang marinig niya, baka masaktan pa siya.Tumango rin ang guro bilang pagsang-ayon sa minungkahi sa kanya.Hinawakan ni Miggy at Mikey si Katerine sa magkabilang gilid at nangakong
Naramdaman na rin ni Khate ang ganitong pakiramdam kaninang umaga. Nang marinig niya ang sinabi ni Mikey, lumambot ang kanyang puso at ngumiti siya. "Baka nga. Dahil inaalagaan ninyong mabuti si Katerine, mas panatag si Mommy."Niyakap ni Mikey ang kanyang dibdib na parang nangangako nang matibay at sinabi sa kanyang batang tinig, "Huwag kang mag-alala, Mommy! Patuloy naming aalagaan si Katerine!"Hindi napigilan ni Khate ang matawa.Narinig ni Anthony ang pangakong iyon at ang mahina ngunit masayang pagtawa ni Khate. Napatingin siya sa rearview mirror at nang makita niya ang kanilang masayang samahan, lumitaw ang kakaibang init sa kanyang mga mata.Wala sa anyo ni Khate ang isang magaling at maayos na ina pero, mukhang isa nga siyang mahusay sa larangang ito, maliban sa maganda na, ay mag-alaga at magaling magturo ang babaeng ito sa kanyang dalawang bata. Kung ikukumpara sa ibang mga bata na kasing-edad nila, para na silang maliliit na matatanda.Pagkauwi nila, balak sanang umalis ag
Nagising si Khate sa isang malamig na umaga, ngunit hindi niya alintana ang lamig ng panahon na bumalot sa kanya—kundi ang lungkot at pangungulila sa mga salitang binitiwan nila ni Anthony kagabi.Buong gabi siyang hindi nakatulog. Paulit-ulit sa kanyang isipan ang bawat kataga, bawat titig, bawat hawak ng kamay nito. Parang sinasakal siya ng damdaming hindi niya mapangalanan—pag-asa, takot, pagmamahal, panghihinayang… lahat ng iyon ay nagsisiksikan sa kanyang puso.Tumayo siya mula sa kama, humarap sa salamin, at tinanong ang sarili: Hanggang kailan ako maghihintay? Hanggang kailan ko pipigilan ang sarili kong lumaban para sa isang bagay na alam kong totoo? Hanggang kailan ako magpapanggap na ang pag-ibig ko sa lalaking ito ay laging nandito lang at hindi pa rin nagbabago.Nag-ring ang kanyang cellphone. Isang mensahe mula kay Anthony.“Magkita tayo mamaya. please. Hindi na ako papayag na magtago pa tayo. May kailangan kang marinig.”Napatitig siya sa mensahe, sabay napakapit sa kany
Napuno ng bigat ang dibdib ni Khate sa tanong ni Anthony. Hindi niya alam kung paano isasagot ang isang bagay na ni siya mismo ay hindi pa rin sigurado. Napuno ng katahimikan ang pagitan nila, ngunit sa loob ng kanyang isipan ay isang bagyong hindi niya matakasan."Khate..." Muling nagsalita si Anthony, ang tinig niya'y bahagyang nanginginig. "Kung babalik ka pa sa akin, sasabihin mo bang may pag-asa pa tayo? O huli na ang lahat?"Tinitigan ni Khate ang lalaking minsang minahal niya ng buong puso—at marahil, hanggang ngayon, hindi pa rin siya tuluyang nakalaya mula rito. Ang daming alaala ang bumalik sa kanyang isipan, ang mga masasayang araw nila, ang mga pangarap nila na sabay nilang binuo... at ang sakit ng paghihiwalay nilang dalawa.Muling nag-ipon ng lakas si Khate bago sumagot. "Anthony... Hindi ko alam."Bahagyang napapikit si Anthony, waring iniiwasan na ipakita ang sakit na dala ng sagot niya. "Hindi mo alam? O ayaw mong malaman?"Napalunok si Khate. "Takot akong malaman, An
Habang pinagmamasdan ni Khate ang repleksyon niya sa salamin, hindi niya maiwasang mapansin ang lungkot sa kanyang mga mata. Mula nang marinig niya ang sinabi ni Kyrrine, hindi na siya mapakali. Ano nga ba ang nalaman ni Anthony? At paano siya maghahanda sa muling paghaharap nila?"Khate," mahinang tawag ni Kyrrine mula sa pintuan. "Sigurado ka bang gusto mo siyang kausapin ngayon? Baka hindi ka pa handa."Huminga nang malalim si Khate bago tumango. "Kailan pa, Kyrrine? Hindi ko na pwedeng ipagpaliban ito. Kailangan ko nang tapusin ang lahat."Dahan-dahang lumapit si Kyrrine at hinawakan ang kanyang kamay. "Hindi mo kailangang gawin ito mag-isa. Kami ni Adrian, nandito lang."Napangiti si Khate, kahit na alam niyang may halong kaba ang kanyang damdamin. "Salamat, Kyrrine. Pero alam kong ito ay isang bagay na ako lang ang kailangang humarap."Pagkalipas ng ilang sandali, naroon na siya sa harap ng isang mamahaling restawran kung saan siya pinapunta ni Anthony. Tumigil siya sa tapat ng
Habang patuloy na lumalalim ang gabi, hindi pa rin mawala sa isipan ni Khate ang mga sinabi ni Anthony. Nakaupo siya sa veranda ng kanyang apartment, nakatitig sa malawak na siyudad na puno ng kumikislap na ilaw, ngunit tila wala siyang nakikita. Ang kanyang isip ay gulong-gulo, pilit niyang inuunawang muli ang lahat ng nangyari sa pagitan nila.Muli niyang narinig sa kanyang isip ang boses ni Anthony—ang sakit, ang hinanakit, at ang desperasyon sa kanyang tinig. "Hindi mo kailangang harapin ito mag-isa." Napapikit siya nang mariin, pilit na pinipigilan ang muling pagbalik ng mga alaala. Ngunit kahit anong gawin niya, bumabalik at bumabalik pa rin ito."Hindi mo na siya dapat iniisip, Khate." Biglang sabi ni Adrian, na tahimik palang nakatayo sa may pinto, pinagmamasdan siya. May hawak itong dalawang tasa ng kape, at marahan itong lumapit upang ibigay sa kanya ang isa. "Alam kong mahirap, pero hindi mo kailangang pahirapan pa ang sarili mo."Marahang tinanggap ni Khate ang kape at hum
Sa kabila ng kanyang mga sinabi, hindi mapakali si Khate. Kahit pa pinilit na niyang lumayo, may isang bahagi ng kanyang puso na hindi kayang magpakawala."Tapos na, Adrian. Tapos na," mahina niyang ulit, pilit pinaniniwala ang sarili na wala na siyang dapat pang balikan. Ngunit kahit anong pilit niya, alam niyang hindi pa tapos ang lahat. Hindi pa tapos ang sugat na iniwan ni Anthony—o marahil, ang sugat na iniwan niya sa puso nito.Tahimik lang silang naglakad ni Adrian palabas ng gusali, ngunit ramdam niya ang bigat ng presensya nito sa tabi niya. Hindi ito nagtanong, hindi rin ito nagpilit, ngunit ramdam niya ang pag-aalala nito.Pagkarating nila sa sasakyan, marahang binuksan ni Adrian ang pinto para sa kanya. "Khate, sigurado ka bang kaya mo?"Napayuko siya. Gusto niyang sabihin na oo, na kaya niyang kalimutan ang lahat, na kaya niyang itago ang emosyon niyang matagal nang nakakubli. Pero hindi na niya kayang magsinungaling pa."Hindi ko alam, Adrian," mahinang tugon niya. "Pero
Habang patuloy na lumalayo sina Khate at Adrian mula kay Anthony, ramdam niya ang bigat ng kanyang bawat hakbang. Pakiramdam niya'y may humihila sa kanya pabalik, ngunit pinilit niyang huwag nang lumingon. Hindi niya maaaring ipakita ang kanyang kahinaan, lalo na sa harap ni Anthony."Khate," muling tawag ni Adrian, bahagyang humigpit ang pagkakahawak nito sa kanyang braso. "Sigurado ka bang ayos ka lang? Alam kong hindi madaling makita siya ulit pagkatapos ng matagal na panahon."Napayuko si Khate, pilit na itinatago ang lungkot sa kanyang mga mata. "Adrian, hindi ko alam... Hindi ko alam kung ano ba ang dapat kong maramdaman. Akala ko tapos na ang lahat, pero bakit parang mas lalo lang lumalala ang sakit?"Hininto ni Adrian ang kanilang paglalakad at marahang hinawakan ang magkabila niyang balikat. "Kung gusto mong umalis dito, sabihin mo lang. Hindi mo kailangang tiisin ang ganitong pakiramdam, Khate."Napangiti siya ng bahagya, kahit pa puno ng pait ang kanyang puso. "Salamat, Adr
Habang bumibigat ang katahimikan sa pagitan nina Khate at Anthony, hindi niya maiwasang maramdaman ang mabilis na pagtibok ng kanyang puso. Pilit niyang pinapakalma ang sarili, ngunit ang matinding titig ni Anthony ay tila humihila sa kanya pabalik sa nakaraan—sa isang panahong pinilit na niyang ibaon sa limot.Napalunok siya at dahan-dahang tumalikod, umaasang matatapos na ang usapan nila. Ngunit hindi ganoon kadali ang lahat."Khate," muling tawag ni Anthony, mas malambot ngunit may halong bahagyang pakiusap ang kanyang tinig. "Huwag mo akong iwan ng walang sagot, please lang."Napapikit nalang si Khate, pilit na pinipigilan ang panginginig ng kanyang kamay. Alam niyang kung magpapatuloy siya sa usapang ito, maaaring buksan niya muli ang sugat na matagal nang nakapikit. Ngunit paano kung ito na ang pagkakataong kailangan niya upang tuluyang makalaya?Huminga siya nang malalim bago bumaling muli kay Anthony. "Ano pa ba ang gusto mong marinig mula sa akin?" mahinahon ngunit matigas ni
Sa kabila ng malamig na sagot ni Khate, nanatiling matindi ang titig ni Anthony sa kanya, para bang sinusubukan niyang hanapin ang katotohanan sa kanyang mga mata. Ilang segundo pa ang lumipas bago siya tuluyang tumalikod, ngunit hindi pa rin nawala ang tensyon sa pagitan nila. Ang hindi inaasahang muling pagkikita ay nagdulot ng mga emosyon na matagal nang ibinaon sa limot, ngunit ngayon ay muling lumulutang sa ibabaw, hinuhukay kahit na pilit niya itong nililibing.Habang pinagmamasdan ni Khate ang papalayong pigura ni Anthony, hindi niya maiwasang makaramdam ng kakaibang paninikip sa dibdib. Alam niyang hindi niya na maaaring balikan ang nakaraan, ngunit bakit tila patuloy itong bumabalik sa kanya? Bakit hindi niya kayang alisin ang bigat sa kanyang puso?"Hindi pa ito tapos, Khate," mahina niyang bulong sa sarili, ngunit sa likod ng kanyang isip, alam niyang hindi niya kayang aminin ang tunay na dahilan kung bakit siya umalis noon....Sa kabilang dako, habang si Anthony ay nagl
Hindi pa man tuluyang nawawala ang alingawngaw ng huling sinabi ni Anthony, ngunit pakiramdam ni Khate ay bumigat na ang buong paligid. Nakatayo siya sa gitna ng malawak na silid, pilit na pinapalakas ang loob niyang harapin ang lalaking minsan niyang minahal—at iniwan. Ngunit paano ba haharapin ang isang taong hindi kailanman nakalimot? Paano ba ipapaliwanag ang isang lihim na inilihim niya sa mahabang panahon?Pumikit siya saglit at pilit na pinakalma ang kanyang damdamin. Naririnig niya ang marahang paghugot ng hininga ni Anthony sa kanyang harapan, isang malinaw na indikasyon na hindi pa ito tapos sa kanilang usapan. Nang dahan-dahan niyang iminulat ang kanyang mga mata, nakita niyang nakatitig pa rin ito sa kanya, ang mga mata nitong puno ng hinanakit, hindi lang sa kanya kundi marahil sa kanilang nakaraan."Anthony, hindi mo ako kayang diktahan kung sino ang dapat kong kausapin," mariing sabi ni Khate, pinapanatili ang matatag na tinig kahit pa sa loob-loob niya ay may kung anon