Kabanata Nine

Huminga nang malalim si Ginoong Huseng bago nagsalita. “Napakabait ng mga Perez, halos lahat ng tao rito sa bayan ay mahal na mahal sila. Lahat ng mga nangangailangan ay kanilang tinutulungan. Maging si Señorito Joaquin ay labis na napakabukal ang puso tulad ng kan’yang ama na si Don Arturo. Sa kabila ng kanilang pagiging makapangyarihan at salaping meron sila ay nakikisalamuha sa mga mahihirap na tulad namin si Señorito Joaquin. Itinuturing nila kami na pareho ang aming antas sa lipunan sa kanila,” nakangiting saad ni Ginoong Huseng.

“Kung gano’n ang pamilya niya at maging si Señorito Joaquin, bakit siya inaalipin? Bakit ganoon na lamang siya insultuhin ng mga guwardiya sibil?” Sunod-sunod kong tanong.

Gumuhit ang mga lungkot sa mga mukha ni Lita at Ginoong Huseng. Ilang segundo rin silang nanahimik ngunit si Lita ang bumasag noon.

“Wala silang ibang ginawa kun’di tumulong sa mga kapos-palad na tulad namin ngunit hindi namin alam ang buong dahilan kung bakit sila pinaratangan ng katiwalian sa pamahalaan.” Saad ni Lita.

“Katiwalian?” pag-uulit ko. Ano ‘yon? Shit! Bakit ang lalim?

“Opo, binibini. Bilang hatol ay ginawa ang buong pamilya ni Señorito Joaquin bilang mga alipin imbes na sila ay hatulan ng kamatayan. Maninilbihan ang buong pamilya nila hanggang sa mabayaran nila ang perang nakuha nila sa pamahalaan.” Paliwanag ni Lita.

Katiwalian is corruption? Tama ba?

“Alam ng lahat na narito na walang ginawang masaama ang pamilya ni Señorito Joaquin, hindi nila magagawang ibulsa ang pera ng bayan para sa pansirili nilang kapakanan. Hindi sila gano’n,” malungkot na saad ni Ginoong Huseng. “Gusto namin tulungan sina Señorito Joaquin tulad ng pagtulong nila sa amin ngunit, hindi namin magawa dahil sa takot na baka kami ay matulad sa iba naming kababayan na pinarusahan ng kamatayan dahil sa pag-aaklasa na kanilang ginawa para matulungan lamang sina Señorito Joaquin.” Dagdag niya. “Paraan din nila ito para ipahiya ang pamilya ni Señorito Joaquin sa publliko at dahil na rin sa malaking banta si Don Arturo sa alkade-mayor.”

Alkade-mayor?

“Ginoo! Maghunos dili ka sa iyong sinasabi baka may makarinig sa ‘yo maging ikaw ay maparusahan,” mahinang hagsik ni Lita kay Ginoong Huseng na may pag-iingat.

“Pasen’sya na, Lita, ngunit hindi ko magawang makapagpigil sa tuwing nakikita ko ang ginawa nila kina Señorito Joaquin. Alam mo kung gaano at paano ang naging pagtrato sa atin ng kanilang buong pamilya.”

“Alam ko ‘yon, Ginoong Huseng, hindi ko makalilimutan ang kanilang kabutihan.” Ani Lita.

“Teka, sino ang alkade-mayor? Bakit naman naman magiging banta sa kan’ya si Don Arturo?” naguguluhan kong tanong.

“Malaki ang galit ng mga Geronimo sa mga Perez dahil sa kayamanan na meron ang pamilya ni Señorito Joaquin.” Bulong na sagot ni Ginoong Huseng.

“Dahil lang sa kayamanan?” Hindi ko makapaniwalang bulalas.

“Hindi lang iyon, dahil sa karisma ni Don Arturo ay malaki ang posibilidad na maging sunod na alkade-mayor ito dahilan para maging banta at mawala ang pinakamamahal na posisyon ni Don Emilio sa kan’ya.”

Hindi ako nakaimik sa aking narinig. Bakit? Dahil lang sa pera at kapangyarihan handa silang magpahirap ng taong walang ibang ginawa kun’di ang tumulong at makabubuti sa nasasakupan nila? Bakit ang bilis lang sa panahon na ito ang patayin ang mga tao dahil lang sa gusto nilang tulungan o ipaglaban ang gusto nila? Mali na ba ang magsalita para sa kanilang gusto mangyari? Bakit ang dali lang sa kanilang kumitil ng buhay na tanging meron lamang sa isang tao na gusto mabuhay at makita ang pamilya nilang lumaki? Bakit? Hindi ko maintindihan, nagpapakahirap akong tulungan ang mga tao na humaba ang buhay ng tao pero sila…

Galit ang biglang namuo sa loob ko nang mapagtanto ang lahat na nangyayari sa panahon na ito at biglang nanariwa sa aking isapan ang lahat na nangyari sa amin ni Lola Linda. Hindi ko maisip kung paano natagalan ng ating mga ninuno ang ganitong uri ng pagtranto at pamumuhay ngunit ano ba ang pagkakaiba ng nakaraan sa kasalukuyan? Hindi ko akalain na sa kabila ng kulang na kaalaman ng mga tao noon ay ganito nila pagmamalupitan ang ibang tao mas mababa pa sa kanila. Akala ko dahil lang sa makabagong henerasyon at pag-uugali kaya naging masama ang mga tao ngunit nagkakamali pala ako, bawat tao ay may tinatagong kasamaan kahit na isa pa siyang mangmang o may alam.

Napakuyom ako ng aking kamao. “Dapat sila ang parusahan hindi tulad ni Señorito Joaquin na walang ibang ginawa kun’di ang tulungan ang mga nangangailan? Hindi ko matatanggap ang ganito!” galit kong saad.

“Binibini, alam kong galit ka ngunit pakiusap ‘wag ka ng pumasok sa gulo. Huwag niyo po ilagay ang iyong pamilya sa kapahamakan.” Awat ni Lita sa akin.

“Pero---

Hinawakan ni Lita ang mga kamay ko. “Pakiusap, binibini,” aniya sa kan’yang nangungusap na mga mata.

Inalis ko ang pagkakahawak niya sa aking kamay. “Kailangan kong mag-isip.” Saad ko at humakbang papaalis ng tindahan ngunit mabilis na sumunod si Lita kung kaya napatigil ako. “Kailangan ko mapag-isa, Lita.”

“Pero, binibini---

“Lita, pakiusap,” wika ko. “Huwag kang mag-alala mag-iikot lang ako. Magkita na lang tayo sa tapat ng simbahan.” Ani ko at tuluyan ng umalis ng tindihan. Mabilis akong naglakad patungo sa lugar kung saan wala gaanong tao. Gusto ko sumigaw at mapag-isa.

Bakit nila nagawa ang gano’n? Hindi ko mapagtanto na kahit sa panahong ito ay mga ganid ang mga ninuno natin. Nang dahil sa pera’t posisyon kaya nilang gawin iyon sa kapwa Pilipino nila? Hindi ba sila masaya na kababayan nila ang siya ring tumutulong sa naghihirap na kababayan nila? Hindi ba sila natutuwa na kahit na sinasakop sila ng Espanyol at ginagawang alipin ay nagagawa ng tulad ng pamilya ni Joaquin na makatulong sa mga ito at hindi naging bulag sa pera at kapangyarihan? Sila-sila na nga lang ang magtutulungan tapos aapihin at ipagkakanulo nila ang isa’t isa dahil lang sa pera’t kapangyarihan? Madadala ba nila ang pera at posisyon na ‘yan sa hukay nila hanggang sa kabilang buhay? Gano’n na ba kahalaga sa kanila ang mga kumikinang na bagay at titulo?