Sa sandaling iyon, biglang tumigil ang takbo ng oras.Sumabay kami sa agos ng ilog pakanluran habang unti-unti na kaming lumalayo sa bantilang pinagmulan namin. Nanigas ang kanyang kalooban at ang bugso ng damdamin, pati na ang kanyang isipan, na para bang ito'y naging bato na dala ng matinding pagkagulat. “Ay naku Manuela, hindi malayong marating mo doon.“Mapanganib na rito, Carmela, kailangan na nating umalis at lumayo upang tiyak tayong ligtas,” ani Natalia sa akin. Ang nakakahindik-balahibong tunog na siyang gawa sa pagpapakamatay ni Hen. Ramon Trinidad y Juventud, ang kasalukuyang alcalde mayor ng lalawigang Ilocandia. "Marahil ay tungkol ito sa isang sulat na dumating kanina o marahil ay may isang mahalagang bagay siyang nakalimutang sabihin sayo na naalala niya," ang naging mga sagot ni Padre Luciano kay Padre Agustin.Igihin mo lang ang pag-aaral sa beatro upang makapag-aral ka rin roon gaya ng aking ina,” wika ko kay Manuela na pinapalakas ang kanyang loob para sa kanyang pinap
Bukod sa kalinawagan ng paligid ay bubungad rin pagkapasok ang mga nagsisiyahang tugtugin ng mga kinukumpas na mga instrumento.Ganun na lamang ang aking pagkagulat dahil sa harapan ko, nakatindig si Viktor, ang Supremo ng Sinag Araw. Ang dating lalaking aking iniirog."Bakit ka nandito, Julian?" ang tanong na tumambad kay Julian roon. Kaya sa paglabas ni Graciela sa tinutulugan niya, wala siyang nadatnang iba doon kundi ang sakay na kahon-kahong mga kalakal at ang mga nilalangaw pang mga nabubulok nang isdang nakalagay sa mga malalaking buslo na yari sa ratan. Gumapang siya papunta sa isang malaking puno at pinilit ang sarili na umakay sa katawan nito para tumayo.Naisipan kong sumabay sa kanilang pag alis.Ramdam ko rin ang manhid sa aking leeg dahil sa mahigpit na sakal na aking ininda.Nagtiwala ako sa kanya ng lubos, kaya hindi ko inaasahang ang pagtitiwalang iyon ay ang siyang magpapahamak sa akin, sa aking ina at kay Manuela. Nalaman ko ang aking natutunang aral sa buong pangyayarin
Kumulog muna ang kalangitan, isang matinding pagkulog, at nang kumidlat ang buong paligid, nanlosok ang aking mga mata sa aking nakita.Tumayo ito at nag-ayos sa kanyang sarili para tunghan ang panauhin sa ibaba. Simulang masakop na nang tuluyan ng mga Kastila ang malawak na kapatagan ay tinawag na itong Villa Sangrevida hanggang sa umunlad ito sa pagdating ng mga panahon at tuluyang naging isang ayuntamiento na ngayo'y tinatawag nang Sangrevida.“Aywan ko sa iyo, Natalia ngunit salamat sa iyong pag-alala sa akin.Nakita ni Don Agapito ang ngiti ni Eduardo sa amin.Napag-isipan kong mas mainam kung maglalayag ako papuntang Maynila buhat sa ilog lula ng isang bangka. May dalawang malalaking aparador din ang nandoon na nilagyan ng ilang mga kumot, unan at ilang kasangkapan. Isa ka ngang tunay na kaibigan. Pagkaraang makababa, bingyan ko siya ng kwalta bilang abuloy sa kanyang pagbubuhat sa aking sisidlan. Nagpasalamat naman siya agad ng buong tuwa, at bumalik sa loob ng barko. Ang aking pag
Nadinig naman ng Tinig Adarna ang tugon sa kanya ng tiyahin kahit naging abala ito sa pagsusuot sa kanyang baro't saya.Hindi nila pinakinggan ang aking iniwikang sigaw. Inulit ko ang pagsigaw na may kalakasan na at bahagyang may galit sa loob na nararamdaman. Isang halimaw, walang ibang naisip maipagtulad si Julian sa nakitang ginoo kundi isang mabangis na halimaw.Tumango ng ulo si Pedro bilang tugon, sabay pagpakita sa hawak niyang maskara. Mula sa asawa ay nabaling ang paningin niya buhat mamataan sa di kalayuan ang isang mahabang lamesa kung nasaan nakaupo ang ilang mga kilalang tao.Isang mahinang pagkatok ang aking narinig mula sa labas ng silid sa may pintuan. amon, ang muling ihip ng hangin roon. Mula sa banoglawin, si Ramon ay bigla na lamang tumalon sa labas ng bintanang iyon. Lumingon ako ng parahan, dama pa rin ang tindi ng takot sa dibdib, upang alamin kung ano iyong naririnig ko sa likuran. Matapos ang tatlong mahehenang pagkatok, ay sumagot naman ako rito at aking pinapap
Gusto kong sumigaw ngunit ni pakli ng salita at hindi luabas sa aking bibig.Isa sa ating kababayan ay nakaranas ng matinding pagsusuka ng mga uod at ibat ibang insekto sa hindi malamang dahilan at namatay ito nang walang dahilan. Ngunit, nalaman na namin ang dahilang iyon! Isinumpa siya! Isinumpa siya ng isang mangkukulam!,” wikang paririnig ng prayle sa mga taong naroon na tahimik na nakikinog sa kanya. Subalit, gabi-gabi ay nagkakaroon pa rin siya ng mga masasamang panaginip kung saan binabalik siya sa pangyayaring iyon.Hindi naisip na mabahala dahil alam ko namang tuwing gabi ay nagmamatyag ang mga alagad ng aking ama sa mga kalye. Hanggang sa ako'y kanyang sinuggaban, kinagat ang aking leeg at simula noon ay hindi ko na alam ang mga sumunod na pangyayari."Kung nadadama mo na ang mga masasayang alaalang ito, ngayon, ay ituon mo ang mga nararamdaman mo sa iyong mga kamay papunta sa mga piyesa ng piano. Gawin mong musika ang mga damdaming ito ayon sa masayang tugtugin ng El Cantar L
Sila ay ang mga taong pumunta roon upang manood at makisaksi sa gaganaping inquisición, na halos pinuno na ang pinakamalaking sala de justiscia sa balat ng lalawigan. "Maraming salamat, doktor," pasalamat naman ng ama ng batang pasyente nang matapos matakpan ni Julian ng bulak ang tahi. Sa pagkakataong iyon, sa mag-amang ito unang narinig ni Julian ang pagtawag sa kanya ng salitang doktor galing sa isang pasyente. Hindi ko magawang hindi mangamba ngunit naniniwala naman ako sa sinabi ng aking ina. "Ang maisasagot ko lamang sa tanong mo, senyorito," wika ni Alana sa akin.Napasigaw ng malakas si Graciela. Dala ng bumugsong damdamin, isang magimbal at malakas na sigaw ang nagawa niya na siyang yumanig at nagbuwag sa katahimikan ng buong kagubatan. Halos magkawangis lang ang dalawa sa tindig, anyo, hitsura at pananamit na karaniwang mababatid sa mga magkakapatid. Nabatid ko sa aking likuran na naroon pala si Manuela na nakikinig sa aming pag-uusap. Nakita yata nito na wala nang laman ang
Mararamdaman sa buong paligid ang biglang pag-iba ng ugali at timpla ng bumubugsong hangin dahil sa hatid na nitong lamig at kahinaan na malayo sa kaninang maalingasa at mainiting pag-ihip. Nagkamayaw silang makita at mapanood ang pangyayaring minsan lang masasaksihan sa buong bayan. At ito ay ang pagbitay sa isang mangkukulam. Pagkababa niya sa puno, agad naman siyang sinalubong ng isang kaanyos lang niya na lalaki. Tumindi pa ang liwanag sa loob ng yungib dahil sa labing-isa nang lamparang umiilaw na nakapatong sa mesang kinauupuan ni Andracio. Ang mga arko namang ito ay bumuo ng malalaking debatong kaha kung saan may mga butas na siyang ginagawang tanawan at lusutan ng mga bumabaril mula sa loob ng fuerte.Ang pawang alam ko lamang sa kanila ay ang inaalalang kwento ng aking ina. Bahagyang nagitla si Ato nung marinig niya ang pangalan mula kay Flavio. "Ano ang pakialam mo?" wika naman ng sibil at ipapatuloy parin nito ang pagpalo sa bata. Nakasuot ito ng nakukupas na puting camisa a
Maulan sa ganing iyon. Habang inaalala ko ang mga iyon na patungkol lahat sa mga naranasan kong kasama si Carmela, kumuha na naman ako ng panibagong baso ng serbesa nang maubos ang iniinom ko..Noong hindi pumayag an gaming datu na isuko ang paniniwala niya para sa mga dayuhan, itinaboy kami ng mga Kastila sa labas ng bayan dahil hindi kami nagpabinyag sa kanilang paniniwalang Kristiyanismo.Papauwi na noon ang mag-amang Armando at Julian Guevarra sakay nang isang karwahe.Dahan-dahan akong naglakad sa makitid na pasilyo ng yungib na iyon at nagtungo sa pinakdulong bartolina kung nasaan ang lalaking dinakip noong isang araw. Payapa lamang na nakahimlay sa ataol ang matandang babae na ito--- tanda sa kawalan ng buhay. Ang ataol namang hinimlayan niya ay nakapatong sa malaking silab o tipon ng mga tuyong sanga-sanga ng mga kahoy na sinadyang inilagay roon para sa isang mahalagang kagamitan. Nanais ko namang sumama sa kanya upang ako’y makapaglibot sa bayan. Marami akong nakikitang mga day
Isang araw na siyang hindi nakakain at sigurado akong nagugutom at nauuhaw na iyon sa madilim na kulungang doon. Kaya naisipan kong dalhan ang lalaki ng pagkain at tubig pagkatapos kong kumain. Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. Nanlaban ako kaya binubog nila ako upang makuha lamang ang kwaltang nais nilang kunin mula sa akin. Napagbatid din ni Pedro ang ilang nagsisidatingang mga tao roon; may ilang mga kababaihang nakasuot ng magaganda't magagarang traje de boda na naghahagikhikan pa sa isa't isa habang papasok sa loob ng mansyon at may nakikita rin siyang mga papasok na mga kalalakihan roon na nakasuot ng iba't ibang isitilo ng chachetta at pantalones na sa mga kilos at tindig ay kagalang-galang tingnan. "Alas siete na pala," anya ni Don Condrado sa sarili nang malaman na ang oras. Sa di malamang dahilan, tumigil ang mga tulisan, umalis na sinunod ang ninais ng napakagandang babaeng iyon. Wari ko, hindi yata nila matanggihan ang tila isang anghel na dilag ka
Suot ang maganda at gawa sa bulak na chachetta na itim na pinalooban niya ng puting polo at kurbatang itim, ay inayos ito ni Julian sa paglabas niya ng sinakyang karwahe. "Hindi na kailangan iyan, kaibigan," wika ng lalaking panauhin sa amin nang gumitla ito. Ang mga arko namang ito ay bumuo ng malalaking debatong kaha kung saan may mga butas na siyang ginagawang tanawan at lusutan ng mga bumabaril mula sa loob ng fuerte. Nabaliw ito dahil sa labis na pagnanasa nitong maging pinakatanyag na pintor sa bansa kaya halos ginugol na niya ang buong sarili sa pagpipinta ng kung anu-anong mga larawan. Tiningnan niya ang inventario doon kung tugma ba ang mga nakasulat ayon sa pagsusuring ginawa niya. "Natutuwa ako, Carmela, at masaya kang makilala sila," wika ni Natalia sa akin na may bakas ng tuwa sa kanyang mukha para sa akin. Alam niyang sa bayang ito magsisimula ang bukang liwayway ng aking bagong buhay. Ang alak ang nagbibigay gaan sa aking loob bukod sa isang pang likidong parehong nil
"Iyon lang ang masasabi mo?" ang napabulalas na tanong ni Venancio, ang ama ni Sergio, bulalas man ngunit nasa mahinang tinig. Sa pagkakataong iyon ay para bang nalalasap sa dulo ng kanyang dila ang lamang matatamis nito na siyang napapalunok naman sa natitirang laway sa bibig niya. May sakit po kasi ngayon ang nanay ko at wala akong maiuuwi ngayon kung wala po akong mababaleng pera ngayon. akbo lang siya nang takbo, at habang hinihingal na ay may palingon-lingon niyang tinitingnan ang kanyang bandang likuran na tila ba may tinatakbuhan siyang di makita-kitang bagay sa lilim ng kadilimang naroon. Kumalam na ulit ang kanyang tiyan. "Hindi! Umalis ka na!" At sinipa si Clara ulit ng matabang donya. Nang matumba ang dalaga, kinuha siya bigla ng senyora, kapit ang kanyang suot na puting baro. Matagal lumipas ang pagkalam nito. Pinagpawisan na rin ang noo niya dala nang matinding nararamdamang gutom. Mulang siya ay magising ay inayos muna ni Graciela ang sarili niya, tumayo siya sunod at in
Ang lahat ng ito ay karaniwang ginagawa sa pabrika ni Andracio bilang isang encargador. Paulit ulit kong tinawag ang aking mga magulang ngunit pawang katahimikan lamang ang sumagot rito. Sa bahagi ring ito makikita ang isang malaking bodega, na may pintuang malahugis arko na may mga magagandang ukit na binubuo ng mga bulalak at mga ibon. Huminto ito sa tapat ng mansyon, at pagkalabas niya nang karwahe ay napansin niya kaagad sa may labasan ng casa ang mga nakaunipormeng puro Kastilang kawal ng mahistrado na buong tindig roon na nakabantay at walang bahid ni anumang damdaming makikita sa mga pagmumukha. At nang lumingon ako upang makita kung sino iyong tumambad sa akin ay doon ko natantong ako ay tama sa pagwari ko. Halos walang tao ang nasa mercado sa araw na iyon. "Bago natin ibalik ang mangkukulam na ito sa impyerno," wika ng padre sa lahat. Hindi dahil maulan at malamig kundi dahil ang mga manininda at negosyante sa pamilihang iyon ay mga ilang tagahanga at natulungang tao ni Don A
Nagpasalamat din si Julian sa kanila at tinanggap ng buong loob ang ibinigay ng mga babae sa kanya. Wala naman siyang ibang naisip na maaaring gawin upang matapos ang pagdudurusa ng lalaki--dulot ng matinding nararamdamang sakit--kaya dala ng awa ay pinatay niya ito sa pamamagitan ng pagdiin lalo ng nakatusok na kahoy sa dibdib. Marahil hindi pa alam ng mga taga Mansion Gliriceda ang pagkawala ng kanilang señorito o hindi rin napagbatid maging nang mga tauhang nagtratrabaho sa pabrikang pagmamay-ari nito.Nang mahagip bigla sa isipan ni Andracio ang pangalan ni Julian, naalala na naman niya muli ang isang bagay. Pitong lalaki ang kaagad natanaw niya na pumasok roon na pawang may mga bitbit pang mga mataas na uri ng armas.Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Marahan siyang umakyat sa hagdanan, di inalintana ang madilim at makitid na mga hakbang, hanggang sa narating na nga niya ang tutok nito. "Ubos
Hindi ko mapipilit na sumagot siya sa akin sapagkat hindi naman niya ako kilala."Hindi ko ginustong mangyari ito sa akin. Hindi maaaring nilinlang ako noon ng aking kaibigang si Felina. Binuo ako ng isang bampirang nangangalang Mercedes,"ani pa niya sa akin. Hindi ko magawa ang makatayo mula sa pagkadapa ko sa lupa dahil nangangatog sa takot ang aking buong katawan. Kaya kailangan kong gumawa ng paraan para makatakas dahil kung hindi, tiyak mamamatay ako sa kamay ng aking kaaway na walang kalaban-laban. Tinuruan niya akong mamuhay ng karaniwan sa kabila ng sumpang aking dinadanas at sa hanggang tuluyan ko nang napigil ang aking pagkauhaw sa dugo ng tao. Kailangan na naming marating kaagad ang kuwebang iyon bago lumitaw ang kabilugan ng buwan dahil kung hindi, kutob ko, ay may masamang mangyayari. Buhat nga makahiga, binubulong ko lamang sa aking isip na iwala ang mga masasamang wari pero ang mga bakas pa rin ng takot ang tumatatak sa aking isipan. "Si Aurora talaga, kahit nakapag-asa
Ang Serapica lang ang tanging masasakyan kung papatungo sa Dapitan kaya hindi maaaring hindi sumakay sa bapor na iyon ang mga nadakip na ilustrados. Wala akong winari simula nang lumisan ako kundi ang kalimutan ang lahat ng aking mga naranasan sa Santa Lucia. Sumunod naman ako sa kargador. Kakaiba ang aking naramdaman sa kanya na hindi ko alam kung bakit gusto kong alamin ang lalaking dumaan.Sumiklab naman ang galit sa pakiramdam ni Andracio nang marinig ang mga pahambog na ito mula sa taksil. Bumaba kami sa barko na dinaanan ang hagdanang yari sa makapal na tabla. Pagbanggit niya sa pangalan ng aking alila noon,naalala ko at pumasok muli sa aking wari ang kung papaano ko napatay si Mercedes. Sa marahang pagbaba ng yumao sa kanyang lupang himlayan, biglang naagaw ang pansin ni Julian nang may makita siyang isang babae na lumapit doon. Isang nahahating maskarang puti naman ang kanyang hawak hawak sa kaliwang kamay na siyang bigay rin sa kanya ni Delfina bago ito umalis, sapagkat ang ya
Alam ni Padre Mariano na tama ang mga naging pahayag sa kanya ni Criscancio. Tanto ko, ang mahalagang pagpupulong na ito ay marahil tungkol sa mga alagad ng dilim na nagkalat na sa bansa na siya naman talagang pangunahing paksa ng lahat ng pulong. Walang ibang laman ang nasa isipan ng encargador habang siya'y nakasakay sa calesa kundi ang mga salitang natanggap niya sa dalaga. Hinablot ko ang kanyang munting katawan na siyang napunan ko ang pagkahulog mula sa aking mga bisig. Agad namang lumabas ang mag-amang Guevarra pagkatutok ng mga baril sa kanila, at pagkalabas ay walang anu-ano'y bigla na lamang tinadyakan at ginulpi ng dalawang lalaki si Don Armando. Nadarama agad ni Julian Guevarra ang paglusong ng matinding sakit sa kanyang ulo, pagkagising niya, tanghaling-tapat. Kinuha ko ang platong may lamang ulam at kanin at gamit ang kutsara ay pinasubo ko ito sa kanya. Ang punong manggagaway an gang makapangyarihan sa lahat ng mga manggagaway. Mula sa pagkakaupo sa cama ay tinunghan si
Sa paglagak ng pangpitong basong may lamang vino, biglang natalos ni Andracio sa kanyang pandinig ang isang kilalang boses. Sila ang mga dayuhang kasabay kong naglayag, mga dayuhang una pa lamang tatapak sa isla na ipinangalan ng mga Kastila sa isang hari. Natatabunan naman ng malakas na kulog ang kanyang mga nagdudurusang sigaw sa pagtawag sa pangalan ng ama na sa bawat paggapang ay ang tanging nagagawa lamang niya. "Manuela, mag ingat ka. Baka nasasaktan mo na sa higpit ng pagkakayakap mo kay Carmela," ani ni tiyo sa babaneg yumakap sa akin. Mararamdaman naman pagkapasok sa doble puerte ang bayo ng malinis na hanging nanggagaling sa labas na umihip mula sa apat na malalaking bintanang naroon. "Alam mo namang may kakayahan akong hindi kayang gawin ng iba," sagot naman niya sa akin. Malapit lang naman ang pabrika sa kanyang bahay kaya nilakad lamang ni Andracio ang pagpunta rito. Pagkarinig sa yaong pangalan ay hindi na naghintay pa ang prayle at kanya nang sinamahan ang bata pabalik