Maulan sa ganing iyon. Habang inaalala ko ang mga iyon na patungkol lahat sa mga naranasan kong kasama si Carmela, kumuha na naman ako ng panibagong baso ng serbesa nang maubos ang iniinom ko..Noong hindi pumayag an gaming datu na isuko ang paniniwala niya para sa mga dayuhan, itinaboy kami ng mga Kastila sa labas ng bayan dahil hindi kami nagpabinyag sa kanilang paniniwalang Kristiyanismo.Papauwi na noon ang mag-amang Armando at Julian Guevarra sakay nang isang karwahe.Dahan-dahan akong naglakad sa makitid na pasilyo ng yungib na iyon at nagtungo sa pinakdulong bartolina kung nasaan ang lalaking dinakip noong isang araw. Payapa lamang na nakahimlay sa ataol ang matandang babae na ito--- tanda sa kawalan ng buhay. Ang ataol namang hinimlayan niya ay nakapatong sa malaking silab o tipon ng mga tuyong sanga-sanga ng mga kahoy na sinadyang inilagay roon para sa isang mahalagang kagamitan. Nanais ko namang sumama sa kanya upang ako’y makapaglibot sa bayan. Marami akong nakikitang mga day
Lumaking may labis na paniniwala sa Diyos at kay Hesukristo si Padre Mariano kaya naman hindi maitatatwa na naging isang pari ito. Nakasilid dito ang tatlong magaganda, malalaki at maykotsong sandigang mga silya na yari sa molave na humaharap sa labindalawang silyang nasa gitna pati na sa buong madla. Dulot ng butil-butil kung tumutulong mga maaalat na pawis ay nabasa na nito ang mukha ni Graciela. Ramdam na rin niya ang panghihina ng kanyang mga binti dahil sa pagkapagod. "Oo, alam ko... Ngunit wala kang dapat ikabahala, Ato, dahil naiintindihan ko ito. Nandito ako bilang isang doktor at ginamot din kita bilang isang doktor.Matapos ang ilang sandali, nabuwag naman ang bumalot na katahimikang ito nang bumungad at dumapo bigla sa isa sa mga dungawan ang isang maitim na ibon. Inilagay ko sa dinala kong sisidlan ng mga damit ang aking mga librong dinala. Maaari namang maling impormasyon ang nakuha ni Samuel at marahil hindi yaon si Julian ang tinutukoy ng saksi, ngunit sa pagkakilala ni
Dala ng pagod at pangangawit na ng kanyang mga braso sa dalang sisidlan, naisipan niyang magpahinga muna sa paglalakad at ilagay sa lupa ang yaong sisidlan. Nakilala niya agad ang Puno dahil sa katandaan at sa kasuotan nitong puting camisa na may kalabit na itim na panyo sa kanyang mahabang leeg. Si Fernando Valenzuela ang nanguna sa pagtatayo ng kuta ng Tatag-Bato. Dama niya ang ibang bugso ng hangin doon, ibang kapaligiran, at ibang nakikitang mga tao kaya sa paglakad niya'y dahan-dahan lamang siya sa paghakbang na kasabay ang pagwawari sa sarili kung ano na ang kanyang susunod na gagawin ngayo't nakarating na siya sa Isla del Fuego.Papaano na niya maibibili ng gamot ang kanyang amang? Ayaw niyang pabayaan na lamang ito at ayaw niyang mawala ang kanyang Amang.Nangamba ako na baka isa sa mga nasawi ay si Manuela. May mga mahahabang buhok pa ang ilang kalansay na masasabi mong mga babae ang mga ito.Sa simulang nagbukas, makalipas ang dalawampu't tatlong taon ay patuloy pa rin ang ta
Hindi naman sumasagot sa kanya ang babae. Maging ang lumingon man lang kahit saglit ay di ginawa nito--buhat sa mga katanungang iyon ni Graciela. Kaya naman, ganoon na lamang ang aking pag-iinom na paulit-ulit akong kumukuha ng serbesa sa tagasundol. Nagkalapit ang aming mga mukha buhat nang masagip niya ako. Nag-iba ang aking pakiramdam sa kanyang pagkakahawak at pagkakasagip sa akin. Sa malagim na kwentong ito raw kinuha ni Jose de Polistico ang naging pangalan ng kanyang economienda, ang Villa Sangrevida, upang maging tumanyag at laman ng usap-usapan sa mga karatig bayan. Sa bawat pakli ng liwanag na dala ng mga pagkidlat, sa maputik at mabasang lupa, naroon at nakakulob ang isang may katandaang lalaki.Bukod sa pangalang Fernando Valenzuela, ang ibang alam lamang ni Ato tungkol sa kanyang Puno ay ang pagka-biyudo nito nung mamatay sa panganganak ang kanyang asawang si Emilia. Sa aking pagkakaalam, ito ang pinakagustong bulaklak ng aking ina. Ang mapupulang rosas.Tinungo ko ang hala
Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. "Ilalagay niyo ang mga ito sa malalaking bayong habang ipapamahagi niyo. Sa paraang ito, malaya niyong maikakalat ito sa buong bayan na lingid sa mapagmatyag na mga mata ng mga puting tao. Sa maliit na apoy na nakasindi sa telang gasa ng lampara, sa hindi mabuwanang gabing iyon ay nabigyan ng liwanag ang madilim na cuarto nang noong labindalawang taong gulang pang si Julian Guevarra. Ito ay ang pagpupuna tungkol sa hinahangad na kasarinlan na noon pa nila ipinaglalaban. "Ngunit, isa siyang halimaw. Isa siyang mapanganib na nilalang. Hindi siya nararapat nandito, tiya " anya ko sa aking tiyahin. Sa pilit niyang pang-aagaw sa baril, dito, ay namataan niya ang pintadong ahas sa kamay ng yaong lalaki. Sa malawak na barrio ding ito ay may makikitang isang maliit na capella. Hindi siya nagsalita. Wala kahit isang pagkilos ang kanyang ginawa. Sinidlan ko ang baso ng tubig mula sa dala kong pitsel at aking ipinadampi sa kanyang bibig
Malalaki't mahahaba ang mga tuka ng mga uwak na ito--matulis, malapunyal. Kulay dugo ang kanilang mga mata na parang mga apoy sa di malamang sulok ng impyerno at may tiyak dalang panganib kung tititigan. Nagkandarapa ito at di magkamayaw sa tumutupok sa kanyang apoy subalit sa halip na mapatay sa bawat pagpagaspas ay lalo lamang itong lumakas at lumaki pang lalo ang paglagablab nito. Sa patuloy na paglalakad ni Graciela sa di malamang kalye, may nakita ulit siya ritong mga dumadaang karwahe at ilang mga malalaking bagon doon. Muntik na nga siyang masagasaan ng isang kariton na hinihila ng dalawang katao na naglalaman ng sariwang pitas pang mga gulay. Matagal ko nang kilala si Prudencia. Sa mercado, iba't iba rin ang makikitang nakatinda dito. May kuwento ring kumakalat na pinaniniwalaan noon ng mga taga-Sangrevida na sa tuwing kabilugan ng buwan, nagiging kulay dugo diumano ang kampana. Kahit gabi na, may mga tao pa ring abala sa kanilang mga ginagawa. May mga nadaanan kaming mga kab
Nagpasalamat ako kay Eduardo sapagkat nagugol niya ang karamihan sa kanyang oras sa araw na iyon na damayan kami, dumamay kay Manuela. May narinig ako bigla mula sa loob ng bahay ng mga Agoncillo. Narinig ko yata ang aking pangalan. Pinakinggan ko ito ng maigi at tugma ako sa aking nawari, may tumatawag nga sa akin sa loob.Dala ng takot na baka makatanggap ulit ng mga palo, tumayo mula sa pagkakadapa si Clara at dali daling tumakbo paalis. Naghahagulhol pa rin siyang umiiyak habang tumatakbo sa kahabaan ng mataong kalye. Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Nawari niyang hindi malayo ang mga amoy na ito sa kinalalagyan niyang sulukan sa ilalim ng barko at sa tingin pa niya'y mas maginhawa pa sigurong langhapin ang doon sa barko. Nagpatuloy lamang sa paglalakad si Graciela at sumabay sa usad ng mga tao roon. Hindi hanay ni Julian ang odontologia ngunit, ganunpaman, ay tinulungan pa rin ni Julian an
Nanlisik buo ang kanyang mga mata dahil hindi siya makapaniwala sa kanyang nakikita.Muling nabigyan ng liwanag ang buong bayan ng Santa Lucia mula sa kadilimang bumalot dito kagabi. "Ikaw? Isa ka ring bampira, hindi ba? Bakit kinakalaban mo ang iyong sariling mga kauri? Marahil ay ang aking dahilan ay katulad nang sa iyo, Natalia."tugon ni Alfonso. Hindi niya alintana ang mga matatabil na mga bato at matatalas na mga sangang kahoy na natatapaka't sumusugat sa kanyang mga malalambot na talampakan dahil sa mabilis na pagtakbo tungo sa tila walang kahahantungang daanang tinatahak niya. Ngunit, ayon kay Tomas, di na raw nagawang maabutan ni Andracio si Fernan roon dahil maagang umalis ito sa araw ding iyon. Napatigil tuloy nito ang aking pagkakayakap kay Carmela. Magpapatuloy na sana kaming dadaan pauwi sa may isang eskeneta nang may nangyaring kaguluhan sa kalyeng iyon bigla. Hudyat, na sa mga oras na ito ay bumubuka na ang liwayway upang tapusin ang karimlan ng gabi at salubungin ang p
Isang araw na siyang hindi nakakain at sigurado akong nagugutom at nauuhaw na iyon sa madilim na kulungang doon. Kaya naisipan kong dalhan ang lalaki ng pagkain at tubig pagkatapos kong kumain. Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. Nanlaban ako kaya binubog nila ako upang makuha lamang ang kwaltang nais nilang kunin mula sa akin. Napagbatid din ni Pedro ang ilang nagsisidatingang mga tao roon; may ilang mga kababaihang nakasuot ng magaganda't magagarang traje de boda na naghahagikhikan pa sa isa't isa habang papasok sa loob ng mansyon at may nakikita rin siyang mga papasok na mga kalalakihan roon na nakasuot ng iba't ibang isitilo ng chachetta at pantalones na sa mga kilos at tindig ay kagalang-galang tingnan. "Alas siete na pala," anya ni Don Condrado sa sarili nang malaman na ang oras. Sa di malamang dahilan, tumigil ang mga tulisan, umalis na sinunod ang ninais ng napakagandang babaeng iyon. Wari ko, hindi yata nila matanggihan ang tila isang anghel na dilag ka
Suot ang maganda at gawa sa bulak na chachetta na itim na pinalooban niya ng puting polo at kurbatang itim, ay inayos ito ni Julian sa paglabas niya ng sinakyang karwahe. "Hindi na kailangan iyan, kaibigan," wika ng lalaking panauhin sa amin nang gumitla ito. Ang mga arko namang ito ay bumuo ng malalaking debatong kaha kung saan may mga butas na siyang ginagawang tanawan at lusutan ng mga bumabaril mula sa loob ng fuerte. Nabaliw ito dahil sa labis na pagnanasa nitong maging pinakatanyag na pintor sa bansa kaya halos ginugol na niya ang buong sarili sa pagpipinta ng kung anu-anong mga larawan. Tiningnan niya ang inventario doon kung tugma ba ang mga nakasulat ayon sa pagsusuring ginawa niya. "Natutuwa ako, Carmela, at masaya kang makilala sila," wika ni Natalia sa akin na may bakas ng tuwa sa kanyang mukha para sa akin. Alam niyang sa bayang ito magsisimula ang bukang liwayway ng aking bagong buhay. Ang alak ang nagbibigay gaan sa aking loob bukod sa isang pang likidong parehong nil
"Iyon lang ang masasabi mo?" ang napabulalas na tanong ni Venancio, ang ama ni Sergio, bulalas man ngunit nasa mahinang tinig. Sa pagkakataong iyon ay para bang nalalasap sa dulo ng kanyang dila ang lamang matatamis nito na siyang napapalunok naman sa natitirang laway sa bibig niya. May sakit po kasi ngayon ang nanay ko at wala akong maiuuwi ngayon kung wala po akong mababaleng pera ngayon. akbo lang siya nang takbo, at habang hinihingal na ay may palingon-lingon niyang tinitingnan ang kanyang bandang likuran na tila ba may tinatakbuhan siyang di makita-kitang bagay sa lilim ng kadilimang naroon. Kumalam na ulit ang kanyang tiyan. "Hindi! Umalis ka na!" At sinipa si Clara ulit ng matabang donya. Nang matumba ang dalaga, kinuha siya bigla ng senyora, kapit ang kanyang suot na puting baro. Matagal lumipas ang pagkalam nito. Pinagpawisan na rin ang noo niya dala nang matinding nararamdamang gutom. Mulang siya ay magising ay inayos muna ni Graciela ang sarili niya, tumayo siya sunod at in
Ang lahat ng ito ay karaniwang ginagawa sa pabrika ni Andracio bilang isang encargador. Paulit ulit kong tinawag ang aking mga magulang ngunit pawang katahimikan lamang ang sumagot rito. Sa bahagi ring ito makikita ang isang malaking bodega, na may pintuang malahugis arko na may mga magagandang ukit na binubuo ng mga bulalak at mga ibon. Huminto ito sa tapat ng mansyon, at pagkalabas niya nang karwahe ay napansin niya kaagad sa may labasan ng casa ang mga nakaunipormeng puro Kastilang kawal ng mahistrado na buong tindig roon na nakabantay at walang bahid ni anumang damdaming makikita sa mga pagmumukha. At nang lumingon ako upang makita kung sino iyong tumambad sa akin ay doon ko natantong ako ay tama sa pagwari ko. Halos walang tao ang nasa mercado sa araw na iyon. "Bago natin ibalik ang mangkukulam na ito sa impyerno," wika ng padre sa lahat. Hindi dahil maulan at malamig kundi dahil ang mga manininda at negosyante sa pamilihang iyon ay mga ilang tagahanga at natulungang tao ni Don A
Nagpasalamat din si Julian sa kanila at tinanggap ng buong loob ang ibinigay ng mga babae sa kanya. Wala naman siyang ibang naisip na maaaring gawin upang matapos ang pagdudurusa ng lalaki--dulot ng matinding nararamdamang sakit--kaya dala ng awa ay pinatay niya ito sa pamamagitan ng pagdiin lalo ng nakatusok na kahoy sa dibdib. Marahil hindi pa alam ng mga taga Mansion Gliriceda ang pagkawala ng kanilang señorito o hindi rin napagbatid maging nang mga tauhang nagtratrabaho sa pabrikang pagmamay-ari nito.Nang mahagip bigla sa isipan ni Andracio ang pangalan ni Julian, naalala na naman niya muli ang isang bagay. Pitong lalaki ang kaagad natanaw niya na pumasok roon na pawang may mga bitbit pang mga mataas na uri ng armas.Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Marahan siyang umakyat sa hagdanan, di inalintana ang madilim at makitid na mga hakbang, hanggang sa narating na nga niya ang tutok nito. "Ubos
Hindi ko mapipilit na sumagot siya sa akin sapagkat hindi naman niya ako kilala."Hindi ko ginustong mangyari ito sa akin. Hindi maaaring nilinlang ako noon ng aking kaibigang si Felina. Binuo ako ng isang bampirang nangangalang Mercedes,"ani pa niya sa akin. Hindi ko magawa ang makatayo mula sa pagkadapa ko sa lupa dahil nangangatog sa takot ang aking buong katawan. Kaya kailangan kong gumawa ng paraan para makatakas dahil kung hindi, tiyak mamamatay ako sa kamay ng aking kaaway na walang kalaban-laban. Tinuruan niya akong mamuhay ng karaniwan sa kabila ng sumpang aking dinadanas at sa hanggang tuluyan ko nang napigil ang aking pagkauhaw sa dugo ng tao. Kailangan na naming marating kaagad ang kuwebang iyon bago lumitaw ang kabilugan ng buwan dahil kung hindi, kutob ko, ay may masamang mangyayari. Buhat nga makahiga, binubulong ko lamang sa aking isip na iwala ang mga masasamang wari pero ang mga bakas pa rin ng takot ang tumatatak sa aking isipan. "Si Aurora talaga, kahit nakapag-asa
Ang Serapica lang ang tanging masasakyan kung papatungo sa Dapitan kaya hindi maaaring hindi sumakay sa bapor na iyon ang mga nadakip na ilustrados. Wala akong winari simula nang lumisan ako kundi ang kalimutan ang lahat ng aking mga naranasan sa Santa Lucia. Sumunod naman ako sa kargador. Kakaiba ang aking naramdaman sa kanya na hindi ko alam kung bakit gusto kong alamin ang lalaking dumaan.Sumiklab naman ang galit sa pakiramdam ni Andracio nang marinig ang mga pahambog na ito mula sa taksil. Bumaba kami sa barko na dinaanan ang hagdanang yari sa makapal na tabla. Pagbanggit niya sa pangalan ng aking alila noon,naalala ko at pumasok muli sa aking wari ang kung papaano ko napatay si Mercedes. Sa marahang pagbaba ng yumao sa kanyang lupang himlayan, biglang naagaw ang pansin ni Julian nang may makita siyang isang babae na lumapit doon. Isang nahahating maskarang puti naman ang kanyang hawak hawak sa kaliwang kamay na siyang bigay rin sa kanya ni Delfina bago ito umalis, sapagkat ang ya
Alam ni Padre Mariano na tama ang mga naging pahayag sa kanya ni Criscancio. Tanto ko, ang mahalagang pagpupulong na ito ay marahil tungkol sa mga alagad ng dilim na nagkalat na sa bansa na siya naman talagang pangunahing paksa ng lahat ng pulong. Walang ibang laman ang nasa isipan ng encargador habang siya'y nakasakay sa calesa kundi ang mga salitang natanggap niya sa dalaga. Hinablot ko ang kanyang munting katawan na siyang napunan ko ang pagkahulog mula sa aking mga bisig. Agad namang lumabas ang mag-amang Guevarra pagkatutok ng mga baril sa kanila, at pagkalabas ay walang anu-ano'y bigla na lamang tinadyakan at ginulpi ng dalawang lalaki si Don Armando. Nadarama agad ni Julian Guevarra ang paglusong ng matinding sakit sa kanyang ulo, pagkagising niya, tanghaling-tapat. Kinuha ko ang platong may lamang ulam at kanin at gamit ang kutsara ay pinasubo ko ito sa kanya. Ang punong manggagaway an gang makapangyarihan sa lahat ng mga manggagaway. Mula sa pagkakaupo sa cama ay tinunghan si
Sa paglagak ng pangpitong basong may lamang vino, biglang natalos ni Andracio sa kanyang pandinig ang isang kilalang boses. Sila ang mga dayuhang kasabay kong naglayag, mga dayuhang una pa lamang tatapak sa isla na ipinangalan ng mga Kastila sa isang hari. Natatabunan naman ng malakas na kulog ang kanyang mga nagdudurusang sigaw sa pagtawag sa pangalan ng ama na sa bawat paggapang ay ang tanging nagagawa lamang niya. "Manuela, mag ingat ka. Baka nasasaktan mo na sa higpit ng pagkakayakap mo kay Carmela," ani ni tiyo sa babaneg yumakap sa akin. Mararamdaman naman pagkapasok sa doble puerte ang bayo ng malinis na hanging nanggagaling sa labas na umihip mula sa apat na malalaking bintanang naroon. "Alam mo namang may kakayahan akong hindi kayang gawin ng iba," sagot naman niya sa akin. Malapit lang naman ang pabrika sa kanyang bahay kaya nilakad lamang ni Andracio ang pagpunta rito. Pagkarinig sa yaong pangalan ay hindi na naghintay pa ang prayle at kanya nang sinamahan ang bata pabalik