Mula sa maliit na bintana ng karwahe, tumanaw ako sa labas. Napakaabala ng araw na iyon sa pantalan. Doon ko nabatid na unting unti na niya natatanggap ang nangyari sa kanya. Naalala ko na kanina lamang ay naikuwento niya sa akin ang tungkol sa mg alagad ng dilim. Ngumiti lamang si Natalia sa akin. Alam ko na sa mga ngiting iyon, nalaman niya ang naramdaman kong saya sa aking pagpunta sa bayang ito. May mga karwahe ring dumadaan at may mga kariton ring tinutulak ng tao roon. Nagdasal muna si Tiyo Graciano at pagkatapos ay nagsimula na kaming kumain. Pinaglingkuran ako ni Manuela na nilalagayan ng kanin ang aking pinggan.Sinabihan ko naman siya na maglagay lang ng kaunti ngunit dinamihan naman niya ito. Inabot niya sa akin ang niluto niyang karekare para sa akin.“Nangungupahan ako ng cuarto sa isang lumang bahay-paupahan na hindi malayo rito. Kahit ayaw niyang magpaalalay, sinusundan ko pa rin si Manuela upang agad kong matugunan baka sakaling madapa ito o mabatid sa dinadaan. Dahan d
May mga Pilipino rin naman nagtitinda ng mga produkto at karamihan nito ay mga ibat ibang gulay. Halos lahat na nagtitindang Pilipino roon ay mga kababaihan at may ilan rito na nagtatabako pa.Napadaan rin kami sa isang malawak na hacienda. Tinahak namin ang gilid at sinundan mula rito ang pangunahing daanan. Naisipan at nakiusap naman si Eduardo na dumaan muna sa kanilang bahay upang kumuha ng mga baril bilang maging sandatang pananggol namin sa paghahanap kina Natalia. Ayon ni Tiyo Graciano,ang kaibigan niyang mestisong Kastila ang nagmamay-ari nito. Pinipilit pang makapagsalita ang lalaki pero dahil sa kahinaan, hindi niya nagawang makabigkas ng isang salita. Ang ayurimiento ng bayan, at ang taong nagtalaga kay tiyo bilang cabeza de barangay. Hacienda Felina, pagpangalan sa akin ni tiyo nito.Nalipad na naman sa aking isipan ang ginawa kong pagpaslang sa babae. Hinugusan ko ang aking mga kamay dahil sa mapupulang dungis ng dugong dumikit rito. Ilang ulit kong hinugasan ang mga ito
Iba ang timpla ng panahon sa araw na iyon. Ngunit, hindi natibag ng uring panahong ito ang taglay na kabukalang-loob na mayroon ang yaong binatang doktor. Sadyang malinis at maginhawa sa pakiramdam ang hangin ng Santa Barbara dahil sa mga halama’t punong nakapalibot dito. Sasakay na sana siya sa karwahe para nang makauwi, nung may tumambad bigla sa kanya. "Doktor," ang pagtawag nito kay Julian. Tiningnan ni Ato ang kanyang kaliwang braso para alamin kung ano itong bagay na itinanong sa kanya ni Julian. "Ito?" ani Ato at ipinakita pa ang pintadong ahas--ang siyang inukol ng binatang doktor sa kanya. "Nakuha ko ito mula sa aking ama. Sa kalagitnaan naman ng bodegang iyon, makikita sa may sahig ang isang debakal na pinto. Siya rin ang maygawa nitong pintadong ito noong kabataan ko. Ito ay marka ng pangarap niya na maging isang guardia civil ako na kagaya niya. Dahil sa panibagong araw na ito, kahit batid na may darating na masamang panahon ay balak pa rin niyang pumunta ng Barrio Umag p
Makakalikha ito ng kaguluhan sa buong bayan. Hindi pa naman tayo nakakasiguradong nakakapaglakad nga sila sa araw ngayon, ngunit ang isang kasiguraduhang nandito na nga sila sa ating bayan ang dapat nating pagtunan ng pansin bilang mga kawani ng Sinag Araw,” pagtutol ni Padre Paterno sa nais gawin ng lalaking tinawag niyang Ikatlo.Sa kalagitnaan ng pagbabasa ni Julian, isang katanungan ang biglang narinig niya. Mula sa tinirikang punongkahoy ng bahay-tanawan, nilakad ni Ato ang masulasok na gubat na may patungo sa kinaroroonan ng nakatagong kuta ng mga tulisanes ng Sangrevida.Bata pa siya ay madalas siya namamalagi dito.Ang isinampit sa tanong ay ang pamagat ng kanyang binabasang novela noon kaya naman bahagyang nagitla siya pagkarinig nito dahil hindi niya inaasahang may magiging panauhin siya sapagkat malalim na ang gabi sa mga sandaling iyon. Paglingon sa likuran, doon sa kanyang cama, nakaupo ang isang ginoo. Sa pagpapatuloy ng usad ng karwahe ay narating na rin nito ang kantong
Napagapang paatras sa basang tisang lupa si Andracio nang makitang patay na si Leandro. Napatay niya ito. Malaki ang looban ng villa na iyon. May ikalawa pa itong palapag. Punong puno ito ng mga tao na may mga ibat ibang lahi at kaantasan sa buhay."Ngunit paano natin gagawin iyan Alana?" biglang tanong niya sa akin. "Ni wala tayong kaalaman kung saan siya ngayon. Aalalahanin mo, ang unang pagbabago ay ang pinakabagsik sa lahat ng araw natin kaya hindi lamang ako nangangamba para kay Damian. Natatakot rin ako para sa buong Santa Lucia,"Kaya nama'y batid at naintindihan agad ni Ato ang pinapakaukol sa kanya ni Ginoong Flavio dahil sa mahirap at napakahabang daang tinahak pa nito para makadalo lamang sa agarang pagpupulong na gaganapin sa gabing iyon. Hindi man sinadya ay napatay niya pa rin ito. Napatingin siya sa kanyang mga kamay dalang di makapaniwala sa nagawa. Nanginginig pa ang mga ito pagtingin niya na kahit binabasa na ng ula'y nakikita pa rin ang nahugasan mula ditong mapulang
Humiga akong muli sa aking malambot na kama. Niyakap ko ang aking unan. Naririnig ko pa rin ang ingay ng aking mga magulang. Carmela Salvanza, ang kanyang pangalan. Isang napakagandang pangalan para sa isang magandang dalaga. Ang nakilala ko siya ay ang pinakamasayang araw sa buong buhay ko. Hindi ko magawang hindi mangamba ngunit naniniwala naman ako sa sinabi ng aking ina.Ngunit, sa isang mapalad pagkakataon, may dumalaw sa aking isang hindi ko kilalang babae. May pinainom siya sa akin. Naniniwala ako sa kanya kahit dama ko sa aking puso ang duda. Tanto ko't naniwala na nagmamasid lang sila sa nakitang usa nab aka lumusong ito sa bahay at makapanira pa nga mga gamit sa loob. Dahil lumalabo na ang aking paningin at umaasa ako sa sinabi niyang gagaling ako ay agad ko namang ininum ang inaabot niya. At doon nangyari ang isang malaking himala, gumaan ang aking pakiramdam at ako'y sumiglang muli matapos kung mainum yaong inumin. Nagtanong ako sa kanya kung ano ba iyong pinainum niya na
Malinis at malamig ang naramdaman niyang hanging bumayo mula sa bintana na talagang nakakagaan sa pakiramdam at isipan. Malayo ang hanging ito kung maihahambing sa mabaho at mainit na hanging malalanghap sa gitnang bayan. May parehong pintuang nakakabit dito na yari naman sa matigas na kahoy ng punong acacia. Ang dalawang entrada na ito, na nasa harapan at sa likuran, ay ang mga tanging daanan lamang papasok at papalabas ng yaong campanario. Sa kanyang kinalalagyan, nagkahalo na ang kanyang dugo sa tubig-ulan. Ang daloy din ng luha sa kanyang mga mata ay nahalo rin dito, nahugas, dahil sa malakas na ulan sa gabing iyon. Sariwang hangin ang sumalubong kay Julian habang nasa paglalakbay pa rin sa daanan kung saan matatanaw mula sa bintana ng karwahe ang napakalawak na mga palayan.Ito rin ang parehong ihip ng hanging sumalubong sa kanya nang napapunta siya sa Barrio Umag noong nakaraang tatlong araw, tanda pa niya, kung saan napapunta siya rito para tugunan ang isang pasyenteng nanganga
Nang ipinanganak si Graciela, alam ko na noon na magiging isang mangagaway siya dahil ang kanyang ama, ang aking kapatid, ay isang ganap na manggagaway na pinaniniwalaan kong namana ni Graciela ang katangiang iyon mula sa kanyang ama.Pagtatanim lamang ang kayang gawin ng aming tribo kaya sagana sa mga tanim ang aming maliit na comunidad lalong lalo na ang tanim na pinya. Kung ganuon tiya, kailangan kong alamin ang mga bagay na gusto kong malaman. "Wala. Pinaslang ko lamang ang mga walang puwang at mahihinang manggagaway pati na ang punong manggagaway. Hindi ko alam na ganoon pala siya kahinaang nilalang, hindi man lang ako napawisan noong pagputol ko sa kanyang ulo," mapangahas na sagot sa akin ni Gustavo na natutuwa sa kanyang ginawa. At biglang may nasabi ako. Kung ako ang tanging makakapagpapaligtas sa aking tribo, kailangan kong malaman ang mga kasagutan ng aking mga katanungan. Sa ganitong paraan, malalaman ko kung papaano ko matatakwil ang anumang magpapahamak sa minamhal kong t
Isang araw na siyang hindi nakakain at sigurado akong nagugutom at nauuhaw na iyon sa madilim na kulungang doon. Kaya naisipan kong dalhan ang lalaki ng pagkain at tubig pagkatapos kong kumain. Pinilit ng tatlong tulisan na kunin ang aking dalang pera. Nanlaban ako kaya binubog nila ako upang makuha lamang ang kwaltang nais nilang kunin mula sa akin. Napagbatid din ni Pedro ang ilang nagsisidatingang mga tao roon; may ilang mga kababaihang nakasuot ng magaganda't magagarang traje de boda na naghahagikhikan pa sa isa't isa habang papasok sa loob ng mansyon at may nakikita rin siyang mga papasok na mga kalalakihan roon na nakasuot ng iba't ibang isitilo ng chachetta at pantalones na sa mga kilos at tindig ay kagalang-galang tingnan. "Alas siete na pala," anya ni Don Condrado sa sarili nang malaman na ang oras. Sa di malamang dahilan, tumigil ang mga tulisan, umalis na sinunod ang ninais ng napakagandang babaeng iyon. Wari ko, hindi yata nila matanggihan ang tila isang anghel na dilag ka
Suot ang maganda at gawa sa bulak na chachetta na itim na pinalooban niya ng puting polo at kurbatang itim, ay inayos ito ni Julian sa paglabas niya ng sinakyang karwahe. "Hindi na kailangan iyan, kaibigan," wika ng lalaking panauhin sa amin nang gumitla ito. Ang mga arko namang ito ay bumuo ng malalaking debatong kaha kung saan may mga butas na siyang ginagawang tanawan at lusutan ng mga bumabaril mula sa loob ng fuerte. Nabaliw ito dahil sa labis na pagnanasa nitong maging pinakatanyag na pintor sa bansa kaya halos ginugol na niya ang buong sarili sa pagpipinta ng kung anu-anong mga larawan. Tiningnan niya ang inventario doon kung tugma ba ang mga nakasulat ayon sa pagsusuring ginawa niya. "Natutuwa ako, Carmela, at masaya kang makilala sila," wika ni Natalia sa akin na may bakas ng tuwa sa kanyang mukha para sa akin. Alam niyang sa bayang ito magsisimula ang bukang liwayway ng aking bagong buhay. Ang alak ang nagbibigay gaan sa aking loob bukod sa isang pang likidong parehong nil
"Iyon lang ang masasabi mo?" ang napabulalas na tanong ni Venancio, ang ama ni Sergio, bulalas man ngunit nasa mahinang tinig. Sa pagkakataong iyon ay para bang nalalasap sa dulo ng kanyang dila ang lamang matatamis nito na siyang napapalunok naman sa natitirang laway sa bibig niya. May sakit po kasi ngayon ang nanay ko at wala akong maiuuwi ngayon kung wala po akong mababaleng pera ngayon. akbo lang siya nang takbo, at habang hinihingal na ay may palingon-lingon niyang tinitingnan ang kanyang bandang likuran na tila ba may tinatakbuhan siyang di makita-kitang bagay sa lilim ng kadilimang naroon. Kumalam na ulit ang kanyang tiyan. "Hindi! Umalis ka na!" At sinipa si Clara ulit ng matabang donya. Nang matumba ang dalaga, kinuha siya bigla ng senyora, kapit ang kanyang suot na puting baro. Matagal lumipas ang pagkalam nito. Pinagpawisan na rin ang noo niya dala nang matinding nararamdamang gutom. Mulang siya ay magising ay inayos muna ni Graciela ang sarili niya, tumayo siya sunod at in
Ang lahat ng ito ay karaniwang ginagawa sa pabrika ni Andracio bilang isang encargador. Paulit ulit kong tinawag ang aking mga magulang ngunit pawang katahimikan lamang ang sumagot rito. Sa bahagi ring ito makikita ang isang malaking bodega, na may pintuang malahugis arko na may mga magagandang ukit na binubuo ng mga bulalak at mga ibon. Huminto ito sa tapat ng mansyon, at pagkalabas niya nang karwahe ay napansin niya kaagad sa may labasan ng casa ang mga nakaunipormeng puro Kastilang kawal ng mahistrado na buong tindig roon na nakabantay at walang bahid ni anumang damdaming makikita sa mga pagmumukha. At nang lumingon ako upang makita kung sino iyong tumambad sa akin ay doon ko natantong ako ay tama sa pagwari ko. Halos walang tao ang nasa mercado sa araw na iyon. "Bago natin ibalik ang mangkukulam na ito sa impyerno," wika ng padre sa lahat. Hindi dahil maulan at malamig kundi dahil ang mga manininda at negosyante sa pamilihang iyon ay mga ilang tagahanga at natulungang tao ni Don A
Nagpasalamat din si Julian sa kanila at tinanggap ng buong loob ang ibinigay ng mga babae sa kanya. Wala naman siyang ibang naisip na maaaring gawin upang matapos ang pagdudurusa ng lalaki--dulot ng matinding nararamdamang sakit--kaya dala ng awa ay pinatay niya ito sa pamamagitan ng pagdiin lalo ng nakatusok na kahoy sa dibdib. Marahil hindi pa alam ng mga taga Mansion Gliriceda ang pagkawala ng kanilang señorito o hindi rin napagbatid maging nang mga tauhang nagtratrabaho sa pabrikang pagmamay-ari nito.Nang mahagip bigla sa isipan ni Andracio ang pangalan ni Julian, naalala na naman niya muli ang isang bagay. Pitong lalaki ang kaagad natanaw niya na pumasok roon na pawang may mga bitbit pang mga mataas na uri ng armas.Ang lahat ng ito ay inalisan at tinanggalan niya ng alikabok, mga nakabiting agiw at dumi na apat na araw nang nalikom doon. Marahan siyang umakyat sa hagdanan, di inalintana ang madilim at makitid na mga hakbang, hanggang sa narating na nga niya ang tutok nito. "Ubos
Hindi ko mapipilit na sumagot siya sa akin sapagkat hindi naman niya ako kilala."Hindi ko ginustong mangyari ito sa akin. Hindi maaaring nilinlang ako noon ng aking kaibigang si Felina. Binuo ako ng isang bampirang nangangalang Mercedes,"ani pa niya sa akin. Hindi ko magawa ang makatayo mula sa pagkadapa ko sa lupa dahil nangangatog sa takot ang aking buong katawan. Kaya kailangan kong gumawa ng paraan para makatakas dahil kung hindi, tiyak mamamatay ako sa kamay ng aking kaaway na walang kalaban-laban. Tinuruan niya akong mamuhay ng karaniwan sa kabila ng sumpang aking dinadanas at sa hanggang tuluyan ko nang napigil ang aking pagkauhaw sa dugo ng tao. Kailangan na naming marating kaagad ang kuwebang iyon bago lumitaw ang kabilugan ng buwan dahil kung hindi, kutob ko, ay may masamang mangyayari. Buhat nga makahiga, binubulong ko lamang sa aking isip na iwala ang mga masasamang wari pero ang mga bakas pa rin ng takot ang tumatatak sa aking isipan. "Si Aurora talaga, kahit nakapag-asa
Ang Serapica lang ang tanging masasakyan kung papatungo sa Dapitan kaya hindi maaaring hindi sumakay sa bapor na iyon ang mga nadakip na ilustrados. Wala akong winari simula nang lumisan ako kundi ang kalimutan ang lahat ng aking mga naranasan sa Santa Lucia. Sumunod naman ako sa kargador. Kakaiba ang aking naramdaman sa kanya na hindi ko alam kung bakit gusto kong alamin ang lalaking dumaan.Sumiklab naman ang galit sa pakiramdam ni Andracio nang marinig ang mga pahambog na ito mula sa taksil. Bumaba kami sa barko na dinaanan ang hagdanang yari sa makapal na tabla. Pagbanggit niya sa pangalan ng aking alila noon,naalala ko at pumasok muli sa aking wari ang kung papaano ko napatay si Mercedes. Sa marahang pagbaba ng yumao sa kanyang lupang himlayan, biglang naagaw ang pansin ni Julian nang may makita siyang isang babae na lumapit doon. Isang nahahating maskarang puti naman ang kanyang hawak hawak sa kaliwang kamay na siyang bigay rin sa kanya ni Delfina bago ito umalis, sapagkat ang ya
Alam ni Padre Mariano na tama ang mga naging pahayag sa kanya ni Criscancio. Tanto ko, ang mahalagang pagpupulong na ito ay marahil tungkol sa mga alagad ng dilim na nagkalat na sa bansa na siya naman talagang pangunahing paksa ng lahat ng pulong. Walang ibang laman ang nasa isipan ng encargador habang siya'y nakasakay sa calesa kundi ang mga salitang natanggap niya sa dalaga. Hinablot ko ang kanyang munting katawan na siyang napunan ko ang pagkahulog mula sa aking mga bisig. Agad namang lumabas ang mag-amang Guevarra pagkatutok ng mga baril sa kanila, at pagkalabas ay walang anu-ano'y bigla na lamang tinadyakan at ginulpi ng dalawang lalaki si Don Armando. Nadarama agad ni Julian Guevarra ang paglusong ng matinding sakit sa kanyang ulo, pagkagising niya, tanghaling-tapat. Kinuha ko ang platong may lamang ulam at kanin at gamit ang kutsara ay pinasubo ko ito sa kanya. Ang punong manggagaway an gang makapangyarihan sa lahat ng mga manggagaway. Mula sa pagkakaupo sa cama ay tinunghan si
Sa paglagak ng pangpitong basong may lamang vino, biglang natalos ni Andracio sa kanyang pandinig ang isang kilalang boses. Sila ang mga dayuhang kasabay kong naglayag, mga dayuhang una pa lamang tatapak sa isla na ipinangalan ng mga Kastila sa isang hari. Natatabunan naman ng malakas na kulog ang kanyang mga nagdudurusang sigaw sa pagtawag sa pangalan ng ama na sa bawat paggapang ay ang tanging nagagawa lamang niya. "Manuela, mag ingat ka. Baka nasasaktan mo na sa higpit ng pagkakayakap mo kay Carmela," ani ni tiyo sa babaneg yumakap sa akin. Mararamdaman naman pagkapasok sa doble puerte ang bayo ng malinis na hanging nanggagaling sa labas na umihip mula sa apat na malalaking bintanang naroon. "Alam mo namang may kakayahan akong hindi kayang gawin ng iba," sagot naman niya sa akin. Malapit lang naman ang pabrika sa kanyang bahay kaya nilakad lamang ni Andracio ang pagpunta rito. Pagkarinig sa yaong pangalan ay hindi na naghintay pa ang prayle at kanya nang sinamahan ang bata pabalik