CHAPTER 6

Nakakunot ang noo ni Jossa habang abala siya sa pagpukpok ng pako sa isang kawayang ikinakabit niya sa isang kahoy. Kanina pa sila nagsimula ni Lemuel at itinuro nga nito sa kanya ang mga dapat niyang gawin.

Pagdating niya sa bahay ng mga ito ay naroon na ang mga kawayang nahati-hati na upang ipangpalit sa bakod na nasira niya. Hindi niya pa inasahang sa ganoong paraan siya "pagbabayarin" ng binata sa pinsalang nagawa niya sa naturang bakod. She was willing to pay. In fact, nagdala talaga siya ng pera upang ipangbayad sa binata. Hindi niya sukat akalain na literal na pagpapatrabahuin siya nito sa mga oras na iyon.

Tinulungan niya itong ikabit ang mga nahating kawayan. Halos patapos na sila at damang-dama na ni Jossa ang ilang butil ng pawis na namumuo sa kanyang mukha. Iyon ang unang pagkakataong nagawa niya ang ganoon.

At damang-dama niya rin ang maya't mayang paglingon sa kanya ni Lemuel. Hindi niya itinago rito ang yamot sa kanyang mukha na wari nama'y balewala sa binata. Parang hindi nga ito naaawa sa kanya at talagang pinagtrabaho siya ng bakod ng mga ito.

Nagpatuloy siya sa pagpukpok hanggang sa naikabit niya ulit ang isang kawayan. Muli siyang kumilos upang abutin ang isa pa at nang maikabit na rin. But as she turned to get it, her eyes met Lemuel's. Hawak din nito ang isang martilyo at sa kabilang dulo naman gumagawa.

Nahinto siya sa akmang pagkuha ng pako at kawayan. Hindi niya man gustong aminin pero nailang siya dahil sa paninitig nito.

"What?" tanong niya.

Nagkibit ito ng mga balikat at muling nilingon ang ginagawa. Sinimulan na nitong pukpukin ulit ang kawayang nasa harapan saka nagsalita.

"Bumili ng meryenda si Art. Pumasok ka na roon. Ako na ang magtatapos niyan," anito sa balewalang tinig.

Sa halip na tumalima sa mga sinabi nito ay mas lalo siyang nayamot. Ngayon pa talaga nito naisipang pahintuin siya gayung patapos na ang ginagawa nilang dalawa. Nakasimangot na inabot niya ang isa pang kawayan at kumuha na rin ng isang pako. Ang ginawa niya ay naging dahilan pa para lumingon ulit sa kanya ang binata.

"Ang sabi ko ay---"

"Tapusin na natin ito. Baka sabihin mo, hindi na naman bukal sa loob ko ang pagtulong," putol niya sa sasabihin ni Lemuel. Ni hindi niya itinago ang pagpapasaring sa kanyang tinig.

"Kaunti na lang iyan. Ako na ang magtatapos."

Hindi siya nagsalita. Sinimulan na niyang pukpukin ang panibagong kawayan. Ni hindi na nga niya alintana kung nakabestida man siya habang halos nakasalampak na roon.

Naramdaman niya ang pagtayo ni Lemuel at paghakbang palapit sa kanya. "Akin na iyan," saad nito at akma sanang kukunin sa kamay niya ang martilyo.

"I will just finish it," wika niya.

Nang makita niyang pipigilan sana siya nito sa kanyang ginagawa ay binilisan na niya ang pagpukpok sa pako. Nais niyang maibaon na iyon bago pa man nito makuha ang hawak niya. Sa pagnanais na matapos agad ay hindi sinasadyang dumaplis ang dulo ng martilyo sa kanyang daliring may hawak sa pako.

"Oh, damn!" naibulalas niya sabay hinto sa kanyang ginagawa.

Mabilis namang kumilos si Lemuel. Kinuha na nito ang martilyo mula sa kamay niya at basta na lang iyon ibinaba sa lupa. At bago niya pa man ito mapigilan ay hinawakan na ng binata ang kanyang kamay upang matingnan ang daliri niyang natamanan.

"Ang sabi ko kasi sa iyo, ako na ang tatapos nito."

"It's your fault," bwelta niya dito. "Kung hindi mo sana aagawin iyang martilyo ay hindi ako magmamadali sa ginagawa ko."

Hindi pinansin ni Lemuel ang mga sinabi niya. Bigla nang nanlaki ang mga mata ni Jossa nang iangat ng binata ang kanyang kamay na ngayon niya lang napansing hawak pa pala nito. To her surprise, inilapit iyon ni Lemuel sa may labi nito at bago pa man siya makapagbigay ng reaksyon ay nadama niya na ang paghipan ng binata sa daliri niyang tinamaan ng martilyo.

She stared at his face intently. Mistulang balewala lang naman sa binata ang ginagawa at para bang nais lang talaga nitong matingnan kung ayos lang ba ang daliri niya. Pero sa panig ni Jossa ay nakadarama na siya ng pagkailang lalo na nang maramdaman niya ang mainit na hininga nitong dumadampi sa kanyang balat.

"Pasalamat ka't hindi masyadong malakas ang pagkakatama ng martilyo sa iyo. Kung hindi ay mangingitim itong kuko mo," anito sabay titig sa kanya.

Lemuel suddenly stopped on his track as he stared at her face. Alam niyang napansin nito ang natitigilang ekspresyon sa kanyang mukha.

For a moment, they just stared at each other. It was as if both of them fell into a spell and no one was able to speak. Kapwa lang sila nakatitig sa isa't isa habang nanatiling hawak-hawak ni Lemuel ang kanyang kamay.

Alam ni Jossa na nababanaag na sa kanyang mukha ang labis na pagkalito at hindi niya alintana kung kita man iyon ng binata. She can't help but to feel that way. She can't explain the emotion that she suddenly felt as Lemuel held her hand and their eyes met.

Maging ito man ay natigilan, kung bakit ay hindi niya alam ang dahilan. Mataman lang din itong nakatitig sa kanya na wari bang pinag-aaralan ang kabuuan ng kanyang mukha.

Hanggang sa dahan-dahan niyang binawi ang kanyang kamay na hawak-hawak nito. Mabilis lang sanang magagawa iyon sapagkat hindi naman mahigpit ang pagkakahawak sa kanya ni Lemuel. But Jossa almost took forever to do it. Naging marahan ang pagbaba niya ng kanyang kamay habang magkahinang pa rin ang kanilang mga mata.

"Masakit pa ba?" anito. Mistula bang naitanong lang nito iyon upang mabasag ang nakabibinging katahimikang lumukob sa kanilang dalawa.

"I-I..." She lost for words to say. Nakaawang lang ang kanyang bibig at hindi makaapuhap ng tamang salitang sasabihin.

Until the spell that enveloped them was broken when suddenly, a tricycle stopped in front of the shop. Mabilis pa sa alas-kwatro na dumistansiya si Jossa mula kay Lemuel at nilingon ang bagong dating.

It was Lemuel's father--- si Simeon. Bumaba ito mula sa tricycle habang bitbit ang ilang malalaking plastic bag. Kinukuha pa nito ang sukli mula sa driver ngunit ang mga mata nito ay sa kanya na nakatuon.

Agad nilapitan ni Lemuel ang matandang lalaki at kinuha ang mga dala nito. Si Art din ay nakita niyang nagmamadaling lumabas mula sa kabahayan nang marinig ang tunog ng naturang tricycle.

"Nariyan ka na pala, 'tay," wika ni Art sabay kuha na rin kay Lemuel ng iba pang plastic bag. Nagpatiuna na ito sa paglakad papasok.

Si Jossa naman ay nanatili sa kanyang kinatatayuan habang mataman siyang pinagmamasdan ni Simeon.

"Ano ang ginagawa mo rito, hija? J-Jossa... tama ba?"

Marahan siyang tumango. "O-Opo... Jossa po."

"'Tay, kasi..." sabat ni Lemuel habang napapakamot pa ng ulo. "Ano... kasi tumulong si Jossa sa pag-aayos ng bakod."

"Pag-aayos? Ano ang ibig mong sabihing tumulong sa pag-aayos?"

Jossa harshly turned to look at Lemuel. It was so obvious that Tatay Simeon didn't know anything. Kita pa nga sa mukha ng binata na para itong batang hindi alam ang isasagot sa ama. Sadyang pinagtrabaho lang ba siya nito para pag-tripan?

"T-Tumulong ho ako sa pagkabit ng bagong bakod. Iyon ho kasi ang hininging "kabayaran" ng anak mo kapalit ng nasira ko," singit niya sa usapan, sadyang pinagdiinan pa ang bawat salitang binitawan.

"Lemuel!"

"'Tay, hindi naman ho lahat. Ako pa rin naman po ang may gawa---"

"Sumunod ka sa akin sa loob," putol nito sa pagpapaliwanag ni Lemuel. "Ikaw, hija, pagpasensiyahan mo itong anak ko. Puno ito ng kapilyuhan sa katawan. Pumasok ka muna sa loob para makapagmeryenda."

Pagkawika niyon ay nagpatiuna na ang matandang lalaki sa pagpasok sa loob. Hindi pa nakaligtas sa kanya ang pag-iwan nito kay Lemuel ng isang nananaway na tingin.

Nang sila na lamang dalawa ang naroon ay nagsalita si Jossa. "So, your father didn't know anything, huh? I wonder kung paano ka pagagalitan ngayon?"

Bahagya niya pa itong inirapan bago sumunod na sa pagpasok sa bakuran ng mga ito. Sa may shop ay isang maliit na mesa ang naroon kung saan nakapatong sa ibabaw ang kanyang shoulder bag. Doon na siya lumapit habang si Lemuel ay dire-diretso nang humakbang papasok sa mismong kabahayan. Nahuhulaan niyang mag-uusap muna ang mag-ama dahil sa ginawa ng binata.

*****

DUMIRETSO si Lemuel sa maliit nilang kusina. Doon ay naabutan niya pa ang kanyang Tatay Simeon na nag-uutos kay Art na maglabas ng meryenda para kay Jossa. Kanina ay pinabili na niya ang kanyang kaibigan ng banana que at turon kay Aling Nita, ang kapitbahay nilang naglalako talaga ng meryenda sa kanilang lugar. May juice na ring nakatimpla sa kanilang pitsel para sa inumin.

"Ilabas ko na ho ito," saad ni Art na tinanguan lang ng kanyang amain. Nang dumaan pa ito sa kanyang harapan ay isang nakalolokong ngiti pa ang ibinigay sa kanya ng mokong. Para bang sinasabi nitong lagot siya ngayon sa kanyang Tatay Simeon.

Nang makalabas si Art ay agad siyang hinarap ng matandang lalaki. Ni hindi nito itinago ang panenermon sa tinig nito nang magsalita.

"Ano itong ginawa mo, Lemuel? Hinayaan mong magtrabaho si Jossa ng bakod natin?"

"'Tay, hindi naman ho lahat. Iilan lang ho roon ang nagawa niya."

Bagay iyon na totoo naman. Halata ngang walang alam sa ganoong gawain ang dalaga. Halos hindi nga ito marunong gumamit ng martilyo. Dahilan pa iyon kung bakit naging mabagal ang pagkilos nito. Kung susumahin, halos siya pa rin talaga ang gumawa ng lahat.

"Kahit na, Lemuel," mariing saad ni Simeon. "Hindi ka ba nahiya roon sa dalaga. Pinagawa mo ng trabahong hindi niya naman yata ginagawa. At hindi ba't nasabi ko nang hindi kailangan bayaran ni Jossa ang nasira niya. Aksidente ang nangyari nang araw na iyon."

Hindi siya nakasagot. Paano niya ba sasabihin dito na hindi niya rin alam kung bakit niya iginiit na magtungo roon si Jossa at tulungan siyang mag-ayos ng bakod nila? He just wanted to know her more. There was something in her that got his interest, at ang hindi pagputol ng kanilang koneksyon ang nakikita niyang paraan para makilala pa ang dalaga.

"Humingi ka ng paumanhin kay Jossa, Lemuel."

"Tay, naman---"

"Hindi ka na nahiya roon sa tao," awat nito sa protesta niya. "Paano na lang kapag nalaman ni... ni Eduardo ang pinagawa mo sa kanya?"

Nang marinig ang pagbanggit nito sa pangalan ng ama ni Jossa ay agad din siyang natigilan. Kung pakikinggan kasi ang kanyang ama ay wari bang kilalang-kilala nito ang mga magulang ng dalaga.

"Gaano niyo ho kakilala ang ama at ina ni Jossa, 'tay? Magkakaibigan ho ba kayo? Wala kang nakukuwento sa akin tungkol sa mga Lodado."

Simeon refused to meet his eyes. Nilapitan nito ang isa sa mga plastic bag na dala nito kanina saka inilabas ang mga nilalaman. Kapag ganoon na ang ikinikilos ng kanyang amain ay alam niyang hindi na ito interesado pang pag-usapan ang kanilang paksa.

"Tay..." untag niya sa pananahimik nito.

"Walang kailangan ikuwento tungkol sa mga Lodado, Lemuel. Matagal na mula nang huli kong makaharap ang ama ni Jossa. Hindi ko na siya gaanong nakakausap mula nang ikasal sila ni... ni Lucille."

"Kilala niyo rin ho ba itong... Lucille?" usisa niya pa.

Simeon looked at him. "Kilala..." tipid nitong sagot.

"Bakit wala ho akong alam na---"

"Bata ka pa noon, Lemuel. At saka bakit ba iniiba mo ang usapan? Ang tungkol sa ginawa mo kay Jossa ang pinag-uusapan nating dalawa. Huwag mong iliko sa iba ang paksa nating dalawa."

Napakamot siya ng kanyang ulo. "'Tay, maniwala kayo, mas pabor pa nga kay Jossa ang ginawa niya ngayon. Ayaw mo noon, naturuan ko 'yong tao ng isang gawaing hindi niya alam."

Binitawan ni Simeon ang hawak nitong plastic bag at matamang pinagmasdan ang kanyang mukha. "Magandang babae si Jossa, Lemuel. At kilala kita pagdating sa mga babae. Huwag mong isama ang dalagang 'yon sa mga kalokohan mo. Makipagrelasyon ka na sa kahit kaninong babae, huwag lang sa anak ni Eduardo. Hindi mo kilala ang lalaking iyon."

Pagkasabi niyon ay lumabas na ng kusina si Simeon. Alam niyang tutuloy na ito sa kinaroroonan nina Art at Jossa. Samantalang si Lemuel ay hindi agad nakahuma sa kanyang kinatatayuan. Nahulog na siya sa malalim na pag-iisip. Hindi niya maiwasang magkadama ng kuryosidad tungkol sa ama ni Jossa.

Bakit kilala ito ng Tatay Simeon niya? At bakit parang kinaringgan niya ng pag-aalala ang tinig nito? Hindi ba maayos ang relasyon ng kanyang amain sa ama ni Jossa?