"Kailangan mo nang magpahinga." Tumayo na siya pero bago pa siya makaalis ay tinawag ko muna siya.
"Iyong bintana, p'wedeng pasara?" I said then he nodded.
"Ano pang kailangan mo?" tanong niya kaya napaiwas ako ng tingin at napalunok. Inaantok na rin naman na ako, e. Pero natatakot pa rin ako.
"Ikaw," sabi ko at ilang segundo pa ang lumipas pero hindi pa rin siya kumikibo kaya tiningnan ko na siya. Naistatwa lang siya sa kinatatayuan niya. "A-ang ibig kong sabihin, maaari bang dito ka na lang matulog? Tinakot mo 'ko, e," reklamo ko pero sana, huwag niyang bigyan ng malisya iyong request ko kasi natatakot talaga ako.
P'wede pa nga akong maniwala sa mga engkantong iyan kaysa sa makarating ako sa panahong 'to, e.
"Huwag kang mag-alala, wala akong gagawing masama sa iyo," sabi ko pa pero hindi pa rin siya kumibo. Nabigla ko yata talaga siya.
Sabagay, awkward na nga sa panahon nila na magkasama ang babae at lalaki sa labas, what more ang magkatab
"Ngunit... wala naman na talaga ang aking mga magulang," mahinang sabi ko habang pilit pinipigilang umiyak.Nasasaktan ako sa katotohanang mag-isa na lang talaga ako rito. Wala akong masandalan o masabihan ng totoo kong pagkatao. My parents were always busy with their jobs and I understand that but despite of that, they find time to guide me as well. To listen to me."Iyong mga nasa Espanya?" he asked."Hindi ko sila maalala, Lino. Hindi ko sila kilala. Ang tinutukoy kong magulang na wala na ay ang mga taong nagkupkop sa ‘kin dito sa Pilipinas. Iyong nagligtas sa ‘kin kaya ako nakarating dito. H-hindi ko nga maalala kung bakit ako nandito sa Pilipinas," natatarantang sabi ko at sana, tigilan niya na ang katatanong sa ‘kin kasi kulang na kulang pa ang alam ko kay Liwanag para panindigan itong pagsisinungaling ko.Nasa kalagitnaan kami ng pag-uusap ni Lino nang makarinig kami ng mabilis at malakas na katok sa pinto kaya sabay kaming napali
Natapos ang lunch namin at sa salas na namin tinuloy ang k'wentuhan. Wala pa naman kasing mga magpapagamot."Buti, pinayagan kayong magtungo rito?" sabi ko kina Miranda at Agustino."Hindi rin kami magtatagal," ani Agustino."Marami pa ring panganib sa paligid. Ngunit hindi naman ibig sabihin nun ay ititigil na natin ang ating buhay," nakangiting sabi ni Miranda."Maikli lamang ang buhay, hindi dapat tayo nabubuhay sa takot," sabi ko naman pero parang may mali sa sinabi ko. Ako nga 'tong takot magpakatotoo tapos ako pa 'tong may ganang magsabi ng ganun? Pero kailangan ko 'tong gawin para mabuhay."Tulad na lamang ni Binibining Liwanag. Naging makabuluhan ang kanyang buhay sa lupa kahit sa maikling panahon," ani Agustino na nakangiti kaya bahagyang natawa si Miranda."Kaunti na lamang ay iisipin ko nang may pagtingin siya kay Binibining Liwanag," ani Miranda at biglang napaubo si Lino. Inabutan ko siya ng tubig na nandito lang sa center table
"Kamusta kaya si Lolo?" I asked Lino while watching him cleaning my wound.Nandito kami sa office niya at gabi na rin. Pinahatid namin kay Berto si Lolo though kinakabahan akong pauwiin siya pero sino ba naman ako para kontrolin siya dahil lang alam kong malapit na siyang umalis? He should enjoy his last moments here. Nag-aalala lang ako na baka sabihin niya sa iba na babae ako."May ilang araw pa siguro siya. Kung susundin niya ang aking bilin, aabot pa siya ng isang buwan. Tungkol sa iyong lihim, wala siyang sasabihin," kalmadong sabi niya habang seryoso sa ginagawa niya.Napabuntong-hininga ako at napatingin sa gaserang katabi lang mismo ng sugat ko. Madilim na kasi, hindi makita ni Lino iyong sugat ko."Kamusta ang iyong pakiramdam?" he asked.Hindi agad ako nakasagot pero nagawa kong ngumiti. Nang tumigil siya sa ginagawa niya, tiningnan ko siya at nakatingin pala siya sa ‘kin."Magaan na ang loob ko," I said that made him smile.
Masyado tayong nasasanay sa bagay na kinamulatan na natin at takot tayo sa pagbabago ng mundo. Alam nating may mali pero natatakot tayong sumugal upang baguhin ang nakasanayang mali. Kaya minsan, matagal maging progresibo ang isang komunidad.Natatali tayo sa kultura at sa relihiyong gawa-gawa ng mga Kastila upang bilugin at kontrolin ang isip ng mga Pilipino. Natatakot silang mag-alsa ang mga Pilipino laban sa kanila. Takot sila sa atin. Takot sila sa mga Pilipinong edukado. Kaya miski edukasyon, nililimitihan nila. Miski babae ay hindi nila pinakukuha ng mabibigat na kurso dahil takot din sila sa mga kababaihan. Takot sila na mawasak ang patriarchy kasi sila-sila rin naman ang makikinabang balang araw.Kaya nga hanga ako kay Third. Supportive siya sa ‘kin plus hindi seloso despite of having the idea that I liked his twin brother before and we were classmate pa in law school. Mahal niya lang talaga ako at may tiwala siya sa ‘kin. All he wants is the best f
"Pero bagay naman sa ‘kin," biro ko gamit ang panlalaking boses na tinawanan na lang namin. "Bakit ba tayo nandito?" I asked in a low voice so I guess, he didn't heard that kaya tumahimik na lang kami.Maingay kasi ang karwahe. May parte rin sa ‘kin na ayokong marinig ang sagot niya. Oo, hindi ko siya pinipigilan sa nararamdaman niya kasi umaasa akong kusang mawawala iyon. Baka kasi kapag pinigilan ko, magaya lang kay Third. Habang tinutulak palayo, mas lumalakas ang hatak palapit. Baka makasakit na naman ako. Natuto na ako, gusto ko lang i-apply ang natutunan ko.Huminto kami sa malawak at patag na lupain. Napapaligiran ng iba't-ibang halaman at damo. Maraming nagsisiliparang ibon sa himpapawid. May mga paru-paro. Napapalibutan kami ng puno. Wala akong ibang makita kundi pananim, hayop at langit."Ang ganda!" sabi ko pagkababa ko sa karwahe. Ngayon lang ako nakarating sa ganitong lugar. Alam kong maraming tahimik na lugar sa panahon na 'to pero ngay
"Ayoko, e." Pinilit kong matawa para hindi masyadong mabigat ang paligid namin at bumalik na rin ako sa ginagawa ko. Hindi na rin kumibo si Lino kasi hindi rin naman ako makikinig. Kung matigas ang ulo niya, mas matigas ang sa ‘kin.Nang matapos kami ay nagtungo na kami sa dining area at nakahanda na nga sila. Every night na lang, para kaming may candle light dinner sa bahay dahil sa dami ng kandila sa paligid. Hindi naman sila mainit kasi presko sa bahay na ito. Sa laki ba naman ng mga bintana nila?"May sulat galing sa Villaluna," tugon ni Berto sabay bigay sa ‘kin ng letter. Iaabot ko sana kay Lino. "Para sa iyo, Mon," dugtong niya kaya napalunok ako at tiningnan muna si Lino.Alam kong selos na selos na siya kay Catalina pero malabong magkagusto ako sa kapwa ko babae. Lalo na kay Catalina. I know to myself na straight ako. Well, p'wede pa kay Miranda coz I like her personality at hindi siya malandi unlike Catalina na total opposite niya."
"May hinahanap ka?" tanong ni Miranda nang mapansing ginagala ko ang tingin ko.Umiling na lang ako at maingat na inenjoy ang party. Hinahanap ko iyong mga Prayle pero hindi ko na sila makita. Hinanap ko rin ang parents nina Miranda at Agustino pero wala sila. Ang dami kasing tao rito. Baka naghahanapan na kami."Batiin natin si Catalina," ani Miranda kaya tumango na lang ako. Hindi pa namin siya nababati ng personal kasi ang dami niyang kausap na tao. Ang daming nakakakilala sa kanila. Akala ko, mas mayaman na sina Miranda--iba pa pala ang Villaluna.Ganito siguro kapag sakim sa lupa ang pamilya. Charot. Villar yern?"Maligayang kaawaran, Catalina," bati namin sa kanya at mukhang nabigla siya nang makita kami rito. Parang pagod na siya kakaentertain sa mga bumabati sa kanya pero bakas sa mga mata niyang masaya siya."Miranda Valencia at Agustino Valencia, tama ba?" nakangiting sabi niya at tumango naman sina Miranda."Alam kong hindi tayo m
"Dito tayo sa gilid," tugon ko sa kanya.Birthday niya today so hindi p'wedeng gumawa siya ng eksena dito. Ang daming tao. Baka kung ano pa ang mangyari kapag nakita nilang umiiyak sa harapan ko si Catalina.Sabi ko, sa gilid lang kami pupunta pero nakarating kami sa labas ng bahay nila kung saan walang katao-tao. Bigla siyang naupo sa damuhan kaya naupo rin ako sa harapan niya sabay bigay sa kanya ng panyo. Kinuha niya ito at pinunasan ang sarili."Salamat, Mon," she said."Ayos ka na ba? Gusto mo ikuha kita ng tubig?" nakakagaan kasi 'yun ng loob. Tatayo na sana ako nang hawakan niya ang dulo ng damit ko kaya napabalik ako sa kinauupuan namin. Ang laki ng gown niya kaya nauupuan ko ang dulo nito."Hindi na. Nais ko lamang makalayo sa kanila," malungkot na sabi niya.Ngayon ko lang siya nakitang malungkot. Usually nagsusungit siya o kaya'y nakangiti. Gusto kong itanong kong anong nangyari pero magkikwento naman siya kung komportable siya.
"Sino kaya iyon?" bulong ni Agustino sa sarili niya. Natawa ako nang palihim at tiningnan ko si Berto na tahimik. Mukhang siya lang ang may alam sa matinong panliligaw dito, e. Si Lino? Mukhang hindi marunong. "Berto," tawag ko kaya napatingin na siya sa ‘kin. "Paano ba manligaw sa isang dalagang Filipina?" diretsong tanong ko kaya kumunot ang noo nina Lino at Agustino. Para naman sa kanila ang tanong na 'to kaya makinig sila. Si Lino kasi, kakaiba ang alam niyang panliligaw. Nakakatukso. "May nais ka bang ligawan, Mon?" Miranda asked. "Wala. Mukhang kailangan ng tulong ni Agustino, e," natatawang sabi ko kaya umaliwalas ang mukha nila at nagsimula na kaming magplano maliban kay Lino na mukhang hindi sasama sa ‘min. Nakikinig lang siya, e. Pati tuloy si Miranda, naeexcite sa gagawin namin. Gusto niyang sumama pero sabi ni Agustino, para lang daw ito sa mga binata sabay kindat sa ‘kin. Napa-ehem tuloy si Lino at ang sama na naman ng tingin niya kay Agu
Ilang sandali pang nag-usap-usap dito sa labas ng simbahan sina Lino at pinagtitinginan pa sila ng mga tao hanggang sa dumating si Padre Roque. Kinabahan na naman ako at puro iwas tingin lang ako sa kanya. Kamukha niya lang naman ang Pari ng Salvacion. Hindi siya iyon so I must calm myself but I can't. He's scaring me and Agustino and Berto noticed that."Mabuti pa'y mauna na lamang kami sa karwahe," tugon ni Berto kay Agustino."Sasamahan ko na kayo," ani Agustino pero umiling ako."Hindi na. Baka hanapin ka nila. Kami na lang---" hindi ko na natapos ang sinasabi ko kasi napatingin na rito ang Prayle at lumapit pa siya sa ‘kin. Ramdam kong namumutla na ako. Iba 'yung trauma ni Liwan, pati ako naaapektuhan."Nandito pala ang aking tagapagligtas," nakangiting sabi ni Padre Roque kaya pilit akong ngumiti.Ayokong gumawa ng away rito lalo pa't nakasunod kay Padre Roque sina Lino at family Valencia and family Villaluna."Masyado kayong aba
Kinaumagahan, maaga na naman kaming gumising para makaattend sa paunang misa. Kasama ko mamaya sina Lino, Berto, Señor Magnus at Señor Galicia. Sina Josefa at Maria ay uuwi sa kanila dahil family day naman nila today."Anong nangyari sa iyong labi, Lino?" tanong ni Señor Magnus na katabi ngayon ni Lino at nandito kami sa hapag-kainan.Medyo madilim pa dahil magbubukangliwayway pa lang pero halata na namin ang itsura ng bawat isa. Lalo na si Lino na parang lumuliwanag ang mukha ngayon dahil maaliwalas ito. Mukhang kompleto ang tulog niya kahit alam kong ilang oras na lang ang natitira nung umalis siya sa k'warto ko."Nakagat lamang po, Ama," natatawang sabi ni Lino sabay tingin sa ‘kin nang nakangiti kaya agad akong umiwas ng tingin. Umiinit na naman ang mukha ko. Tsk!"Kamusta pala ang iyong pakiramdam, Mon?" tanong ni Señor Magnus sa ‘kin kaya napatingin naman ako sa kanya. "Kahapon ay nawalan ka ng malay-tao. Hind
Bahagya siyang ngumiti pero may lungkot sa mga mata niya. "Mas nanaisin ko pang matalo kaysa hayaan kang mapahamak."Naalala ko, bago ako mawalan ng malay ay narinig ko pa siyang tinawag ako. Mukhang iniwan niya 'yung kalaban niya para sa ‘kin at ngayon, inaako niya ang kanyang pagkatalo."Ngunit hindi ako naniniwalang ako lamang ang umiibig dito, Liwan."Bigla na namang bumilis ang heartbeat ko at natatakot ako na baka marinig niya ito. Ang tahimik kasi ng paligid maliban sa kuliglig na mukhang tatalunin na ng heartbeat ko."H-hindi ba't sinabi kong huwag kang aasa?" nauutal na sabi ko. Gosh! Bakit ba ako nauutal? At kinakabahan?Napangiti siya at napailing nang mabagal. "Aking napagtanto na hindi mo naman gagawin iyon kung wala kang nararamdaman para sa ‘kin," natatawang sabi niya na kinakunot ng noo ko."Alin?" kinakabahang sabi ko."Nakalimutan mo na ba?""Ang alin nga?" Ayoko sa lahat, 'yung binibitin ako. Batu
Napasinghap ako habang natatawa na may halong pagkainis. "Wow, gagawin niyo pa akong trophy! Bahala kayo sa buhay niyo!" inis na sabi ko sabay lakad nang mabilis palayo sa kanila. I even heard them calling my name so I ran as fast as I could hanggang sa mailigaw ko na sila. Nagtago lang ako sa likod ng isang tindahan na gawa sa bato. Tindahan ito ng magagandang damit at kakaunti ang tao rito kumpara sa ibang tindahan. Mukhang mayayaman lang ang nagpupunta rito. Napahawak ako sa dibdib ko dahil hiningal ako. Hindi talaga physically fit si Liwanag. Kulang siya sa excercise. Kaya hindi siya nakapalag agad sa Prayle na iyon, e. Speaking of Prayle, I saw Padre Roque with his kapwa Prayle at Alpares na naglilibot sa plaza kaya mas minabuti kong magtago lang sa likod ng tindahan habang pinagmamasdan sila. Lahat ng nadadaanan nilang tao, binabati sila. They even bow their head to show respect. How in the hell they can give respect to a trash? "Mon!" rinig kong sambit
Dahil wala rin kaming magawa sa bahay, niyaya na lang ako ni Berto, Maria at Josefa na manood daw kami ng tanghalan sa labas at marami pang palaro. May mga Guardia Personal na rin namang nagbabantay sa bahay na pinadala ni Señor Manuel Valencia lalo pa't maraming tao sa bayan. Baka mapano pa ang kanyang mga kaibigan. Kaso umalis sina Lino nang silang tatlo lang.Mga pasaway.Wala nga silang dalang karwahe at ganun din kami nina Berto. Higit isang kilometro pero hindi bababa sa dalawa ang layo ng bahay ni Señor Galicia sa sentro ng bayan kaya hindi rin kami nahihirapang maglakad lalo pa't mas mahirap maghanap ng kalesa kaysa makakita ng mga taong naglalakad."Doon tayo, Mon! Bilis!" excited na sabi ni Maria at agad akong hinila kaya hinila ko rin si Josefa at hila rin ni Josefa si Berto habang papunta kami malapit sa bulwagan at sa gitna ay may malaking espasyo.Sa espasyong iyon ay may mga nagsasayaw na nakabaro't saya na makukulay. Lively r
"Tila naging maganda na ang iyong pakiramdam, Mon," puna ni Miranda na nilapitan ako rito sa labas ng bahay.Nasa sala sina Señor Manuel, Señor Galicia, Señor Magnus, Señora Rosana at Lino na umiinom ng tea ngayon. Nandun din si Berto at Agustino at kanina, nandun din kami ni Miranda pero nagpasintabi ako na hindi naman nila napansin kasi busy silang lahat. Maliban kay Lino na gusto sanang sumunod kaso pinigilan ako.Magtatanong lang 'yun kung kamusta ako at sinabi ko na sa kanya na gusto ko lang magpahangin sa labas dala itong tea ko."Bakit nandito ka sa labas? Baka hanapin ka dun," sabi ko at bahagyang sinilip sina Lino na nasa loob. I can't hear what they were talking about but based on their looks, seryoso na iyon."Abala sila sa isa't-isa. Hindi nila napansin na umalis ako," natatawang sabi niya habang nakatakip ang panyo sa bibig.One thing I learned during my stay here was, women used to cover their mouth wheneve
Masyadong kakaiba para sa akin lahat ng nangyayari dito pero natutuwa ako kasi nang mapadpad ako sa panahong 'to, naramdaman ko kung gaano kasaya ang maging Pilipino. Fiesta ngayon at sobrang dami ng tao sa paligid. Tapos makukulay pa ang bandiritas na nakasabit sa itaas ng dinadaanan namin. May kaba sa ‘kin na baka isa sa kanila ang nakalaban ni Liwanag pero hindi maikakailang ang saya nilang tingnan.Lahat nakangiti, halos magkakakilala, nagbabatian. Wala kasi silang hawak na gadgets na nakakaagaw ng atensyon nila. Hindi sila mga nakayuko habang may kausap na iba. But of course, cellphones and other gadgets were made for communication purposes naman."Nais mo bang bumaba?" tanong ni Lino sa ‘kin nang makita akong sumisilip sa kurtina ng karwahe. May kurtina na kasi ito para raw hindi makita ang nakasakay sa loob. Which is me. "Maraming magtatanghal mamaya."Napalingon na ako sa kanya at nakangiti siya ngayon habang nakatingin sakin. Naalala ko tulo
Hindi pa ako tuluyang nakakalayo kay Josefa nang mahabol niya kaagad ako."May sasabihin lamang ako sa iyo, Mon," nahihiyang sabi niya na kinakunot ng noo ko. "Napansin ko kasing may hindi tama sa iyong mga kilos bilang isang Binibini.""Ano 'yun?"Ngumiti siya na parang nahihiya. "Marahil ay isa rin sa iyong nakalimutan. Hindi dapat diretsong tumingin ang isang Binibini o Binata sa isa't-isa kung walang namamagitan sa kanila dahil hindi iyon katanggap-tanggap. Hindi tayo maaaring hawakan ng binata kung hindi natin sila asawa. At... iyang mga paa mo, kitang-kita.""Bawal ba 'yun?" natatawang tanong ko. Napakaconservative naman nila."Oo, Mon," tumatangong sagot niya. "Iyon ang natutunan ko kay Señorita Catalina noong ako'y naninilbihan pa sa kanya."Oh no! Naalala ko iyong paghawak ko sa paa ni Catalina noong natapilok siya. LMAO. Kaya pala ganun niya na lang ako paluin ng pamaypay niyang malaki. Gosh! Medyo natawa ako at napailing da