BUMAGAL ang oras nang sandaling dumapi ang mga labi ni Joaquin sa aking mga labi. Sa bawat pagkain niya sa aking mga labi ay siya ring pagkain ng aking bibig sa kanyang mga labi at habang lumalalim ang mga halik namin ay kusa na ring gumalaw ang ibang parte ng aming mga katawan. Ang aking mga kamay na dahan-dahan na hinihimas ang matikas na pangangakatawan hanggang sa inilingkis ko ang mga iyon sa kanyang leeg. Hinila niya ako papalapit sa kanya dahilan para dumikit ang aming mga katawan at maramdaman namin ang init na inilalabas ng aming mga katawan dahil sa aming maigting na paghahalikan. Kapwa habol ang aming paghinga nang pakawalan niya ang aking mga labi.
“Mahal kita, Helen,” aniya na punong-puno ng emosyon.
“Mahal din kita, Joaquin,” tugon ko at muli niya akong hinalikan nang mariin habang dinadala niya ako papasok sa k’weba na nasa likod ng talon.
Pumunta kami sa tila batuhan na naroon na animo’y na may altar at doon na
“ANO ba ang pag-uusapan natin?” tanong ko nang tumigil si Mateo sa paghila sa akin.Humarap si Mateo sa akin na may hindi maipintang pagmumukha or rather, nag-aalala?“Wala ka pa rin bang naaalala, Helena?” tanong niya sa akin na labis ang pagkasiphayo.“Ano bang kong alalahanin, Mateo? Hindi ba't ang lahay ng mga alaala na iyon puno lang ng kasinungalingan para saan pa na alalahanin ko ang mga bagay na iyon?” wala sa mood kong sabi.Hinawakan niya ako sa magkabila kong mga balikat. “Alalahanin mo, Helena. Pilitin mong alalahanin ang lahat,” aniya na kinakain ng labis na pagkasiphayo.“Wala ng saysay ang mga alaala kung puro lang naman kasinungalingan, Mateo, kaya p'wede ba ‘wag mo ng ipilit na ipaalala ang mga ‘yon sa akin. Narito ang katotohanan sa ating harapan. Ang lahat na nangyayari ang buong tunay. Ang pagtatraydor ni Don Raul ang malaking katotohanan na kailangan natin harapi
LAHAT ay abala at masayang naghahanda sa malaking salo-salo na pinagplanuhan lahat ng mga mamamayan ng Brgy. Pinagsanjan bilang pasasalamat nila sa amin sa paggaling nila sa epidemyang kumalat sa kanilang nayon.“Maraming salamat, Binibining Helena. Hindi niyo po alam kung gaano kami labis na nagpapasalamat dahil sa malaking tulong na inyong ginawa sa lahat ng taga-rito sa nayon ng Pinagsanjan,” wika ni Mang Waldo.“Naku, wala po iyon sa akin hindi niyo na po kailangan gawin ito. Ang nais ko lamang po ay matulungan kayo dahil iyon lang po ang aking makakaya,” saad ko na medyo nahihiya. “Maliit na bagay lamang po ‘yon.” Dagdag ko.Hinawakan ni Aling Siony ang aking kamay dahilan para magtagpo ang aming mga mata.“Hindi iyon maliit lang na bagay sa amin, Binibining Helena. Iniligtas mo kami sa bingit ng kamatayan at ang manatiling buhay hanggang sa puntong ito ay malaking pasasalamat na namin iyon dahil ito la
BUONG gabi ay napuno ng kasiyahan at masasayang tawanan hanggang sa isa-isa nang namaalam ang mga tao at umuwi sa kani-kanilang mga bahay dala na rin ng pagod sa paghahanda ng isinagawang pagpapasalamat at selebrasyon ng gabing iyon.“Binabati ko kayong muli, Helena at Joaquin. Wala kaming nais na hiling kun'di ang masaya niyong pagsasama,” masayang saad ni Aling Hilda.“Maraming salamat po, Aling Hilda. Sa inyong lahat na naghanda para mangyari ang supresang ito para sa akin. Labis po akonh nagpapasalamat sa kabaitang ibinibigay niyo sa amin,” pagpapasalamat kong sabi.“Wala iyon, Binibini— teka, hindi na nararapat sa ‘yo ang tawaging binibini ‘pagkat ngayon ay may asawa ka na,” bulalas ni Aling Hilda.“Ngunit labis naman kung siya'y tatawagin nating ginang sa napakabata niya pang edad,” wika ni Aling Siony.“Naku, ‘wag niyo po alalahanin kung anong dapat i
NAGDAAN ang mga araw na naging mapayapa ang paninirahan namin sa Brgy. Pinagsanjan matapos na umalis sina Don Emilio at Mateo para bumalik sa bayan ng Amadeo. Tumanggi pang sumama si Mateo at gusto magpaiwan ngunit hindi ito pinahintulutan ni Don Emilio sa kadahilanang kailangan siya nito sa pamamahala ng mga Guardia Civil at pagmamanman sa mga ito at baka mayroong pang traydor sa kanilang mga tauhan. Kaya labag man sa kalooban ni Mateo ay sumama siya kay Don Emilio pabalik ng Amadeo. Habang kami nina Joaquin, Doña Celestina, Nina at Lita ay namuhay ng normal at simple sa maliit na tahanan nina Lola Nilda at Mang Prospero ay napagdesisyunan ni Joaquin na magtayo rin ng sariling bahay para sa amin nina Doña Celestina.“Hindi mo naman kailangan gawin ito Joaquin kasya naman tayo sa bahay namin,” dinig kong wika ni Mang Prospero na tinutulungan si Joaquin sa pagbiyak ng mga kawayan sa maliliit na piraso para gawing dingding ng kabahayan.“M
ANG MGA pagtutulungan ng mga ilang kalalakihan kay Joaquin sa pagtatayo ng aming munting tahanan ay napuno ng tawanan na may kasamang masasayang biruan na hindi mawawala lalo na ang palaging pulutan ay si Mang Prospero na wala rin sawang kaka-walkout.“Nakakatuwa naman silang pagmasdan,” wika ni Nina na biglang sumulpot sa aking tabi.Napalingon ako sa kanya na may ngiti sa aking labi. “Sinabi mo pa,” pagsang-ayon kong sabi.“Gan’yan na gan’yan si Kuya Joaquin sa mga taong bayan sa ating lugar, noon magpahanggang ngayon ay wala siyang pinagbago. Ang mga taos-puso niyang mga ngiti at ang busilak niyang puso ay kailanman ay hindi mawawala,” wika ni Nina habang pinagmamasdan namin ang kanyang kapatid sa aming kinauupuan sa lilim ng malaking puno ng narra.“Napakabuting tao ng Kuya mo, Nina,” paglalahad ko.Narinig ko ang malalim niyang paghinga. “Kaya nagtataka ako kung ba
“Helena! Anong nangyari sa ‘yo?” tanong ni Teresa sa akin at napatingin din ito kay Nina at maging kay Doña Celestina. “Ano bang nangyayari sa inyo? Bakit gan’yang ang inyong mga mukha at hindi maipinta? Hindi ba kayo natutuwa para kay Tiyo Raul?” nagtatakang tanong niya sa akin.Wala ni isang umimik sa aming tatlo at nanatiling tigalgal sa aming pagkakabigla. Isang tinig ang pumukaw sa aking huwisyo nang sandaling iyon.“Anong nangyayari dito?” tanong ni Joaquin nang siya'y makalapit sa aming kinaroroonan.Napatingin ako sa kanya na may labis na kaba at takot na bumabalot sa aking katawan. Gustong hilingin na sana hindi totoo ang lahat ng aming narinig ngunit hindi, iyon ang katotohanan na hindi ko alam kung anong mangyayari sa aming lahat. Ang magdadala ng matinding kaguluhan muli sa aming payapang pamumuhay rito. Natatakot ako.“Joaquin…” sabay na tawag namin ni Teresa kay Joaqui
HINDI ko inalis ang aking mga tingin kay Teresa at patuloy na pinag-aaral ang kanyang reaksyon at ikinikilos ngunit nanatili siyang tahimik.“Hindi mo ba sasa—”Pinutol niya ang aking sasabihin at biglang tumawa na siyang ikinataas nang bahagya ng aking kilay.“Ano bang sinasabi mo, Helena? Im—”“Imposible?” pag-aagaw ko sa kanyang sasabihin. “Hindi iyon imposible, Teresa, lalo na kung may nararamdaman ka para kay Joaquin,” pagbibigay punto kong sabi.“Nagkakamali ka, Helena! Wa—”Muli kong pinutol ang kanyang sasabihin. “Alam mong may namumuo na akong damdamin para kay Joaquin kahit noon palang sa aking paghingi ng pabor na tulungan ang kanilang pamilya at noong aking kaarawan na inaasahan ko ang kanyang pagdalo. Ikaw ang unang nakapansin ng aking nararamdaman para kay Joaquin sa simula pa lang ngunit bakit ngayon ay tila tutol ka sa aming relasyon?” s
NABATO ako. Hindi ako makagalaw para akong nabingi nang sandaling iyon. Tama ba lahat ng narinig ko? Hindi ko ba guni-guni ang lahat ng iyon? Muling umalingawngaw ang mga salita ni Teresa sa aking isipan.“Kaibigan kita, ‘di ba? P’wede bang akin na lang si Joaquin, Helena?”Hindi ko lang guni-guni ang lahat ng iyon. Lahat ng narinig ko ay nagmula mismo sa bibig ni Teresa. Ikinumpas ko ang aking sarili at pinilit na huwag maging emosyonal at irrational sa harap ni Teresa.Ibinaling kong muli ang aking mga mata kay Teresa at siya’y aking sinuri. Tinignan ko siya sa kanya mga mata na nangungusap at nagmamakaawa ng pagmamahal at pag-asa sa bagay na kanyang ninanais. Siguro nga gano’n ang kanyang nararamdaman para kay Joaquin para umabot sa punto na magmakaaawa siya sa akin. Ngayon ko lang napansin na bumagsak ang kanyang katawan kumpara noong huli kaming magkita bago ako bumalik sa panahon ko. Bakit hindi ko iyon napansin
AKALA ko ay tuloy-tuloy na ang magagandang pangyayari sa buhay namin pero sa mga nagdaang mga araw ay napapansin kong parang may mali kay Joaquin patuloy siya sa panghihina at namumutla.“Mahal, ayos ka lang ba?” nag-aalala kong tanong sa kanya.“Ayos lang ako, mahal. Huwag mo akong alalahanin masyado,” wika ni Joaquin at hinawakan niya ang aking kamay nang mahigpit. “Ang kailangan mong alalahanin ay ang iyong nalalapit na panganganak. Kabuwanan mo na at kailangang hindi ka masyadong nag-aalala sa mga bagay-bagay baka masama pa ang idulot nito sa iyo at sa anak natin.” Dagdag niya.“Nag-aalala lang naman ako sa ‘yo, mahal kasi matagal na rin na masama ang kalagayan mo mas makakabuti kung magpatingin tayo sa manggagamot o kaya kung ayaw mo ako na lang susuri sa ‘yo. Manggagamot din naman ako—”“Mahal, ayaw kitang mag-aalala sa akin. Ayos lang ako kaya sana ‘wag ka na mag-aalala,
LUMIPAS ang mga araw hanggang sa ‘di namin namalayan na sumapit na ang Pebrero at habang tumatagal ay unti-unti na kaming nakaka-adjust sa mga nangyari sa amin. Sina Lola Nilda, Mang Prospero, Rafaelito, Manang Miling at Rosa ay naninirahan sa dating naming tahanan. Actually, ibinigay na namin sa kanila ang bahay na iyon para makalimutan na rin namin ang masasalimoot na naganap at kasinungalingang nabuo sa pamamahay na iyon. Ginawa rin namin iyon para sila na rin ang mamahala sa buong hacienda. Sa mga nakalipas na mga araw din ay nagkaayos na rin ang magkapatid na sina Don Carlos at Don Emilio well, hindi totally ayos pero at least nasa step one na sila at tuloy-tuloy na magkakaayos. Ang biruang naganap kina Doña Celestina at Heneral Dionisio ay nauwi nga talaga sa ligawan na sobrang nakakatuwa. Ngunit si Doña Celestina nga lang itong nag-aalangan gawa ng nangyari kina Don Roman at Don Raul. Iniisip niya baka masama ang maidulot ng kanilang relasyon lalo na sa mg
ANG LAKAS ng kabog ng aking dibdib habang pinagmamasdan ko ang puting sobre na nasa aking kamay. Binabalot ako ng samu't saring emosyon na hindi ko na malaman kung ano. Habang pilit kong kinukumpas ang aking sarili ay hindi ko na namalayan na ang pagkalas ni Doña Celestina sa aking mga braso dahilan para mapatingin ako nang wala sa huwisyo sa kanya direksyon.“Sandali lang, anak, basahin mo muna ‘yan sundan ko lang sila Dionisio,” paalam ni Doña Celestina at mabilis na sumunod kina Don Emilio. “Emilio, sandali!” tawag niya rito.Pinagmasdan ko ang pag-alis ni Doña Celestina sa kawalan na pati huwisyo ko ay nawawala.“Ate Helena, ayos ka lang po ba?” Narinig kong tanong ni Nina sa akin ngunit wala ako sa huwisyo na sagutin siya sobrang nilalamon ng emosyon ang aking isipan.“Ate He—”Pinutol ni Joaquin ang pagsasalita ni Nina. “Ako na bahala sa kanya, Nina. Dito m
MABILIS ang mga pangyayari at ang mga nagdaang mga araw na halos hindi namin naramdaman na naggdaang pasko dahil sa labis na dami ng naganap hindi lang sa akin kun'di para sa aming lahat. Napatunayan na rin sa wakas na walang sala at hindi ang rebelde ang Pamilyang Perez dahilan para ibalik sa kanila ang lahat ng ari-arian kinumpiska ng pamahalaan sa kanila at unti-unting bumalik sa ayos ang kanilang buhay. Matapos ang lahat na nangyari ay nanumbalik na rin sa sariling katinuan si Doña Celestina nang mismong araw na komprontahin niya si Don Raul at labis ko ‘yon na ipinasasalamat. Ang hindi pagkakaunawaan at sama ng loob ni Mateo kay Don Emilio ay naayos na rin at buo niya na ring tinanggap si Teresa bilang kapatid niya. Sinabi ko rin sa kanila kung ano ang tunay na kalagayan ni Teresa kung kaya nagpasyahan nila na ipadala ito sa Espanya para doon ay ipagamot para sa ikabubuti nito. Ang mga binihag ni Don Raul ay aking pinasalamatan at tinulungan na makabalik sa kanilang probinsya a
NANIGAS ang buong katawan ko nang sandaling makita ko ang dugo sa sahig.Hindi… Hindi maaari…Unti-unting nanlabo ang aking mga mata habang patuloy kong naririnig ang malalakas na hiyawan ng mga tao sa aking paligid.“Anong ginagawa niyo? Pigilan niyo siya!”“Kunin niyo ang baril sa kanya!”“Hulihin niyo siya!”Dinig ko ang mga malalakas na tinig at utos ng mga matataas na opisyal na katabi ni Heneral Dionisio sa mga Guardia Civil. Ngunit wala roon ang aking atensyon kun’di na kay Joaquin.“Joaquin, hindi!” nanghihina kong sigaw. Ngunit lahat ng hindi ko maipaliwanag na damdamin nang sandaling iyon ay naglaho ng hawakan niya ako sa aking mukha at magsalita siya.“Ayos ka lang ba, mahal?” tanong niya sa aking na labis ang pag-aalala sa kanyang mga mata.“Ayos ka lang ba?” pagbabalik kong tanong sa kanya.“Ayos
DAMANG-DAMA ang init sa buong kapaligiran ngunit sa kabila ng init na ‘yon ay pinagpapawisan ako nang malamig. Hindi ko alam kung kaba o takot ba itong nararamdaman ko. Ito ang unang beses na mapapatawag o nasa loob ako ng korte. Sa ilang taon na nagtatrabaho ako bilang isang doktor ay hindi pa nangyari na magkaroon ako ng kaso nang dahil sa malpractice. Ito ang kauna-unahang mararanasan ko na lilitisin ako sa isang kasong hindi ko naman ginawa at isa lamang malaking akusasyon na wala man lang batayan. Kahit na isa akong doktor ay hindi ko pa rin magawang makontrol ang emosyon na aking nararamdaman. Tao lang din ako na nakakaramdam takot at kaba. Hindi ko maipaliwanag pero ang sakit ng tiyan ko na hindi ko maipaliwanag na parang natatae ako na ewan. Totally, hindi ko maunawaan nararamdaman ko nang sandaling makapasok kami sa loob ng korte na kung saan napakaraming manunuod ang naroon. Mga nakakaangat sa lipunang corrupted nang maling pamamalakad ang nagbibigay sa amin ng mga m
LUMIPAS ang buwan nang napakabilis at halos hindi namin namamalayan at maging ang tiyan namin ni Nina ay lumalaki na halos malapit ng sa kabuwanan si Nina ngunit, hindi ko alam kung bakit hanggang ngayon ay hindi pa rin kami nililitis at nakakulong lang kami rito. Hindi ko matukoy kung ano ang gustong mangyari ni Don Raul sa aming lahat. Either na gusto niya kami mawalan ng pag-asa at sumuko na lang ng kusa sa kanya o pahirapan kami nang dahan-dahan hanggang sa tuluyan kaming mawala sa aming sarili? Dahil kung ito man ang binabalak niya hindi ko alam kung hanggang saan ang kakayanin namin ni Nina na makita naming binubugbog habang binababoy sina Joaquin at Mateo.“Ate Helena, hindi ko na kaya,” lumuluhang sabi ni Nina.Wala ako magawa kun’di ang yakapin na lang siya. Alam kong nahihirapan siya sa kanyang nakikita hindi ito ang unang nangyari ito kay Joaquin pero kay Mateo hindi niya matatanggap ang ganito pero kahit na manlaban siya ay masasaktan lang
MADILIM pa ang buong paligid ngunit naghahanda na kaming lahat sa pag-alis. Puno man ng pag-aalala sa maiiwan kong mga tao ay kailangan ko maging matatag at magtiwala kay Don Emilio tulad ng sinabi ni Mang Prospero. Sa huling pagkakataon susugal ako kay Don Emilio at sana hindi masayang ang lahat ng iyon.“Ayos ka lang ba, mahal?” tanong ni Joaquin habang hawak-hawak ang aking kamay.Tumango lang ako na may ngiti sa aking labi bilang tugon at para na rin makumbinsi siyang ayos lang talaga ako kahit alam kong hindi. Mabilis kong binawi ang aking tingin para hindi niya iyon mapansin ngunit wala ata talagang nakakaligtas sa kanyang matalas na paningin. Maingat na kinabig niya ang aking mukha para magkatinginan kami sa mata.“Sabihin mo sa akin, mahal, may bumabagabag ba sa ‘yong isipan?” tanong niya habang nakatutok ang kanyang mga mata sa aking mga mata.Hindi ko alam kung saan ako magsisimula sobrang gulo ng isipan ko pero&mda
TULAD ng kasunduan naming dalawa ni Don Raul ay ginawa niya ang gusto kong mangyari. Ipinatigil niya ang pantutuligsang ginagawa ng taumbayan sa amin, pinakawalan mula sa pagkakagapos ang mga kasamahan namin at binigyan ng mga panlunas at sapat na pagkain ngunit nanatili kami lahat ng nakakulong. Mabuti na rin ito kaysa na patuloy silang pagmalupitan at alipustahin ng mga taong hindi naman sila kilala ang importante ay natutugunan ang kanilang pangangailangan lalo na sa pagkain.“Muli niyong iniligtas ang aming buhay, Binibini. Maraming salamat po sa kabutihan niyong lubos,” pasasalamat ng ginang sa akin habang binibendahan ang sugat na kanyang natamo sa kanyang braso at binti.“Wala po ‘yon,” nakangiti kong tugon at pinagpatuloy aking pagbebenda.“Labis-labis na po ang natatanggap naming kabutihan sainyo, Binibii, hindi namin alam kung paano ka po namin papasalamatan sa aming utang na buhay sainyo,” wika ng isang ginoo.