Hindi ako nagpahalata sa kan’ya at huminga ako nang malalim bago nagsalita. “Kasi gusto ko lang masiguro na hindi na ‘yan madaragdagan sugat mo kun’di lagot talaga may gawa niyan sa ‘yo sa akin!” lakas loob kong sabi sabay pamaywang dahilan para maalis ang pagkakahawak niya sa aking kamay. “Kaya mauna na ako nang makapagpahinga na ako at may lakas ng katawan para bugbugin din ang may kagagawan niyan sa ‘yo.” Tapang-tapangan kong sabi at mabilis na naglakad papalayo sa kan’ya. “Paalam! Mag-iingat ka sa pag-uwi!” ani ko ng makalayo na sakan’ya habang kumakaway. Hindi ko na hinintay ang sasabihin niya at tinalikuran ko na siya ng mabilis.
“Shit! What are you doing, Helen? Have you lose your nuts? Why did you do that?” singhal ko sa aking isipan. Sobrang nakakahiya ang nangyari sa araw na ito. Gusto ko ng umuwi kung kaya’t mabilis akong nagtungo sa plaza kung saan naroon nakaparada ang
Napasarap ang usapan namin ni Mang Vicente na halos hindi ko namalayan na nakarating na kami sa mansyon.“Maraming salamat po sa paghatid sa akin Mang Vicente,” nakangiti kong pagpapasalamat.“Wala po iyon, binibini. Malugod po ako na kayo'y aking pagsilbihan.” Aniya sabay yuko.“Sige po pasok na po ako,” paalam ko kay Mang Vicente.“Sige po, binibini.”Papasok na ako ng bahay pero bago ako makapasok ay may narinig ako sa usap-usapan ng mga Guardia Civil.“Mukhang tiba-tiba ka pare!” wika ng isa.Tumawa ang isa na may galak. “Oo pare. Ang galante kasi magbigay ni Señorito Mateo.”Napahinto ako sa aking pagmamadali nang marinig ko ang pangalan ni Mateo.“Bakit pare, ano bang pinagawa sa ‘yo ni Señorito Mateo?” pag-uusisa noong isa Guardia Civil.“Inutusan niya lamang ako na pahirapan si Joaquin hangga't sa
Napalingon si Don Raul kay Sandro. “Ikaw, isa ka rin ba?”Mabilis itong umiling at iwinagayway ang kan'yang mga kamay na pahayag ng mariing pagtutol. “Hindi po, Don Raul. Hindi ko po magagawang kayo'y kalabanin,” natatakot na sagot niya.“Totoo ba ang kan'yang sinasabi, Helena?” tanong niya sa akin na hindi inaalis ang tingin kay Sandro.“Opo, ama.” Tugon ko.“Maari ka ng makaalis at ipagpatuloy ang iyong katapatan sa aking pamilya kung ayaw mo matulad sa iyong kasamahan.”“Opo! Masusunod po!” mabilis na sagot niya at mabilis na naglakad ngunit pinigilan ito ni Don Raul.“Sandali!”“Bakit po, Don Raul?” natatakot na tanong ni Sandro.Humarap sa akin si Don Raul na hindi pa rin nagbabago ang reaksyon sa kan'yang mukha at kinuha ang baril sa aking kamay at inabot ito kay Sandro.“Dalhin mo na rin ito sa iyong pag-alis.&rdq
Habang naglalakad ako papunta sa tagpuan namin ni Joaquin, sa di-kalayuan pa lamang ay tanaw ko na siya na nakaupo sa isang malaking bato habang pinapaypay ang kan'yang salakot. Mukhang kakapahinga niya pa lang. Gumuhit ang tuwa sa aking mga labi.“Joaquin!” sigaw ko sa kan'ya habang kumakaway.Nagsitinginan ang mga tao sa akin dahil sa aking pagsigaw ngunit wala akong pakialam sa kanila at dali-dali akong naglakad papunta sa kan'ya at sinalubong niya ako sa kalagitnaan ng aming distansya.“Wala ka bang pinagkakaabalahan? Araw-araw mo akong pinupuntahan,” bungad niyang wika sa akin.“Wala, kaya mababantayan ko kung sino man ang may kagagawan ng pambu-bully sa iyo,” tugon ko.“Ayan ka na naman, gumagamit ka na naman ng salitang hindi ko naiintindihan,” kunot-noong sabi niya.Napatawa lang ako sa kan’yang naging reaksyon. Ang sarap niya talagang pagmasdan kapag gumagawa siya ng mga gan&rsqu
Nang matapos na kaming kumain ay lumapit ako sa may-ari para bayaran ang aming kinain at kunin ang pinasupot kong pagkain. Pinilit kong ‘wag pakinggang ang mga sinasabi nila laban sa pamilya ni Joaquin maging sa kan’ya ngunit hindi ko talaga maatim ang lumalabas sa bunganga nila kung kaya’t sa labis kong galit.“Mukhang kulang pa yata ang pagkaing pumapasok sa inyong mga bibig at nagagawa niyo pang manira ng ibang tao,” malakas kong saad at inikot ang aking paningin sa lahat ng naroon na nag-uusap-usap. “Lugar ito para pawiin ang gutom ng inyong mga sikmura hindi lugar para sa makakating bunganga na walang alam kun’di pag-usapan at punuin ng pang-aalipusta ang ibang kumakain!” Sigaw ko sabay hila kay Joaquin palabas ng kainan.Mabilis akong naglakad na hindi ko iniisip na hila-hila ko si Joaquin sa daan dahilan para pagtinginan na naman kaming muli ng mga tao.“Sandali, Helena,” tawag ni Joaquin.Ngunit hindi ko iyon pinansin at dire-diretso lang sa paglalaka
Nakarating kami ng mansyon ni Mang Vicente nang hindi niya na ako inaasar which made the whole trip peaceful and less awkward. Pagbaba ko biglang nagsalita si Mang Vicente.“Mukhang may bisita kayo, binibini.” Aniya habang nakatingin sa kalesa na nakaparada sa harap ng aming tarangkahan.“Baka bisita ni Don---este ama at binisita lamang siya.” Sabi ko na hindi interesado sa kung sino ang dumating na bisita. “Mauna na po ako, Mang Vicente. Salamat po sa paghatid,” nakangiti kong pagpapasalamat.“Wala iyon, binibini.” Aniya at yumuko bilang galang sa akin. “Tungkulin ko po naiuwi ng ligtas ang mahal ni Señorito Joaquin.”Bigla na naman akong namula dahil sa sinabi ni Mang Vicente.“Mang Vicente naman, ‘e! May pahabol ka pa talaga!” nahihiya at nanggigigil kong saad.Tumawa si Mang Vicente. “Hayaan niyo na po na makisaya rin ako sainyong masayang puso, binibini.”“Naku, napakapasaway niyo po talaga!” wika ko at mabilis na humakbang paakyat nang
Lahat sila'y napakunot sa aking sinabi at naghihintay ng aking sunod na sasabihin but I remained silent and didn't give them explanation of what I've said. Asa siya. Mamatay sila sa curiosity. Ilang segundo rin nabalot ng katahimikan ang sala ngunit binasag iyon ni Don Raul na may malakas na halakhak.“Nakakatuwa ka talaga, Helena. Pinapasaya mo ako sa tuwing nagsasalita ka ng wikang ingles napakagaling mo talaga,” puri ni Don Raul sa akin na may labis na galak. Kung kaya napatawa na din lang sina Don Emilio at Mateo as if what I’ve said is a joke. Laughing in their own idiocy.“Mukhang marami pang kailangan matutunan ang aking anak para pumantay sa kaalaman ni Helena,” natatawang saad ni Don Emilio.“Simple lang naman ang aking anak, Emilio. Hindi naman kailangan na pumantay si Mateo sa kanya.” Ani Don Raul.“Gano’n ba? Napakapalad mong ama at nagkaroon ka ng anak na ubod ng ganda at talino,” pu
Nasa loob na ako ng k’warto para mamahinga matapos ang mahabang pagkuk’wentuhan namin nina Don Raul at Doña Celestina. Ang saya na ng araw na sana ng araw na ‘to kung hindi lang sinira ng mag-amang iyon pero thankful pa rin ako dahil nagkaayos na rin kami ng mga magulang ni Helena. I can’t afford to be in their bad side baka mas mahirapan akong maisagawa ang pagtulong kay Joaquin at ang malaman kung nasaan ba talaga ang tunay na Helena, kung totoo ba na pinatay siya gaya sa aking panaginip. Biglang nanariwa sa aking isipan ang mga nakangiting mga mukha nina Don Emilio at Mateo na dahilan para magpakulo sa aking dugo. Hanggang sa alaala ko naiinis ako kapag nakikita ko sila how much more pag in person? Itinapon ko ang aking katawan sa kama na agad na nagdala ng ginhawa sa aking katawan. Napatingin ako sa kisame ng may ngiti sa aking labi nang muli kong maalala ang nakakahiya pero nagbigay ng kilig sa akin kanina ngunit lahat ng tuwa at ngiti ay nawala n
Natauhan ako nang magsalita si Joaquin matapos ang matagal na pagkakatulala ko at pagkakayakap niya sa akin. “Pasens'ya na, Helena at kailangan mo pang masaksihan ang gano'n bagay. Hindi ko sadya na mabigla ka kaso kailangan ko lang makahinga. Sobrang bigat na rin kasi,” nakayukong paliwanag ni Joaquin.Hindi ako agad nakaimik ngunit mabilis kong ikinumpas ang aking sarili at hinawakan ang kan'yang mukha at iniangat iyon para magkatinginan sa mata. “Hindi mo kailangang humingi ng tawad dahil nauunawaan ko naman ang lahat ng iyon,” sabi ko at pilit na ngumiti.Bigla akong nagulat ng hawakan niya ang aking pisngi. “Bakit?” gulat kong tanong.“May bumabagabag ba sa iyong isipan?” tanong niya habang pinagmamasdan ang aking mukha.“Ha? Wala!” natataranta kong sagot.“Sigurado ka ba?” naninigurong tanong niya.“Opo, ano ka ba?” sabi ko sabay tawa ng hilaw. “Kung ano-ano naiisip mo!”Bigla siyang napabuntong-hininga. “Pasens’ya na kung pati ikaw na
AKALA ko ay tuloy-tuloy na ang magagandang pangyayari sa buhay namin pero sa mga nagdaang mga araw ay napapansin kong parang may mali kay Joaquin patuloy siya sa panghihina at namumutla.“Mahal, ayos ka lang ba?” nag-aalala kong tanong sa kanya.“Ayos lang ako, mahal. Huwag mo akong alalahanin masyado,” wika ni Joaquin at hinawakan niya ang aking kamay nang mahigpit. “Ang kailangan mong alalahanin ay ang iyong nalalapit na panganganak. Kabuwanan mo na at kailangang hindi ka masyadong nag-aalala sa mga bagay-bagay baka masama pa ang idulot nito sa iyo at sa anak natin.” Dagdag niya.“Nag-aalala lang naman ako sa ‘yo, mahal kasi matagal na rin na masama ang kalagayan mo mas makakabuti kung magpatingin tayo sa manggagamot o kaya kung ayaw mo ako na lang susuri sa ‘yo. Manggagamot din naman ako—”“Mahal, ayaw kitang mag-aalala sa akin. Ayos lang ako kaya sana ‘wag ka na mag-aalala,
LUMIPAS ang mga araw hanggang sa ‘di namin namalayan na sumapit na ang Pebrero at habang tumatagal ay unti-unti na kaming nakaka-adjust sa mga nangyari sa amin. Sina Lola Nilda, Mang Prospero, Rafaelito, Manang Miling at Rosa ay naninirahan sa dating naming tahanan. Actually, ibinigay na namin sa kanila ang bahay na iyon para makalimutan na rin namin ang masasalimoot na naganap at kasinungalingang nabuo sa pamamahay na iyon. Ginawa rin namin iyon para sila na rin ang mamahala sa buong hacienda. Sa mga nakalipas na mga araw din ay nagkaayos na rin ang magkapatid na sina Don Carlos at Don Emilio well, hindi totally ayos pero at least nasa step one na sila at tuloy-tuloy na magkakaayos. Ang biruang naganap kina Doña Celestina at Heneral Dionisio ay nauwi nga talaga sa ligawan na sobrang nakakatuwa. Ngunit si Doña Celestina nga lang itong nag-aalangan gawa ng nangyari kina Don Roman at Don Raul. Iniisip niya baka masama ang maidulot ng kanilang relasyon lalo na sa mg
ANG LAKAS ng kabog ng aking dibdib habang pinagmamasdan ko ang puting sobre na nasa aking kamay. Binabalot ako ng samu't saring emosyon na hindi ko na malaman kung ano. Habang pilit kong kinukumpas ang aking sarili ay hindi ko na namalayan na ang pagkalas ni Doña Celestina sa aking mga braso dahilan para mapatingin ako nang wala sa huwisyo sa kanya direksyon.“Sandali lang, anak, basahin mo muna ‘yan sundan ko lang sila Dionisio,” paalam ni Doña Celestina at mabilis na sumunod kina Don Emilio. “Emilio, sandali!” tawag niya rito.Pinagmasdan ko ang pag-alis ni Doña Celestina sa kawalan na pati huwisyo ko ay nawawala.“Ate Helena, ayos ka lang po ba?” Narinig kong tanong ni Nina sa akin ngunit wala ako sa huwisyo na sagutin siya sobrang nilalamon ng emosyon ang aking isipan.“Ate He—”Pinutol ni Joaquin ang pagsasalita ni Nina. “Ako na bahala sa kanya, Nina. Dito m
MABILIS ang mga pangyayari at ang mga nagdaang mga araw na halos hindi namin naramdaman na naggdaang pasko dahil sa labis na dami ng naganap hindi lang sa akin kun'di para sa aming lahat. Napatunayan na rin sa wakas na walang sala at hindi ang rebelde ang Pamilyang Perez dahilan para ibalik sa kanila ang lahat ng ari-arian kinumpiska ng pamahalaan sa kanila at unti-unting bumalik sa ayos ang kanilang buhay. Matapos ang lahat na nangyari ay nanumbalik na rin sa sariling katinuan si Doña Celestina nang mismong araw na komprontahin niya si Don Raul at labis ko ‘yon na ipinasasalamat. Ang hindi pagkakaunawaan at sama ng loob ni Mateo kay Don Emilio ay naayos na rin at buo niya na ring tinanggap si Teresa bilang kapatid niya. Sinabi ko rin sa kanila kung ano ang tunay na kalagayan ni Teresa kung kaya nagpasyahan nila na ipadala ito sa Espanya para doon ay ipagamot para sa ikabubuti nito. Ang mga binihag ni Don Raul ay aking pinasalamatan at tinulungan na makabalik sa kanilang probinsya a
NANIGAS ang buong katawan ko nang sandaling makita ko ang dugo sa sahig.Hindi… Hindi maaari…Unti-unting nanlabo ang aking mga mata habang patuloy kong naririnig ang malalakas na hiyawan ng mga tao sa aking paligid.“Anong ginagawa niyo? Pigilan niyo siya!”“Kunin niyo ang baril sa kanya!”“Hulihin niyo siya!”Dinig ko ang mga malalakas na tinig at utos ng mga matataas na opisyal na katabi ni Heneral Dionisio sa mga Guardia Civil. Ngunit wala roon ang aking atensyon kun’di na kay Joaquin.“Joaquin, hindi!” nanghihina kong sigaw. Ngunit lahat ng hindi ko maipaliwanag na damdamin nang sandaling iyon ay naglaho ng hawakan niya ako sa aking mukha at magsalita siya.“Ayos ka lang ba, mahal?” tanong niya sa aking na labis ang pag-aalala sa kanyang mga mata.“Ayos ka lang ba?” pagbabalik kong tanong sa kanya.“Ayos
DAMANG-DAMA ang init sa buong kapaligiran ngunit sa kabila ng init na ‘yon ay pinagpapawisan ako nang malamig. Hindi ko alam kung kaba o takot ba itong nararamdaman ko. Ito ang unang beses na mapapatawag o nasa loob ako ng korte. Sa ilang taon na nagtatrabaho ako bilang isang doktor ay hindi pa nangyari na magkaroon ako ng kaso nang dahil sa malpractice. Ito ang kauna-unahang mararanasan ko na lilitisin ako sa isang kasong hindi ko naman ginawa at isa lamang malaking akusasyon na wala man lang batayan. Kahit na isa akong doktor ay hindi ko pa rin magawang makontrol ang emosyon na aking nararamdaman. Tao lang din ako na nakakaramdam takot at kaba. Hindi ko maipaliwanag pero ang sakit ng tiyan ko na hindi ko maipaliwanag na parang natatae ako na ewan. Totally, hindi ko maunawaan nararamdaman ko nang sandaling makapasok kami sa loob ng korte na kung saan napakaraming manunuod ang naroon. Mga nakakaangat sa lipunang corrupted nang maling pamamalakad ang nagbibigay sa amin ng mga m
LUMIPAS ang buwan nang napakabilis at halos hindi namin namamalayan at maging ang tiyan namin ni Nina ay lumalaki na halos malapit ng sa kabuwanan si Nina ngunit, hindi ko alam kung bakit hanggang ngayon ay hindi pa rin kami nililitis at nakakulong lang kami rito. Hindi ko matukoy kung ano ang gustong mangyari ni Don Raul sa aming lahat. Either na gusto niya kami mawalan ng pag-asa at sumuko na lang ng kusa sa kanya o pahirapan kami nang dahan-dahan hanggang sa tuluyan kaming mawala sa aming sarili? Dahil kung ito man ang binabalak niya hindi ko alam kung hanggang saan ang kakayanin namin ni Nina na makita naming binubugbog habang binababoy sina Joaquin at Mateo.“Ate Helena, hindi ko na kaya,” lumuluhang sabi ni Nina.Wala ako magawa kun’di ang yakapin na lang siya. Alam kong nahihirapan siya sa kanyang nakikita hindi ito ang unang nangyari ito kay Joaquin pero kay Mateo hindi niya matatanggap ang ganito pero kahit na manlaban siya ay masasaktan lang
MADILIM pa ang buong paligid ngunit naghahanda na kaming lahat sa pag-alis. Puno man ng pag-aalala sa maiiwan kong mga tao ay kailangan ko maging matatag at magtiwala kay Don Emilio tulad ng sinabi ni Mang Prospero. Sa huling pagkakataon susugal ako kay Don Emilio at sana hindi masayang ang lahat ng iyon.“Ayos ka lang ba, mahal?” tanong ni Joaquin habang hawak-hawak ang aking kamay.Tumango lang ako na may ngiti sa aking labi bilang tugon at para na rin makumbinsi siyang ayos lang talaga ako kahit alam kong hindi. Mabilis kong binawi ang aking tingin para hindi niya iyon mapansin ngunit wala ata talagang nakakaligtas sa kanyang matalas na paningin. Maingat na kinabig niya ang aking mukha para magkatinginan kami sa mata.“Sabihin mo sa akin, mahal, may bumabagabag ba sa ‘yong isipan?” tanong niya habang nakatutok ang kanyang mga mata sa aking mga mata.Hindi ko alam kung saan ako magsisimula sobrang gulo ng isipan ko pero&mda
TULAD ng kasunduan naming dalawa ni Don Raul ay ginawa niya ang gusto kong mangyari. Ipinatigil niya ang pantutuligsang ginagawa ng taumbayan sa amin, pinakawalan mula sa pagkakagapos ang mga kasamahan namin at binigyan ng mga panlunas at sapat na pagkain ngunit nanatili kami lahat ng nakakulong. Mabuti na rin ito kaysa na patuloy silang pagmalupitan at alipustahin ng mga taong hindi naman sila kilala ang importante ay natutugunan ang kanilang pangangailangan lalo na sa pagkain.“Muli niyong iniligtas ang aming buhay, Binibini. Maraming salamat po sa kabutihan niyong lubos,” pasasalamat ng ginang sa akin habang binibendahan ang sugat na kanyang natamo sa kanyang braso at binti.“Wala po ‘yon,” nakangiti kong tugon at pinagpatuloy aking pagbebenda.“Labis-labis na po ang natatanggap naming kabutihan sainyo, Binibii, hindi namin alam kung paano ka po namin papasalamatan sa aming utang na buhay sainyo,” wika ng isang ginoo.